Özbəkistan SSR

Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikası, Özbəkistan SSR (özb. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси) — SSRİ-nin tərkibinə daxil olan 15 müttəfiq respublikadan biri. 27 oktyabr 1924-cü ildə təşkil olunmuşdur. Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikası, qısaca olaraq Özbəkistan SSR və ÖzSSR, Sovet Özbəkistanı da adlanır, Sovet İttifaqının müttəfiq respublikalarından biri olan sovet respublikasıdır. 1924-cü il oktyabrın 27-də SSRİ-də qondarma milli-ərazi demarkasiyası nəticəsində yaranıb.][1] SSRİ Sovetlərinin 3-cü Qurultayının 13 may 1925-ci il tarixli Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının yaradılması haqqında Müqavilə Özbəkistan SSR-ə də şamil edildi. 1991-ci il sentyabrın 1-də ÖzSSR SSRİ-dən ayrılaraq müstəqilliyini elan etdi və Özbəkistan Respublikasına çevrildi. Qırğızıstan, Türkmənistan, Qazaxıstan və Tacikistan SSR, Əfqanıstanla həmsərhəddir.

Tarixi dövlət
Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikası
Bayraq Gerb[d]
Bayraq Gerb[d]
«Бутун дунё пролетарлари, бирлашингиз!»
«Bütün ölkələrin proletarları birləşin!»
Özbəkistan SSR-nin himni

Paytaxt Daşkənd
Dilləri Özbək dili, rus dili
Rəsmi dilləri
Dövlət dini Dövlət ateizmi, Dünyəvi dövlət
Valyuta SSRİ rublu
Ərazisi
  • 447.400 km²
Əhalisi
  • 19.906.000 nəf.
İdarəetmə forması sovet respublikası[d]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Şərq bloku
Sovet sosialist respublikaları
Müttəfiq dövlətlər
Əlaqəli təşkilatlar
Müxalifət
Antisovet partizanlar
Baltikyanı ölkələrdə partizan döyüşləri
Etirazlar və üsyanlar
Soyuq müharibə hadisələri
Zəifləməsi

Yaranması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1924-cü il inzibati-ərazi islahatı nəticəsində Xarəzm Sovet Sosialist Respublikası, Buxara Sovet Sosialist Respublikası ləğv edildi və onların ərazisində, habelə RSFSR-in tərkibində olan keçmiş Türküstan MSSR ərazisində iki yeni ittifaq respublikası - Türkmənistan SSR və Özbəkistan SSR yarandı. Özbəkistan SSR-in tərkibinə Buxara SSR-nin böyük hissəsi, Xarəzm SSR, habelə Səmərqənd vilayəti, Fərqanə vilayətinin böyük hissəsi və Türküstan MSSR Sırdərya vilayətinin Daşkənd rayonunun əraziləri qatıldı. Eyni zamanda, Özbəkistan SSR-in cənub hissəsində Tacikistan MSSR yarandı.

1925-ci ildə vahid inzibati bölgü tətbiq edildi. Respublika 7 vilayətə bölündü: Səmərqənd, Daşkənd, Fərqanə, Zərəfşan, Surxandərya, Qaşqadərya, Xarəzm.[2] Vilayətlər 33 qəzadan ibarət idi. Respublikanın paytaxtı Səmərqənd şəhəridir.

1926-cı ildə vilayət bölgüsü dairələr ilə əvəz olundu. Əndican, Buxara, Zərəfşan, Qaşqadərya, Səmərqənd, Surxandərya, Daşkənd, Fərqanə, Xocent (1929-cu ildə ləğv edilib), Xarəzm dairələr yaradıldı.

1929-cu ildə Tacikistan MSSR Tacikistan SSR-ə çevrildi və Özbəkistan SSR-in tərkibindən çıxarıldı.

1930-cu ildə dairələr ləğv edildi. Özbəkistan SSR müstəqil inzibati-təsərrüfat vahidlərinə ayrılmış 9 şəhərdən, 73 rayondan, 1696 kənd sovetindən ibarət olmağa başladı.

1930-cu ildə respublikanın paytaxtı Səmərqənddən Daşkəndə köçürüldü.

1936-cı ildə Qaraqalpaqıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası RSFSR-dən Özbəkistan SSR-ə verildi.

1956-cı ildə Özbəkistan və Qazaxıstan SSR-in sərhədləri dəyişdi, nəticədə Özbəkistan SSR indiki Bostanlıq rayonunun ərazilərini və Daşkənd vilayətinin Qibray rayonunun bir hissəsini, Qazaxıstan SSR-in Qolodnostep vilayətinin bir hissəsini aldı; Cizak, Nəvai və Sırdərya vilayətlərinin tərkibinə daxil oldu).[3]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Özbəkistan Sovet Sosialist Respublikası  // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
  2. ↑ "Узбекистан. Административное деление". 2018-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-02-17.
  3. ↑ Указ Президиума ВС СССР от 13.02.1956 о частичном изменении границы между Казахской ССР и Узбекской ССР