Səfvət əs-səfa
Səfvət əs–səfa[1], Səfvətüs–səfa[2][3], Səfvət əl–səfa[4], Səfvətül səfa (fars. صفوة الصفا) — Şeyx Sədrəddinin tövsiyəsi və verdiyi məlumatlara əsasən atası və mürşidi olan Şeyx Səfiəddin haqqında İbn Bəzzaz tərəfindən fars dilində yazılmış kitab.[5][3] Əsərin tam adı əl-Məvahib əl-saniyə fi mənaqib əl-Səfəviyyə[4] və ya Məvahibüs–səniyyə fi mənakıbis–Səfəviyyə[3] dir. İbn Bəzzaz bu həcmli əsəri Şeyx Səfiəddin Ərdəbilinin vəfatından 24 il sonra təxminən hicri 759–cu (miladi 1358–ci) ildə bitirmişdir.[4] Şah I Təhmasibin əmriylə Əbül–Fəth Hüseyni tərəfindən yenidən redaktə edilmiş, bu vaxt mətnə Səfəvîlərin İmam Musa əl–Kazımın soyundan gəldiklərini ifadə edən bəzi ibarələr əlavə edilmişdir.[3] Əsərin Mirzə Əhməd b. Kərim-i Təbrizi xətti ilə litoqrafiya üsulu ilə nəşrində (Bombay 1911–ci il) bu nüsxə əsas götürülmüşdür.[3] Məhəmməd ibn Hüseyn Katib Nişati 1542–1543–cü (hicri 949–cu) ildə "Səfvət əs–səfa"nı Azərbaycan dilinə[6] tərcümə edərək mətnini şərti olaraq "Şeyx Səfi təzkirəsi" adlandırmaşdır.[2]
İbn Bəzzaz haqqında[redaktə | mənbəni redaktə et]
İbn Bəzzaz (fars. ابن بزاز ; ö. 1358–ci ildən sonra)[3] haqqında məlumatlar olduqca azdır. Əsl adı Dərviş Təvəkkül ibn İsmayıl ibn Hacı Məhəmməd əl-Ərdəbili idi.[1][4] Nisbəsindən Səfəviyyə təriqətinin mərkəzi Ərdəbil şəhrindən olduğu anlaşılır.[3] Ehtimal ki, bu şəhərdə doğulub böyümüşdü.[3] Atasının qumaş taciri (bəzzaz), özünün isə Səfiəddin Ərdəbilinin (ö. 1334) oğlu və xəlifəsi Şeyx Sədrəddin Ərdəbilinin (ö. 1392) müridi olmasından başqa ailəsi və həyatı haqqında məlumat yoxdur.[3] Səfvət əs-səfa kitabını Əhməd Əflakinin Mənaqibül–arifin kitabı nümunəsində yazmışdır.[3]
Əlyazmalar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- İstanbul ili Fatih ilçəsinin Süleymaniyə məhəlləsində yerləşən Süleymaniyə kitabxanasının[q 1]:
Nəşrləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Ṣafwat al-ṣafā. — Tawakkul ibn Ismāʻīl, Maḥmūd ibn ʻAbd al-Karīm Shabistarī, Farīd al-Dīn ʻAṭṭār. Bombay, 1329 (1911), 400 p.
- Ṣafvat al-ṣafā : dar tarjumah-ʼi aḥvāl va aqvāl va karāmāt-i Shaykh Ṣafī al-Dīn Isḥāq Ardabīlī / Ibn Bazzāz Ardabīlī ; muqaddimah va taṣḥīḥ-i Ghulām Riz̤ā Ṭabāṭabāʼī Majd. Tehran: Zaryāb, 1373 (1994) Chāp-i 1. ( صَفوة الصفا : در ترجمۀ احوال و اقوال و کرامات شيخ صفّى الدّين اسحاق اردبيلى / ابن بزّاز اردبیلی ; مقدمه و تصحيح، غلامرضا طباطبائى مجد / چاپ 2. / تهران : انتشارات زرياب ,۱۳۷۳)
- Ṣafwat al-ṣafā dar tarjumah-i aḥvāl va aqvāl va karamāt-i Shaykh Ṣafī al-Dīn Isḥāq Ardabīlī / Ibn Bazzāz Ardabīlī ; muqaddimah va taṣḥīḥ-i Ghulāriḍā Ṭabāṭabā'ī-i Majd. Ardabīl: Muṣaḥḥiḥ, 1374 (1995)
- Ṣafvat al-ṣafā : dar tarjumah-ʼi aḥvāl va aqvāl va karāmāt-i Shaykh Ṣafī al-Dīn Isḥāq Ardabīlī / Ibn Bazzāz Ardabīlī ; muqaddimah va taṣḥīḥ-i Ghulām Riz̤ā Ṭabāṭabāʼī Majd. Tehran: Zaryāb, 1376 (1997) Chāp-i 2 Arxivləşdirilib 2014-08-19 at the Wayback Machine. ( صَفوة الصفا : در ترجمۀ احوال و اقوال و کرامات شيخ صفّى الدّين اسحاق اردبيلى / ابن بزّاز اردبیلی ; مقدمه و تصحيح، غلامرضا طباطبائى مجد / چاپ 2. / تهران : انتشارات زرياب ,۱۳۷۶)
Şeyx Səfi təzkirəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Şeyx Səfi təzkirəsi (“Səfvətüs-səfa”nın XVI əsr türk tərcüməsi). Nəşrə hazırlayan: M. Nağısoylu, S. Cabbarlı[q 2], R. Şeyxzamanlı[q 3]. Kitabın redaktoru, izahların və lüğətin müəllifi: Möhsün Nağısoylu. Bakı: Nurlan, 2006[9], 932 səhifə[ölü keçid] (Təkrar nəşri: 2010).
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- В. История Ирана: (11) Сефевиды, стр. 850. // Ч. А. Стори. — Персидская литература. Био-библиографический обзор. В трех частях. Перевел с английского, переработал и дополнил Юу. Э. Брегель. Часть II. История Ирана, Курдистана, Средней Азии, Афганистана, Турции, Кавказа, Арабских стран, Европы и Америки, Китая и Японии. Ответственный редактор Ю.Э. Борщевский. Москва: Главная редакция восточной литературы, 1972, 616 стр. (от 699 до 1314)
- İbn Bezzâz (yazar Ethem Cebecioğlu), sayfa 378 – 379. // Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt XIX. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 1999, 555 sayfa
- Safevîler’in Nesebine Farklı Bir Bakış (yazarlar: Yusuf Küçükdağ, Bilal Dədəyev Arxivləşdirilib 2014-12-30 at the Wayback Machine), sayfa 415 – 424. // Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi Arxivləşdirilib 2015-06-13 at the Wayback Machine. Cilt 2: Sayı 6 Arxivləşdirilib 2015-03-09 at the Wayback Machine. 2009, 754 sayfa. ISSN 1307-9581
Qeydlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Kitabxana haqqında, həmçinin qeyd edilən əlyazmaları elektron kataloqda tapmaq üçün bax: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Arxivləşdirilib 2022-03-20 at the Wayback Machine
- ↑ Dosent, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Cabbarlı Sevər Heydər qızı (Haqqında ətraflı bax Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine)
- ↑ Rauf Akif oğlu Şeyxzamanlı (bax[ölü keçid])
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
 | Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir. |
- ↑ 1 2 II Fəsil. Səfəvilər dövlətinin yaranması və möhkəmlənməsi tarixindən. — Sülalənin etnik mənsubiyyəti məsələsinə dair, səhifə 39. // Azərbaycan Səfəvilər dövləti. Müəllifi Oqtay Əfəndiyev. Bakı: "Şərq–Qərb", 2007, 407 səhifə. ISBN 9789952341010
Bu məsələni aydınlaşdırmağın mürəkkəbliyi onunla ələqədardır ki, Səfəvilərin uzaq əcdadları barədə məlumatları özündə əks etdirən yeganə mənbə Təvəkkül ibn İsmayıl ibn Bəzzazın “Səfvət əs – səfa” (“Saflığın saflığı”) adlı agioqrafik əsəridir. Dərviş Təvəkkülün əsəri möcüzələr haqqındadır, tipik sufi kitabıdır və XIV əsrin ikinci yarısında tərtib olunmuşdur. Tədqiqatçıların belə bir fikri diqqətə layiqdir ki, çox az – az əlyazmalar “Səfvət əs – səfa” qədər dəyişikliyə məruz qalmışdır.
- ↑ 1 2 Şeyx Səfi təzkirəsi (“Səfvətüs-səfa”nın XVI əsr türk tərcüməsi). Nəşrə hazırlayan: M. Nağısoylu, S. Cabbarlı, R. Şeyxzamanlı. Kitabın redaktoru, izahların və lüğətin müəllifi: Möhsün Nağısoylu. Bakı: Nurlan, 2006, 932 səhifə (Təkrar nəşri: 2010).
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 İbn Bezzâz (yazar Ethem Cebecioğlu), sayfa 378. // Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Cilt XIX. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 1999, 555 sayfaOrijinal mətn (türk.)
İBN BEZZÂZ (ابن بزّاز)
Tevekkülî b. İsmâîl b. Hâc Muhammed el-Erdebîlî (ö. 759/1358’den sonra) Safeviyye tarikatının kurucusu Safiyyüddîn-i Erdebîlî’nin menâkıbına dair Safvetü’s-safâ. Adlı eserin müellifi. Nisbesinden Safeviyye tarikatının merkezi Erdebil şehrinden olduğu anlaşılmaktadır. Muhtemelen burada doğup büyüdü. Babasının kumaş tüccarı (bezzâz), kendisinin ise Safiyyüddîn-i Erdebîlî’nin (ö. 735/1334) oğlu ve halifesi Şeyh Sadreddîn-i Erdebîlî’nin (ö. 794/1392) müridi olması dışında ailesi ve hayatı hakkında bilgi yoktur. İbn Bezzâz, Şeyh Sadreddin’in babası ve mürşidi Safiyyüddîn-i Erdebîlî hakkında verdiği bilgilere dayanarak kaleme aldığı Śafvetü’ś-śafâǿ adlı eseriyle tanınır. Müellif, asıl adı Mevâhibü’s-seniyye fî menâķıbi’ś-Śafeviyye olan eseri yazarken Eflâkî’nin Menâķıbü’l-ârifîn’ini örnek almıştır. Safiyyüddîn-i Erdebîlî’nin vefatından yirmi dört yıl sonra oğlu Sadreddîn-i Erdebîlî’nin isteği üzerine kaleme alınan eser 759 (1358) yılında tamamlanmıştır (nüshaları için bk. Storey, I/2, 239-240). Eserde Safeviyye tarikatının kurucusu Safiyyüddin İshak’ın soyu, doğumu, yetişmesi, tahsili, Şeyh İbrâhim Zâhid-i Geylânî’ye mürid oluşu, onun vefatından sonra halifesi sıfatıyla yürüttüğü irşad faaliyetleri, tekkesindeki günlük hayatı, kerâmetleri, vefatı, halifeleri, müridleri ve bunların kerâmetleri hakkında geniş bilgi verilir. Bu arada yer yer dönemin içtimaî ve siyasî durumu, âdet ve an‘aneleri hakkında bilgiler ihtiva etmesi eseri tarih bakımından da önemli kılmaktadır. Genellikle Safevî tarihçileri, bu hususta en eski kaynak olması dolayısıyla Safevîler’in soyunu ve Safeviyye tarikatını anlatırken bu esere başvurmuşlardır. On iki bölümden meydana gelen eser, Şah I. Tahmasb’ın (ö. 984/1576) emriyle Ebü’l-Feth-i Hüseynî tarafından yeniden düzenlenmiş, bu arada metne Safevîler’in İmam Mûsâ el-Kâzım’ın soyundan geldiklerini ifade eden bazı ibareler ilâve edilmiştir. Eserin Mirza Ahmed b. Kerîm-i Tebrîzî hattıyla yapılan taş basımında (Bombay 1329/1911) bu nüsha esas alınmıştır. Kitabın müellif nüshasını incelediğini söyleyen çağdaş araştırmacılardan Mirza Abbaslı, bu nüsha üzerinde de bazı değişiklikler yapıldığı görüşündedir. Fars edebiyatı tarihi bakımından da önem taşıyan eser (Safâ, III/2, s. 1293), 949 (1542) yılında Şîrazlı M. Kâtib Neşâtî tarafından Doğu Türkçesi’ne tercüme edilmiştir (Rieu, s. 281). Śafvetü’ś-śafâǿın bir ilmî neşri henüz gerçekleştirilmemiştir. - ↑ 1 2 3 4 Fascicle 1. — Ebn Bazzāz Arxivləşdirilib 2017-11-17 at the Wayback Machine (author Roger Savory), page 8. // Encyclopaedia Iranica Arxivləşdirilib 2011-07-21 at the Wayback Machine. Volume VIII: Ebn ʿAyyāš - Eʿteżād-al-Salṭana. Edited by Ehsan Yarshater. New York: Bibliotheca Persica Press, 1998, 672 pages. ISBN 9781568590578Orijinal mətn (ing.)
EBN BAZZĀZ, DARVĪŠ TAWAKKOLĪ b. Esmāʿīl b. Ḥājī Ardabīlī, author of the Ṣafwat al-ṣafāʾ, a biography of Shaikh Ṣafī-al-Dīn Esḥāq Ardabīlī (d. 935/1334), founder of the Safavid order of Sufis and the eponym of the Safavid dynasty. Ebn Bazzāz was a disciple of Shaikh Ṣadr-al-Dīn Ardabīlī (d. 794/1391-92), the son and successor of Shaikh Ṣafī-al-Dīn. The work, also entitled al-Mawāheb al-sanīya fī manāqeb al-Ṣafawīya, deals mainly with Shaikh Ṣafī-al-Dīn’s miracles and sayings and contains little of a biographical nature (see Browne, Lit. Hist. Persia IV, pp. 38-39, for a list of its contents). Ebn Bazzāz completed this voluminous work (over 800 folios) around 759/1358, only twenty-four years after the death of Shaikh Ṣafī-al-Dīn. It is written in a straightforward style, without much rhetorical embellishment. Ideologically-motivated alterations were already present in a manuscript dated 914/1508, during the reign of Shah Esmāʿīl I (Aya Sofya 2123; Togan). Shah Ṭahmāsb (930-84/1524-76) ordered Mīr Abu’l-Fatḥ Ḥosaynī to produce a revised edition of the Ṣafwat al-ṣafāʾ. This official version contains textual changes designed to obscure the Kurdish origins of the Safavid family and to vindicate their claim to descent from the Imams.
- ↑ В. История Ирана: (11) Сефевиды, стр. 850. // Ч. А. Стори. — Персидская литература. Био-библиографический обзор. В трех частях. Перевел с английского, переработал и дополнил Ю. Э. Брегель. Часть II Arxivləşdirilib 2016-03-07 at the Wayback Machine. История Ирана, Курдистана, Средней Азии, Афганистана, Турции, Кавказа, Арабских стран, Европы и Америки, Китая и Японии. Ответственный редактор Ю.Э. Борщевский. Москва: Главная редакция восточной литературы, 1972, 616 стр. (от 699 до 1314)
- ↑ SAFEVİLERİN NESEBİNE FARKLI BİR BAKIŞ, Prof. Dr. Yusuf KÜÇÜKDAŞ Arxivləşdirilib 2015-07-31 at the Wayback Machine. Orijinal mətn (türk.)
Bu son eser istinsah tarihi H. 914 olan eserden I Şah Tahmasb (1524-1576) tarafından 1548-de Azeri Türkçesine çevirilmiş nushasından hazırlanmıştır.
- ↑ "Şeyh Sâfi ve Şeyh Sadreddin — İsmail Kaygusuz" (PDF). İstifadə tarixi: 22 may 2015.
- ↑ "Şeyh Sâfi ve Şeyh Sadreddin". 2020-08-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-05.
- ↑ ""ŞEYX SƏFİ TƏZKİRƏSİ" KİTABI NƏŞR EDİLMİŞDİR". 2019-04-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-01-11.