Qori erməniləri

Qori erməniləri — Gürcüstanın Qori şəhərində yaşayan erməni milli azlığı.

Qori şəhərinin adı ilk dəfə b.e. VII əsrinə aid salnamələrdə çəkilmişdir. Buna baxmayaraq, bəzi mənbələr şəhərin əsasını XII əsrin əvvəllərində IV Qurucu Davidin hakimiyyəti ilə əlaqələndirir. Erməni salnaməçisi Smbat Sparapetin qeyd etdiyi kimi:^[1]

Padşah David döyüşkən adam idi ... Bütün digər erməni qoşunları onun ətrafına toplaşmışdı. O, Gürcüstanda erməni şəhəri salmış, çoxlu kilsə və monastırlar qurmuş və bu şəhəri Qura (Qori) adlandırmışdır. Onun Dimitr adlı erməni qadından çox hündürboylu bir oğlu var idi.

12 iyul 1858-ci ildə şəhərdə üç erməni kilsəsi hesabına saxlanılan Erməni İlahiyyatçı Kişilər Məktəbi açılmışdır. 1881-ci ilə qədər orada 2 müəllim olmaqla 47 erməni təhsil alırdı.^[2] Bundan əlavə, şəhərdə qızlar üçün erməni ibtidai məktəbi var idi və bu məktəb də erməni kilsəsi hesabına saxlanılırdı. 1881-ci ildə məktəbdə hər birində bir müəllim olmaqla 29 şagird var idi.^[3] Bundan əlavə, 1881-ci ildə 34 erməni qızı olan Anastasiyinskaya gimnaziyasında erməni qızları təhsil alırdılar.^[2]

1873-cü ildə şəhərdə 6,000 nəfər yaşayırdı. Onlardan 3,495-i erməni, 2,250-i gürcü və 254-i rus idi. Eyni zamanda, A. İ. Cavaxovun müşahidələrinə görə, Qori erməniləri demək olar ki, ermənicə danışmır, gürcü dilində ünsiyyət qururdular.^[4] 1893-cü ildə şəhərin əhalisi 7,243 nəfər idi. Onların arasında 3,807 gürcü (52,6%) və 2,894 erməni (40,0%) var idi.^[5] Sovet dövründə əhalinin homogenləşməsi prosesi getmişdir və şəhər əhalisinin milli tərkibi kəskin şəkildə dəyişmişdir. Qori yaxınlığında ermənilərin və osetinlərin payı kəskin şəkildə azalmışdır.^[6]

1881-ci ildə şəhərdə 14 kilsə var idi. Onlardan 7-si erməni, 6-sı ortodoks (onlardan biri rus olmaqla) və 1-i katolik kilsəsi idi. Şəhərin erməni kilsələrindən ən məşhuru çoxrəngli kirəmitlərlə örtülmüş hündür qotik daş piramidal damı və girişində qülləsi olan Müqəddəs Stefan kilsəsi idi. Sonuncuda müxtəlif ölçülü zənglər var idi. Kilsənin özü üç ayrı mərtəbədən ibarət idi: yuxarı ikisi ayrı kilsə hesab oluna bilərdi, aşağısı isə üç naməlum müqəddəsin məzarı idi.^[7]

Şəhərdə 12 ruhani var idi. Onlardan 6-sı erməni, 5-i ortodoks və 1 katolik keşiş idi. Erməni ruhanilərindən fərqli olaraq, ortodoks kahinlərin öz möminlərinə təsiri cüzi dərəcədə idi.^[7]

Şəhərdə erməni paroxial məktəbi var idi.^[8]

• Edvard Mirzoyan (1921–2012) — sovet-erməni bəstəkarı, pedaqoq, ictimai xadim. SSRİ xalq artisti (1981).
• Vladimir Modosyan (16 iyun 1958) — sovet sərbəst güləşçisi, ikiqat SSRİ çempionu (1986 və 1987) və Avropa çempionatının mükafatçısı (1982 və 1987), Dünya Kubokunun qalibi (1985), dünya çempionu (1986), Xoşməramlı Oyunların qalibi (1986). SSRİ əməkdar idman ustası (1986). Rusiyanın əməkdar məşqçisi (2011).
• Vano Muradeli (1908–1970) — bəstəkar, SSRİ xalq artisti.
• David Poqosyan (1974) — Gürcüstan sərbəst güləşçisi, Gürcüstanın dəfələrlə çempionu, ikiqat Avropa çempionu (1997, 1998), dünya çempionatının mükafatçısı (2001).
• Simon Ter-Petrosyan (1882–1922) — Rusiya inqilabçısı və Stalinin uşaqlıq dostu.

• Gürcüstan erməniləri