Səmərqənd Dövlət Universiteti

Səmərqənd Dövlət Universiteti (özb. Samarqand davlat universiteti) — Özbəkistanın Səmərqənd şəhərində ali təhsil müəssisəsi. Özbəkistanın və Mərkəzi Asiyanın ən qədim universitetlərindən biri, Özbəkistanın ikinci böyük universiteti (Daşkənddəki Özbəkistan Milli Universitetindən sonra). Universitetin binaları və çoxsaylı korpusları Səmərqənd şəhərinin mərkəzi hissəsində, Universitet bulvarında və ətrafında yerləşir.

Səmərqənd Dövlət Universiteti
Samarkand state university emblem.jpg
özb. Samarqand davlat universiteti (SamDU)
SamDU rektorluğu XIX binasında yerləşir
SamDU rektorluğu XIX binasında yerləşir
Map
39°38′30″ şm. e. 66°57′51″ ş. u.
Əvvəlki adları 1927-1930: Özbək Pedaqoji İnstitutu
1930-1933: Özbəkistan Dövlət Pedaqoji Akademiyası
1933-1941: Özbəkistan Dövlət Universiteti
1944-1961: Əlişir Nəvai adına Özbəkistan Dövlət Universiteti
1961-2016: Əlişir Nəvai adına Səmərqənd Dövlət Universiteti
2016-ci il: Səmərqənd Dövlət Universiteti
Əsası qoyulub 22 yanvar 1927-ci il
Tip Dövlət
Rektor Rüstəm Xolmuradov
Tələbə sayı 6000
Bakalavr sayı var
Magistrant sayı var
Aspirant sayı var
Doktor sayı var
Müəllim sayı 950
Şəhər Səmərqənd
Ölkə
Ünvan 140104, Özbəkistan Respublikası, Səmərqənd şəhəri, Universitet Bulvarı, 15
Sayt samdu.uz
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Özbəkistan SSR Kommunist Partiyası Mərkəzi Şurasının 22 yanvar 1927-ci il tarixli fərmanı ilə Özbəkistan SSR-in paytaxtı — Səmərqənddə Özbək Pedaqoji İnstitutu təşkil edildi (1925–1930-cu illərdə Özbəkistan SSR-in paytaxtı Səmərqənd idi). Bu təhsil ocağı Sovet Orta Asiyadakı ilk ali təhsil müəssisələrindən biri idi. İnstitutun təşkili və inkişafı üçün Səmərqəndə, əsasən Moskva, Leninqrad və Kiyevdən SSRİ-nin Avropa hissəsindən professor və müəllimlər göndərildi. Universitetin qurucuları Sədrəddin Ayni,[1] K. Abdullayev, V. L. Vyatkin və başqaları var idi.[2]

İnstitutun ilk direktoru Nikolay Alekseyeviş Merkuloviç idi. Növbəti rektorlar A. Mustokayev, A. V. Kozırev olmuşdular.

1930-cu ildə təhsil müəssisəsi Özbəkistan Dövlət Pedaqoji Akademiyası adlandırıldı və bir qədər genişləndirildi. İlk rektoru, sonradan Stalin repressiyalarının qurbanı olan Qazaxıstanın Karnak kəndinin vətəndaşı Kərim Abdulaev (1931–1935) idi. 1933-cü ildə Pedaqoji Akademiyanın və Özbəkistan Dövlət Tibb İnstitutunun bazasında Sovet Orta Asiyanın ən böyük universitetlərindən birinə çevrilən Özbəkistan Dövlət Universiteti təşkil edildi.

1930–1940-cı illərdə cədidçilik hərəkatının Əbdürrauf Fitrət, Qazi Alim Yunusov, Sıddıkiy Adjzi, Saidrasul Said Azizi kimi qabaqcıl nümayəndələri və eyni zamanda aspiranturanı bitirən M. Abdulkasymov, V. Abdullaev, M. Muminov, M. Sobirov, U. Tursunov, İbrahim Muminov, S. Umerov, R. İskəndərov, A. Yakubov, C. Kabilov universitetin müəllim-professor heyətinin tərkibinə daxil oldular.

1941-ci ildə 1460-cı illərdə Səmərqənd mədrəsəsində oxuyan dahi türk şairi, filosofu, Teymurilər Xorasanının dövlət xadimi — Əlişir Nəvainin 500 illiyi ilə əlaqədar olaraq Özbəkistan Dövlət Universitetinin adı verildi. Elə 1941-ci ildə də Böyük Vətən müharibəsinin başlaması səbəbindən universitet bağlandı. 1941–1944-cü illərdə de-fakto Səmərqənd Universiteti müvəqqəti olaraq Daşkənd Dövlət Universiteti ilə birləşdirildi.[1]

Yenidən bərpası[redaktə | mənbəni redaktə et]

1944-cü ildə Musa Muminovun təşəbbüsü və İosif Stalinin dəstəyi ilə universitet bərpa edildi. 1944–1951-ci illərdə M. Muminov görkəmli alimləri: S. Ayni, U. Tursunov, İ. Kukles, R. İskəndərov, İ. İ. Umnyakov, və başqaları kimi aparıcı alimləri universitetə cəlb edən rektor idi. O, həmçinin universitetin müəllim-professor heyətini Moskva və Leninqrad kimi elm mərkəzlərinə ezamiyyətə göndərilməsini təşkil edirdi.

1950-ci illərdən başlayaraq, universitetdə təhsil özbək dilində aparılmağa başlandı. 1961-ci ildə Özbəkistan Dövlət Universiteti Səmərqənd Dövlət Universiteti adlandırıldı. Həmçinin unuversitet Əlişir Nəvainin adını daşıyırdı.[1]

Müxtəlif illərdə universitetin divarlarından onlarla böyük dövlət, mədəniyyət və elm xadimi, yazıçı və şair çıxmışdır. Bunlardan ən məşhurları Şərəf Rəşidov, Həmid Alimcan, Akademik İbrahim Muminov, Uyğun, Akademik Yəhya Gülyamov, Məhəmməd Asimi, Abdullo Qani, Mirtemir, Usman Nəsir, Manzura Sobirova, Xabib Yusufi, Vyaçeslav Skvortsov, Əbulikas Tixonov, Ayaçeslav Skvortsov, Narzikulov, Andrey Pak, Şakir Səlim, Maqalim Sübxankulov, Zarema Katuşeva, Həsən Pulat, Utkir Rəşid, Əlişir Xodjaev, Rano Uzakova, Ədhəm Həmdam, Şükür Sadullo, Amin Umarov və başqalarıdır.[1]

Səmərqənd Dövlət Universitetinin "SamDU-nun Elmi Bülleteni" adlı jurnal şəklində öz nəşri var. Jurnal ildə 6 dəfə rus və özbək dillərində nəşr olunur. 2016-cı ilin may ayında Əlişir Nəvainin adı universitetin adından çıxarıldı. Bu qərar yeni bir universitetin — Əlişir Nəvai adına Daşkənd Dövlət Özbək Dili və Ədəbiyyatı Universitetinin açılışı ilə əlaqədar qəbul edildi.

1994-cü ildə SamDU-nun Xarici Dillər Fakültəsinin bazasında ilk rektoru Yu. N. Abdullayev olan Səmərqənd Dövlət Xarici Dillər İnstitutu yaradıldı.[1]

Fakültələr[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kitabxana binası
Biologiya fakültəsinin binası. Zoologiya muzeyi də burda yerləşir.

Hazırda Səmərqənd Dövlət Universiteti 10 fakültədən ibarətdir:

  • Təbii Elmləri;
    • Biologiya;
    • Kimya;
    • Coğrafiya;
  • Tarix;
  • Mexanika və Riyaziyyat;
  • Pedaqoqika;
  • Peşə təhsili;
  • Sosial-iqtisadi;
  • Özbək filologiyası;
  • Fiziki;
  • Bədən tərbiyəsi;
  • Filologiya;
    • Rus filologiyası;
    • Tacik filologiyası.

Rəhbərlik[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • 1944–1951 — Rektor Musa Muminoviç Muminov
  • 1972–1985 — Rektor Akademik Əkbər Kasımoviç Ataxodjayev
  • 1985–1987 — rektor akademik Şavkat Alimov
  • 1987–1992 — Rektor Prof. Mavlon Dzurakulov
  • 1992–1995 — Rektor Akademik Tolib Musayeviç Muminov
  • 1995–1996 — və. haqqında. Rektor M. Nuşarov
  • 1996–1999 — Rektor Akademik C. Səttarov
  • 2004–2011 — Rektor Prof. T. Ş. Şirinov
  • 2011–2015 — Rektor professor Uluqbek Taşkenbayev
  • 2015–2016 — Rektor Prof. Alimcan Xolmuhammedov
  • 2016-cı ilin payızından universitetin rektoru texnika elmləri doktoru, professor — 1999–2003-cü illərdə də bu universitetə ​​rəhbərlik edən Rüstəm Xolmuradovdur.

SamDU[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Səmərqənd Dövlət Universitetinin Zoologiya Muzeyi
  • Səmərqənd Dövlət Universitetinin Tarix Muzeyi
  • Səmərqənd Dövlət Universitetinin Arxeologiya Muzeyi
  • Səmərqənd Dövlət Universitetindəki Əlişir Nəvai Muzeyi
  • Səmərqənd Dövlət Universitetinin Nəbatat bağı
  • Səmərqənd Dövlət Universitetinin Oranjireyası

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 4 5 "История СамГУ". 2021-07-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-18.
  2. ↑ Ibodulla Mirzayev. uz:OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil