Sentqothard döyüşü

Sentqothard döyüşü[11] 1 Avqust 1664-cü ildə Osmanlı dövləti qarşısında Avstriya hersoqluğu , Müqəddəs Roma İmperiyası və bunların yanında müharibədə digər müttəfiq ölkələr arasında döyüş idi. Döyüş nəticəsində 10 avqust 1664-cü ildə Vasvar sülh müqaviləsi imzalandı. Bu döyüş Osmanlı-Avstriya müharibəsinin son böyük toqquşmasıdır.

Osmanlı-Avstriya müharibəsi
Avstriya-Osmanlı münasibətləri
Sentqothard döyüşünü təsvir edən naməlum bir Bavariya rəssamının tablosu (1665)
Sentqothard döyüşünü təsvir edən naməlum bir Bavariya rəssamının tablosu (1665)
Tarix 1 avqust 1664
Yeri Sentqothard, Vaş (medye), Moqersdorf
Nəticəsi Avstriyanın qələbəsi [1][2][3]
Münaqişə tərəfləri


Avstriya hersoqluğu
Fransa
Pyemont
Svabya
Bavariya

Saksoniya

Brandenburq
Baden
Ryen birliyi

Osmanlı İmperiyası
Krım xanlığı
Boğdan krallığı
Eflak krallığı

Komandan(lar)

Raimondo Montekukuli
Leopold Vilhelm
Georq Fridrix
Volfqanq Julius
Jan de Colgny
İohann Filip

Fazil Əhməd Paşa
İsmayıl Paşa

Tərəflərin qüvvəsi

26,000 - 28,000 əsgər
40,000 əsgər

10,000 əsgər(toqquşmada iştirak edən)[4]
20,000 əsgər(toqquşmalarda iştirak edən)[5]
10,000 əsgər(toqquşmalarda iştirak edən)[6]
50,000-60,000 əsgər [7]
60,000-90,000 əsgər.[8]

İtkilər

2,000-6,000 ölü və itkin

10,000 ölü[9]
16,000-22,000 ölü və itkin
10,000 ölü [10]
20,000 ölü

Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Qələbə Avropada da əhəmiyyətlidir. Qitədəki türk müharibələrində əsas müharibə teatrı, Türk materikinin bu günə qədər böyük uğurla döyüşdüyü Macarıstan krallığı idi. Onların taktikaları XVI əsrdən bəri istifadə olunan Ermənistanda əmək bölgüsünə əsaslanırdı. Bu piyada və artilleriya ilə mümkün qədər çox canlı qüvvə tətbiq etməyə çalışdılar ki, bu dəstəyin köməyi ilə çox sayda süvari düşməni asanlıqla ələ keçirdi.Bu taktika zəif ərazi və görmə qabiliyyəti ilə bəyənilmədi. Düzdür, dəfələrlə yaxşı işləmişdi, amma düzgün faktorlar verilməsəydi, bir pickaxe ilə təchiz olunmuş Avropa piyada üstünlük təşkil edəcəkdi. Ötən əsrdə Türk taktikalarında az dəyişiklik oldu, ancaq Qərbdə daha çox. İlk dəfə yeni bir ordu tipi, Türk taktikalarının əvvəlki kimi təsirli olmadığını göstərən açıq döyüşdə türklərə qarşı döyüşmək imkanı qazandı.

Döyüşdən əvvəlki vəziyyət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

16-cı əsrdə Balkan yarımadası Osmanlı İmperiyası ilə Habsburq İmperiyası arasındakı mübarizə bölgənin tarixini təyin etdi. Mohaç döyüşündə Macarıstan məğlubiyyətindən sonra Macarıstan ərazisi Osmanlı və Habsburg imperiyaları arasında bölündü. Transilvaniya Osmanlının vassal bir dövlətinə çevrildi və verilmiş muxtariyyət yerli şahzadələrin təşəbbüsü ilə idarə edildi.[12][13] Osmanlı hakimiyyəti dövründə Transilvaniyada vivodlar Gabriel Bethlen və Corc Rakokzi'nin dövrlərdə bir çox dini cərəyanlar başlandı. Buna görə də, qızıl bir əsr dövrü yaşandı. Pravoslav Rumların bərabərliyini tanımamaq təkidlərinə baxmayaraq; Transilvaniya, Roma Katoliklərinin, Kalvinistlərin, Lüteranların və Unitaryarların sülh içində yaşadığı az sayda Avropa dövlətlərindən biri oldu. Osmanlı İmperiyası dini cərəyanlardan narahat olmasa da, Habsburg sülaləsindən olan Katolik Avstriya hersoqluğu bölgəni nəzarət altına almağı çox istəyirdi.[14][15] Avstriya üzərində qəti bir üstünlük əldə edən Osmanlılar, 1643-1645-ci illərdə Avstriya-İsveç müharibəsinin bir hissəsi olaraq İsveçlilərə qismən dəstək verdi. Əsasən cənubda Fransa hökümətinin öhtəsindən gələ bilməyən Vyana hökuməti Almaniyadakı zəifləmiş Müqəddəs Roma İmperiyasını Mərkəzi Avropadan Balkan yarımadasına köçürmək siyasətini həyata keçirməyə başladı.[16] Üç il sonra başa çatan müharibələrdən sonra Avstriya Osmanlılarla münasibətlərə başladı; Erdel Vallaçia və Boğdanın vivodlarını təhrik edərək, üsyana təşviq etdi.[17] Bu vaxt, 1642-ci ildə Erdel Krallığında hakimiyyətə gələn II.Corc Rakoçi (1621-1660) ilə qızıl dövr bitdiyi kimi, Osmanlı dövlətinin hərbi aksiyalarını ciddi şəkildə qadağan etsə də, Habsburgların dəstəyi ilə İsveç imperiyası ilə ittifaq qurdu və 1657-ci ildə Polşanın işğalında iştirak etdi.[18]

II.Corc Rakoçi Valaxiya şahzadəsi Konstantini və Bogdan şahzadəsi İstefanı vəzifələrindən azad etdi və onları Mihne və Ghika ilə əvəz etdi. II.Corc Rakoçi'nin fəaliyyətinə görə 1658-ci ilin yayında Osmanlı İmperiyası tərəfindən bölgəyə bir hərbi əməliyyat təşkil edildi. Hakimiyyəti bərpa etmək üçün Körpülü Mehmed Paşa komandanlığı altında olan Osmanlı ordusu voivodları məğlub etdi və Transilvaniyada yenidən Türk hökmranlığını qurdu. Beləliklə, II.Corc Rakoçinin bu bölgədə ki işlərinə Osmanlı ordusunun uğurlu əməliyyatı mane oldu və bölgədə Osmanlı tərəfdarı olan voivodların gücü gücləndi. Avsriya tərəfindən vəzifəyə gətirilən II.Corc Rakoçi,Sədrəzəm gəlişi fürsəti ilə yenidən əsgər yığmağa başladı. Bunun üzərinə 1659-cu ilin dekabr ayında Buddi valisi Seydi Əhməd Paşa, II.Corc Rakoçiyə hücum edərək, Dəmirqapı döyüşündə onu məğlub etdi.[19] Kiçik Mehmed Paşanın komandanlığı altında Osmanlı qüvvələri, II.Corc Rakoçinin komandanlığı altında 40.000 əsgəri Wallachia'nın şimalındakı Sibin qalasının qarşısında Sibin döyüşündə məğlub etdi. Avstriyadan dəstək alaraq ordu quran və üsyandan əl çəkməyən, II.Corc Rakoçi 22 may 1660-cı ildə Kolojvar (Gilau döyüşü) döyüşündə Seydi Əhməd Paşa tərəfindən yenidən məğlub edildi.[20] Osmanlılar tərəfindən 4.700 əsgər öldürüldü, 30 silah ələ keçirildi və 51 qalanın komandiri əsir alındı. II.Corc Rakoçi 7 iyun 1660-cı ildə döyüş əsnasında aldığı zədə səbəbindən döyüş bölgəsindən qaçdığı Varad qalasında öldü.[21][22]

Transilvaniyanın vacib mərkəzi olan Varada 27 avqust 1660-cı ildə Osmanlı qüvvələri tərəfindən işğal edildi və Varad əyaləti quruldu və şəhər vilayətin mərkəzinə çevrildi. İmperiyanın Budin və Eger əyalətlərinin bəzi bayraqları burada dalğalandı.

Erdel bölgəsindəki qarışıqlığın səbəblərindən biri də Avstriya qüvvələrinin bölgədəki Osmanlı əleyhinə olan qüvvələrini təmin etməsi və dəstək vermələri idi. Köprülü Mehmed Paşanın gəlişi ilə bütün əks qüvvələr sıxışdırılsa da, Avstriyanın bölgədəki təsiri uzun müddət davam etdi. Varadın Osmanlı idarəçiliyinə keçməsi Habsburg rəhbərliyinin diqqətini çəkdi. Avstriya Erdel hadisələrinə qarışır və ona yaxın olan şahzadələri dəstəkləyirdi.[23] Avstriyanın dəstəklədiyi Şahzadə Kemeninin başçılıq etdiyi Transilvaniya (Erdel) diyet məclisi Vyananı Transilvaniyanın Osmanlılardan ayrılmasının elan edilməsində kömək etməyə çağırdı(Aprel 1661).[24] Ancaq Körpülü Mehmed Paşa ölümündən 10 gün əvvəl qəbul etdiyi Avstriya səfiri Reningerə Osmanlı İmperiyasının heç vaxt Avstriyanı Erdel işləri ilə qarışdırmayacağını demişdi.

Körpülü Fazil Əhməd Paşanın böyük vəziri və Uyvar səfəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Fazil Əhməd Paşa

1661-ci ildə sədrəzəm Körpülü Mehmed Paşa'nın ölümündən sonra oğlu Fazil Əhməd Paşa sədrəzəm təyin edildi. Anadoluda bir sıra üsyan hərəkəti ilə məşğul olan Fazil Əhməd Paşa, üsyanların yatırılmasından sonra Venesiyalılarla 20 ildir davam edən Cretan müharibəsini sona çatdırmaq üçün Dalmatiya sahili üzərindəki Venesiyalılara getmək üçün bir ordu topladı və Avstriya və Erdel sərhədlərindəki inkişafın təsiri ilə diqqətini bu bölgəyə çevirdi. Avstriya hersoqluğu Osmanlı sərhədləri daxilində olan Sikelhid (Sechehelhyd) və Kolojvar qalalarını işğal etdi və Kanije yaxınlığında bir qala inşa etdirdi. Avstriya sərhədlərindəki qubernator və sancaqbəyilərin xəbərdarlıqları, Avstriyalıların Erdel problemi üzündən daim narahat olduqlarını ifadə etdi. Venesiya Respublikasına edilməsi nəzərdə tutulan yürüş bu səbəblərə görə Avstriyaya qarşı yönəldildi.[25]

Slovakiyanın Nove Zamki bölgəsindəki Uyvar qalası 15 avqust 1663-cü ildə mühasirəyə alındı və 13 sentyabr 1663-cü ildə işğal edildi. Qalanın təslim edilməsindən əvvəl Avstriya qüvvələri marşal Montekukulinin komandanlığı altında müdaxilə etmək istəsələr də, müvəffəq ola bilmədilər, ancaq Montekukuli Macarıstanın gücünə baxmayaraq tamaşaçı qalmaqda ittiham edildi.[26][27] İrəliləyən Osmanlı qüvvələri Levis, Noviqrad və Nitra qalalarını ələ keçirdilər və bölgədə, o cümlədən Ağ Alp dağlarında reydlər apardılar. 1663-cü ilin qışında hərbi fəaliyyət dayandırıldı. Ancaq I.Rakoçinin düşməni və II.Rakoçinin dostu. Macar aristokratı Zrinyi ailəsindən olan general,Miklos Zrinyi, Osmanlılara qarşı qış səfəri həyata keçirdi və Osmanlıların 1566-cı ildə tikdirdiyi Eszek körpüsünü yandırdı.[28][29]

1664-cü ildə müttəfiq ölkələrin dəstəyi ilə Avstriya hərbi əməliyyatları başladı. Avstriya qüvvələri aprel ayında mühasirəyə aldıqları Kanije qalasından, iyun ayında geri çəkildilər. Erdel və Macarıstan yenidən Osmanlı maraqlarını təhdid etməyə başladılar.

Avstriya ordusu Kanije qalasının qarşısında olarkən, Fazil Əhməd Paşa baş komandan təyin edildi və Ədirnədən hərəkət edərək Belqrada çatdı. Bu vaxt, Avstriya səfiri Baron De Goes və baş komandan Reninger böyük vəzirlə görüşmək üçün Belqradda idilər. Avstriya İmperatorunun məktubundan sonra Reningerin sülh danışıqları üçün icraçı direktor təyin edilməsi ilə Fazil Əhməd Paşa görüşə razılıq verdi. Avstriya tərəfindən işğal edilmiş sərhəddəki iki qalanın təslim edilməsi, Kanije yaxınlığında inşa edilən qalanın sökülməsi və bütün Avstriya qüvvələri tərəfindən Erdelin dərhal tərk edilməsi barədə böyük vəzirin istəyinə cavab olaraq, Reninger imperatorun yalnız hər iki qalanın və Erdelin bəzi hissələrinin tələbi ilə təyin edildiyini bildirdi. Böyük vəzir, Avstriya nümayəndələri ilə danışıqlar apardı. Sultan IV.Mehmedə məlumat verəndə, təkliflərin heç bir əhəmiyyəti olmadığını və dərhal tədbir görmələrini əmr etdi. Digər tərəfdən, Osmanlıların xeyrinə hazırlanan Vasvar müqaviləsi Fazil Əhməd Paşa tərəfindən təsdiqləndi və səfirlər vasitəsilə Avstriya İmperatoru Leopolda göndərildi. Müqaviləni imperator da təsdiqləməli idi. Ancaq hər iki tərəfdə hərbi kütlə, əməliyyatlar və İmperatorla Sultanın münasibəti böyük bir toqquşma olmadan müqavilənin etibarlı olmayacağını göstərdi. Böyük vəzir Uyvar istiqamətində əməliyyatları davam etdirdi; Zerinvar qalasını ələ keçirdi. Bölgədə müttəfiq ordunun varlığından xəbərdar olan Fazil Əhməd Paşa, bu əməliyyatı davam etdirərək bu ordunu qorxutmaq niyyətində idi. Birləşmiş Avropa Ordusu, Montecuccoli'nin əmri ilə Türk qüvvələri ilə açıq qarşıdurmanın qarşısını almaq üçün Raab suyunun kənarına geri çəkildi. Fazil Əhməd Paşa onun ardınca gəldi və çayın kənarında dayandı. Sentqothard şəhərində Avstriya səfirlərini qəbul etdi, lakin Raab suyunu müttəfiq ordunun təzyiqi ilə keçməyə qərar verdi.[30]

Diplomatik səylər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Leopold şəxsən Protestantlığa etiraz etsə də, hərbi yardım göstərmək üçün Protestant Alman knyazlarına etibar etməli idi. Daha da pis olan Fransanın hərbi yardımı idi (bu da 1756-cı il Diplomatik İnqilabına qədər davam etdi) Avstriyanın nemesi

Döyüş

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Marşal Raimondo Montekukuli

Orduların müqayisəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tarixçilərə görə Osmanlı ordusu təxminən 30.000 yeniçərilər və sipahilərdən ibarət idi. Ancaq əzab və axıncı müharibəyə cəlb olunan qüvvələrin sayı hələ də bilinmir. Müxtəlif mənbələrə görə və 1664-cü ilin siyasi, maddi-texniki və iqtisadi imkanlarını nəzərə alsaq, Osmanlı ordusunun sayının 90.000-ə çatması mümkündür. Osmanlı ordusunda tatar qüvvələri və qeyri-qanuni macar əsgərləri də var idi. Ancaq bu qüvvələrin müharibənin gedişatına uyğun hərəkət etməsi və mərkəzi ordunun qətiyyət və nizam-intizamını göstərməməsi yaxşıdan daha çox zərər verirdi. Osmanlı ordusunda 300-350 silah var idi. Ancaq bu topların aralığının yüksək olmadığı və çayın üstündən az adamın keçdiyi bilinir.

"Osmanlı ordusu avqust ayının 6-cu gününə qədər, Elə Bil Gotar kürəkləri üzərindəki düşərgəsində qaldıqdan sonra, yuxarıda zikr edilən gündə yürüşə keçib və çayın sağ sahili üzərində var olan Kirman doğru istiqamətləndirdi. Biz isə, çayın qarşı sahilində Osmanlılarla eyni sırada addımlayır idik. Amma bu hərəkətimiz böyük çətinliklər içində aparılırdı. Çünki Lanfiniç (San Gotarda Raba çayına qarışan bir çay adıdır) və Pinka (o da bir çaydır) çaylarının suları o qədər şişmişdi ki, suyun qabarmasından görə, bu çaylar üzərində bütün körpülər yıxılmaqdan xilas olmadı".[31]

—Raimondo Montekukuli-

Xüsusilə, Qərb mənbələri, bir atın olmasına baxmayaraq yem və maddi-texniki təchizatın olmaması səbəbindən Osmanlı ordusunun süvari qüvvələrinin kifayət qədər hərəkətli olmadığını, birləşmiş ordunun piyada qüvvələrinin isə kifayət qədər ərzağı və silahı olmadığını söyləyir. Hər iki ordunun komanda heyəti təcrübəli komandirlərdən ibarət idi. Hörmətli vəzirdən əlavə, ordunun ikinci komandiri Fazil Əhməd Paşa, Budin valisi Bosniya valisi İsmayıl Paşa (Bosniya İsmayıl Paşa) xüsusilə də qoşulmuş qüvvələrə əmr verdi. İsmayıl Paşa müharibədə ordunun nizam-intizamını qorudu, ancaq iştirak etdiyi döyüşlərdən birində şəhid oldu.[32]

Marşal Montekukulinin yanında birləşmiş ordu komandirləri Jean de Coligny-Saligny, Volfqanq Julius, Baden şahzadəsi Leopold Vilhelm, Waldek'dən Georq Fridrix var idi. Ancaq ümumi komanda Montekukulinin ixtiyarına buraxıldı. bu komandirlər Avstriya hersoqluğu ordusuna, Müqəddəs Roma İmperiyasına, Reyn Birliyinə, Fransa, Bavariya, Brandenburq, Saksoniya, Pyemont, Svabya qüvvələrinə və İspan, Çex, Macar, Sloveniya və Xorvat əsgərlərinə əmr verə bilirdilər. Döyüşdə avstriyalılar 5000 piyada (bəzisi çexlər), 5900 süvarilər və 10 döyüş topları ilə iştirak edirdilər. Reyn birliyi 300 süvari, 600 piyada və bir neçə döyüş topu ilə qatılmışdılar. Fransızlar 3500 piyada və 1750 süvari ilə iştirak etdilər. XIV.Luis, Fransa kralı. İmperator Leopold, çox sayda fransız xalqının ərazisinə girməsini təhlükəli hesab etdi, baxmayaraq ki, əslində o 30 minlik əsgər yardımı təklif etmişdi. Buna görə o, yalnız 6000 nəfəri Luisdən götürmüşdü. Almanlar 6200 piyada, 1200 süvari və 14 döyüş topları ilə döyüşdə iştirak edirdilər. Bundan əlavə, 2000 Xorvat süvari, Pyemont əsgərlərinin bir alayı və Çex, Xorvat, Macar, İspan, Serb və Sloveniya döyüşçüləri naməlum sayda döyüşçü və texnika ilə döyüşdə iştirak etdi. Vahid ordunun xristian kimliyini təbliğ etməsi və din uğrunda müharibənin yayılması bölgə xalqlarının onlara qoşulmasına imkan verdi. Birləşmiş ordunun dəqiq sayı bilinmir, lakin 1664-cü ilə qədər 30.000 nəfərə qədər ola biləcəyi təxmin edilir. Orduların ümumi mövcudluğunu müqayisə edərkən Osmanlı qüvvələrinin az sayının toqquşma zonasında olduğunu və yalnız bu bölmələrin isti bir toqquşma və zəif atəş gücünə cəlb edilə biləcəyini nəzərə almaq lazımdır. Açıqlanacaq kimi, döyüşdə baş verən Yeniçərilərin Mogersdorf müdafiəsi atəş dəstəyi və möhkəmləndirmələrdən məhrum oldu.[33]

Döyüş vəziyyətinin alınması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Osmanlı ordusu Raba çayının sol yaxasına keçməyə əkilib, bir münasib keçid tapmaq kimi, sağ yaxasını və Avstriya ali baş komandanı general Montekukuli də keçidə mane olmaq üçün, sol sahili izləməyə başladılar. San Gotar kəndinə gəlin dar bir keçid yeri vardı. Sədrəzəm dərhal burada bir körpü qurulsun əmri verdi. Əsgər qurulan körpüdən o taya keçməyə başladı. 8/muharrem/1075-1/ağustos/1664te Yeniçəri; Düşmənin gözləri önündə suya atılaraq səlamət sahilinə çıxanda da müharibələrinin qaydasına görə dərhal yığışıb zorla hərbiyə düşdülər, nə pis ki, bir tərəfdən suların islam dini digər tərəfdən, o zamanın ən mühüm müharibə məlumatını olan Montekukulinin manevrləri Osmanlı qəhrəmanlarının göstərdiyi cəsarət və səbat yüz yumoristik nəticə vermədi. Bundan başqa, Avstriya ordusunda Qraf dö Qolunu komandanlığı altında 6 min Fransız əsgəri də var idi".[34]

—Tarihi Devleti Osmaniye-

Müzakirələr nəticəsində Vasvar müqaviləsini təsdiq edərək Avstriya imperatoruna göndərən Osmanlı ordusu baş komandanı olan Fazil Əhməd Paşa, Vasvar müqaviləsində olan Osmanlı ordusunun əsgəri hərəkatında azad olacağı maddəsinə əsaslanaraq Çakaniden (Cskany) qərb istiqamətində uğurlu bir manevr edərək irəliləməyə başladı. Ordu, Sentqothard bölgəsinə çatdıqda, kəşfiyyat birlikləri avstriyalılara xidmət edən İtalyan Marşal Raimondo Montekukkoli komandasında birləşmiş ordu ilə qarşılaşdı. Osmanlı qoşunu ilə müttəfiq ordusu arasında Raba çayı var idi. Baş komandan Fazil Əhməd Paşa iki ordu arasındakı Raba çayını keçərək döyüş nizamı alma qərarı verdi. Bu etibarla istihkamcı birliklər Raba çayı üzərində hərbi körpülər inşa edərkən, birləşmiş ordu qüvvələrinə Montekukkoli tərəfindən hücuma hazır olmaq əmri verilib. Bir müddət gözləyən birləşmiş ordu qüvvələri istihkamcı birliklərə və keçidi qorumaqla vəzifəli qüvvələrə hərəkat təşkil etdi. Ancaq Osmanlı artilleriyasının uğurlu bir şəkildə Alman təmayüllü qüvvələri top atəşilə döyməsi nəticəsində, Marşal çay sahilinə düşmüş bütün qüvvələri meşə içində yerləşdirməyə məcbur oldu.

Döyüşün başlanması və sonu

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bosniyalı İsmayıl Paşa (Osmanlı ordusunun ikinci sərkərdəsi)

Sədrəzəm Fazil Əhməd Paşa müharibə planı əsasən Osmanlı qüvvələrini çayın qarşısına keçirəndən sonra düşmən qüvvələrini qəti bir şəkildə həzm etmək və Raba (Yanıqqala) üzərinə yeriyərək qalanı ələ keçirmək planını həyata keçirmək istəyirdi. Qalanın təslim olunmasından sonra siyasi üstünlük təmin etmək üçün Vyana üzərinə hərəkat davam edəcəkdi. Daha əvvəlki bütün müharibələrdə qalib olan Osmanlı Ordusu, sülh müqaviləsinin imzalanmasını sürətləndirmək məqsədilə bir qisim qoşunlarını qərbə doğru hərəkət etdi. Bəhs edildiyi kimi Fazil Əhməd Paşa, Yanıqqalanı (Raba) alıb, Vyanaya yürüşə keçir görünmək təsəvvürü və hədə yaratmaq niyyətindəydi. Bu səbəblə Raba çayı üzərində daha çox piyadaların keçməsi üçün kiçik bir körpü inşa edilməsi bu səbəbdəndir.[35]

Çay üzərində böyük və keçidi rahatlaşdıracaq, dayanıqlı körpülər inşa edilməmiş, kiçik, amma sağlam bir körpü inşa edilmişdi. Birləşmiş ordu, Osmanlı ordusunun keçidinə mane olmadığı görüntüsü versə də toqquşmalar davam edir və Marşal məhz Osmanlı qüvvələrinin keçid anında balansının pozulmasını gözləyirdi. Pələng Paşa komandanlığı altındakı aparıcı qüvvələr qarşı sahilə ilk keçməyə çalışan ittifaqlar olmuş və Montecuccoli ilə Colignynin müqavimətilə üzləşmişdi. Fransızlar komandirlərindən general Chateauneuf və Cəngavər Saint-Aignanın öldürülməsinə və ağır itki vermələrinə baxmayaraq keçidə mane oldular. Bütün mənbələrə görə həddən artıq yağan yağış səbəbindən hər tərəf bataqlıq və palçıq vəziyyətinə düşmüşdü.[36] Buna baxmayaraq, sədrəzəmin səyləri Boşnak İsmayıl Paşa komandanlığı altında təxminən 300 piyada və 300 atlı qüvvə dağılmadan qarşı sahilə keçirilmişdir.[37] Ancaq bu qüvvələrə təxliyə edilməyəcəkdi. Simon Miller; sədrəzəmin ordunun hamısının qarşıya keçirilmədən müharibəyə başlamasının hərbi bir xəta olduğunu qeyd etdiyi kimi, Osmanlıların qarşılarında müvəffəqiyyətli bir komandir olan Montekukkoliyi tapdığını bildirir.[38]

Leopold Vilhelm ( Alman ordusunun komandiri)

Qarşı sahilə keçirilən qüvvələr dərhal düşmən qüvvələriylə toqquşmaya başladı. Ancaq sədrəzəmin bütün səyinə baxmayaraq bu ittifaqlar kifayət qədər kömək almadı. Bütün bu mənfi cəhətlərə baxmayaraq, Bosniyalı İsmayıl Paşa komandanlığı altındakı qüvvələr Marşalın qərargahına qədər soxulmuşdu. İsmayıl Paşa; Düşmən qərargahına qədər soxularaq müharibənin nəticəsini alacaq vəziyyətə gəlməsinə baxmayaraq, möhkəmlətmə almaması və birliyinin sürətlə əriməsi kimi səbəblərlə nəticə almamışdır.[39] Marşal isə Osmanlı qüvvələrinin kömək almadığını və Osmanlı qüvvələrinin çay keçidinin axsadığını müşahidə edirdi və ani bir hücumla Osmanlı qüvvələrini geri çəkilməyə məcbur etdi. Buna qarşı bir hücum olaraq sədrəzəm tərəfindən göndərilən 5.000 nəfərlik bir qüvvə ilə açılan Osmanlı qarşı təcavüzü nəticəsində Osmanlı qüvvələrinin geri çəkilməsi dayandığı kimi, Birləşmiş ordu yenidən meşə bölgəyə geri çəkilməyə məcbur edilmişdir. Səhər saatlarından axşam üstünə qədər davam edən toqquşmalar nəticəsində Osmanlı qüvvələri itki verərək olsa da, qarşı sahilə bir qism qoşunlarını keçirə idi. Osmanlı qüvvələri uğurlu hərəkatın şiddətlə davam edən yağışa görə müharibə sistemini tərk etmiş bir vəziyyətə gəlmişdi. Həmçinin birləşmiş ordunun ümumi bir hücuma cəsarət ede bilməməsi və qısa müddətdə geri çəkilməsi bir zəifləməyə səbəb olmuşdu. Raba çayını keçən Osmanlı qüvvələri qarşısında Müttəfiq ordunun təşvişə düşməsi, Osmanlı qüvvələrinin arxaynlaşmasına səbəb oldu.[40] Raba çayını keçən sayca az Osmanlı qoşunları Moqersdorf kəndini ələ keçirdi. Avstriya qüvvələri arasında qırılma və geri çəkilmə baş göstərdi. Ancaq Fransız və Alman qarşı hücumu kömək almayan yeniçəri sıxışdırdı. Təslim olmağı rədd edən yeniçəri son əsgərinə qədər vuruşaraq burada öldü.

Birləşmiş ordunun yeni bir hücuma keçəcəyi düşünmədiyi üçün Osmanlı qüvvələri çay istiqamətində geri çəkilməkdə idi. Bu vəziyyəti görən Marşal Montecuccoli birləşmiş ordunun dərhal hücuma keçməsini istədi. Digər komandirlər isə buna qarşı çıxdı. Buna baxmayaraq, Marşalın əmri çəkilməkdə olan Osmanlı ordusuna ani və şiddətli bir hücum başlanıldı. Osmanlı ordusuna tam cəbhədən hücum edən birləşmiş ordusu Osmanlı qüvvələri müqavimət göstərdi və iki ordu arasında ən qanlı toqquşmalar bu zaman meydana gəldi. Hücuma hazırlıqsız yaxalanan Osmanlı ordusu itkilər versə də birləşmiş ordu tərəfindən məhv edilə bilmədi. Çünki Osmanlıların bir çox əsgəri birliyi hələ ki, Raba çayının o tayına keçməmişdi. Qarşı sahilə keçmiş Osmanlı qüvvələri arasında panika baş verdi və fransızların intensiv hücumu nəticəsində körpüyə və çaya doğru dönüş başladı. Üzərindəki minlərlə əsgəri saxlaya bilməyən körpü sökülüb, əsgərin bir hissəsi çayda boğularkən öldü, bir qismi çaydan xilas olmağa çalışarkən müttəfiq qüvvələrlə öldürüldü, bir qismi də quruda toqquşaraq ölmüşdür. Moqersdorf kəndinin itkisindən sonra sipahi-lərə hücum edən Fransız süvarilərinin uzun saçlarını və saqqalsız üzlərini görən sədrəzəm "Bu gənc qızlar da kim"? Deyə soruşduqda, ona fransızlar olduğu söylənmişdir. Döyüş sadəcə qarşıya keçən Osmanlı qoşunları ilə müttəfiq qüvvələr arasında cərəyan etdi. Çayın o biri yaxasına keçməmiş əhəmiyyətli sayda Osmanlı süvari və topçu birlikləri vəziyyətə qarşı olmadılar və çarpışmağı kədərlə seyr etdilər. Bu vəziyyət birləşmiş ordunun şüurlu strategiyasından çox, Osmanlıların özlərinin yanlış hesablarından və bir anlıq təlaşlarından qaynaqlanmışdır. Buna baxmayaraq Osmanlılar qəti bir məğlubiyyətdən xilas oldular.[41][42] Bütün itkilərə baxmayaraq Osmanlı ordusu rejimini qoruyub və müharibənin əldə edilməyəcəyi məlum olduqda müntəzəm olaraq geri çəkildi. İkinci sərkərdə Bosniyalı İsmayıl Paşanın şəhadətinə baxmayaraq lazımi tədbirləri alan sədrəzəm Fazil Əhməd Paşa geri çəkilməyə davam edib və ordunu Vasvara istiqamətləndirdi. Birləşmiş ordu bir çox zabitini itirmişdi və ordudakı müxtəlif qruplar qələbənin qazanılması ilə eyforiyaya düşmüşdü. Marşal bu səbəblərlə isti istina Osmanlı ordusunu döyüş meydanı xaricində təqib etmədi. Osmanlı ordusu da gəlib yenidən hücum edəcək və hərəkata davam edəcək vəziyyətdə deyildi. Ancaq buna baxmayaraq, Birləşmiş ordu komandanı Osmanlı ordusunun təkrar çayı keçmək cəhd göstərəcəyini düşünərək çayın öz yerləşdikləri yaxasında lazımi tədbirləri aldı. Osmanlı əsgərinin yalnız bir hissəsi toqquşmaya daxil olub, böyük qismi müharibəyə hazır olduğundan Avstriya da bir an əvvəl sülh etməyə həvəsli idi. Döyüşü qarışıq ordu ilə qazanan Avstriyalılar, məğlubiyyətə uğrayan Türk qoşunlarının edəcəyi yeni hücumların özlərinə pis nəticələr doğuracağını dərk edərək, sülh sazişini təsdiq etdilər.[43]

"Osmanlı hərbi rəisləri arasında keçirilən görüşdə Raba suyunun keçilməsi, oradakı əsgərin üstünə gedilməsi qərara alınıb. Böyük səy və çalışma ilə Sankoncar yəni Sentqothardda olan palanga-nın üst tərəfində bir saatlıq məsafədə olan mahalda dörd atlının yan-yana keçə biləcəyi genişlikdə olan suyu özengiden yuxarı səviyyədə olan keçid yeri vardı. Ali fərman əsasında yanvar xalqı, İsmayıl Paşa, Bosniyalı Mehmet Paşa, Pələng Paşa eyni ayın səkkizinci günü bəhsə mövzu yerə gələndə acileten bir körpünün tikilməsini çayın qarşı yaxasını da tutmaq və bura mühafizə etmək üçün dəvələr ilə bir miqdar, yeniçəri keçirib, gəldikləri yerdə səngər almağı qərarlaşdırdılar. Düşmən əsgəri, vəziyyətdən xəbərdar oluncada dərhal yeniçəri üzərinə hücum edib. Keçid başında duran, dilaver veteranların bir çoxu özlərini suya ataraq, yeniçəriyə köməyə yüyürdülər beləliklə düşmən əsgərindən, iki min nəfərdən çoxu əhl oldu. Bir tərəfdən düşmənin uğradığı məğlubiyyəti görən əsgər, bəzi atlar kimi dəvələrlə, qarşı tərəfə keçməyə hazırlaşmağa başladılar. Orada olan İsmayıl Paşa, yeniçeriağası, Pələng Paşa və serdarıekremin yanında olanlar, düşmən tərəfində görülən pozulma əlamətlərini aşkar etdiklərindən, o tərəfə keçməyə başladılar. Düşmən əsgəri; Osmanlı və Tatar əsgərinin tamamilə çayı keçərək qarşısına çıxacağı qorxusuna düşmüş olduğundan qaçmağa başlamışdılar. Osmanlı əsgərinin çox-çox böyük qisminin qarşıda, onlarla döyüşən əsgərin isə ancaq on min ətrafında olduğu şəklində məlumat verildiyindən və həmçinin bunlara köməyə yetəcək kimsə görmədiklərinə xalqdan əl çəkib, mövcud olan əsgər üzərinə hücum etdilər. Bu nadir rast gəlinən faciəni seyr etmək məcburiyyətində qalan serdarıekrem, əmrində olan əsgər bu hadisənin intiqamını almaq üçün, qarşı sahilə keçə bir çox yollarını axtardısa da, belə bir arzu həqiqətə çatmadı. Artıq görülən o tərəfə bu dolaşıqlıqda keçilə bilməməsi idi".

—Raşid Tarixi-

Döyüşdən sonrakı vəziyyət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Döyüşdəki məğlubiyyətdən sonra Osmanlı ordusu baş komandan Fazil Əhməd Paşanın komandanlığı altında Vasvara çatdı və tezliklə həmən ki, quruluşu təkrardan geri qaytardı. İmperator I Leopold isə İspaniyada kraliyyət problemi səbəbindən ordusunu daha çox zəiflətmək niyyətində deyildi. Bu səbəblə Osmanlı ordusunun təqib edilməsi əmrini vermədiyi kimi, Osmanlı xeyrinə görünən Vasvar Müqaviləsini təsdiq edərək Vasvarda olan vəziriəzəminə göndərdi. Bu sazişin təsdiq olunması ilə Osmanlı və Avstriya arasında davam edən müharibələr bitərək sülh yarandı. Vasvar Razılaşması Sentqotharddaki hərbi uğursuzluğa baxmayaraq, Osmanlı dövləti müharibə hədəflərini əldə etmiş oldu. Sazişin təsdiq olunması üzərində 1665-ci ilin iyul ayında sədrəzəm Fazil Əhməd Paşa, müharibəyə görə Padşahın olduğu Ədirnəyə hərəkət etdi. Vasvar Müqaviləsi, Macarlar tərəfindən xoş qarşılanmamış, Türk hakimiyyətindən xilas olmaq adına bu fürsəti qaçış kimi qəbul etmişdilər.[44] Mikls Zrnyi şəxsən Vyana sarayına gedərək Avstriya hersoğuna sazişə dair qəzəblərini ifadə etmiş, ancaq nəticə vermədiyini görəndə Habsburq rəhbərliyi əleyhinə işə başlamışdır.[45] 1664-ci ilin noyabr ayında bir ov əsnasında Zrnyi Miklsun ölümü bu hadisələrlə əlaqələndirilmiş və Avstriyanın suiqəsdinə məruz qaldığı rəvayət edilmişdir.[46][47]

Fazil Əhməd Paşa Sentqothard döyüşündə ki, məğlubiyyətinə baxmayaraq, Paşanın qabiliyyətli komandir və sədrəzəm olması Padişah tərəfindən vəzifəsindən azad edilməyərək burada qaldı. Belə ki, orduda 20 min itkiyə baxmayaraq 200 minə yaxın mövcud qorunurdu və Macar düzündə Raba çayı döyüşündən əvvəl bir çox nailiyyət əldə edilmişdi. Hammer da müharibə sonunda Vasvar Müqaviləsinin dəyişmədiyini və müharibədə maqtulların sayının da əhəmiyyətsiz olduğunu vurğulamışdır.[48] Ambridge Universiteti Nəşrlərindən 1961-ci ildə Londonda nəşr olunan New Kembrik Modern History'ə görə Fazil Əhməd Paşa; vaxtının böyük bir hərbi komandiri olduğu kimi humanist və ədalətli idarəçilik siyasəti onu eyni zamanda misilsiz bir dövlət xadimi edir. Eyni kitabçalar Sentqothard döyüşü və Vasvar sülhü sonunda İstanbula qayıdan sədrəzəmin, bu müharibə öncəsi uğurlarının da qatqısı ilə müzəffər bir komandir olaraq qarşılandığını deyir. Prof.Dr.Mustafa Ağdağ da sədrəzəmlik məqamı üçün çox gənc olmasına baxmayaraq, həm təhsilli və həm də azimkar olmasına görə atasının qurduğu sülhsevər daxili və xarici əlaqələri uğura aparan sədrəzəm, Sentqotharda, avstriyalılara məğlub olmasının qüsurunun özündən çox, bu zaman ordunun artıq başı pozuq vəziyyətli olmasına bağlayır.[49] Digər tərəfdən Osmanlını dayandıran Marşal Montekukkoli isə döyüşdən sonra Avropada misilsiz şöhrət və hörmət qazanmışdır. Müharibənin ertəsi ili qarşılıqlı elçilər göndərilmişdir. Osmanlı elçisi təyin olunan Rumeli bəylərbəyi Qara Mehmed Paşa rəhbərliyi altında 150 nəfərlik Osmanlı nümayəndə heyəti Vyanada imperatorun hüzuruna çıxaraq sülh müqaviləsini təqdim etmiş, bir çox hədiyyələr aparmış və çox yaxşı qarşılanmışdılar.[50]

Fransız elçisi Cənab de Nointel, 1673-ci ildə sədrəzəm Fazil Əhməd Paşaya təqdim etmiş olduğu bir sıra təkliflər yanında Osmanlı sərhədlərində yaşayan Katoliklərin qoruyucusunun Fransa kralının olması istəyini də yeniləmişdir. Bu istəklər qarşısında təəccüblənən sədrəzəm, Fransız elçisinin qədim dostluqdan bəhs etməsi üzərinə, "Fransa köhnə dostumuz lakin hər zaman düşmənlərimizlə yanaşı tapırıq" cavabını verərək Fransanın Sentqothard döyüşü ilə Krit əhatə etməsinə etmiş olduğu yardımları xatırlatmışdır.[51][52] Fransa, Krit mühasirəsi bütün sürəti ilə davam edərkən həm Kritə həm də Sentqothard döyüşü zamanı Avropa qüvvələrinə 5000 könüllü yardımı paylamışdır.[53] Əsl adı Onun Osmaniyə Xatirələri 1073-75 yürüşünün Vekay-i Esasiyesi - Sentqotharda Osmanlı ordusu olan, 1910-ci ildə İstanbulda Artın Asaduryan Mətbəəsində Osmalıca basılan qazi Əhməd Muxtar Paşanın "Sentqothardda Osmanlı ordusu" adlı kitabında "Osmanlılar üçün uzun müddətli və nəticə etibarilə uğurlu keçən döyüşün uğursuzca nəhayət, ondan bir cəbhəsindən ibarət olan qarşıdurma, dinləyiciləri tərəfindən. Dünyaya öz qələbələri kimi təqdim olunmuşdur". nəticəsinə gəlir.[54] Ortada hər hansı bir ikitərəfli qəti qələbə əldə edilməmiş olması və yalnız Raba çayından qarşı sahilə keçirilən türklərlə toqquşma olması, Vasvar müqaviləsinin Osmanlının istədiyi kimi keçirilməsi, Birləşmiş orduya əsgər verən ölkələrdə hiperbola mərasimlər keçirilməsi müəllifi təsdiq edir. Ancaq digər məqam isə qətidir; O da Osmanlı ordusunun planlaşdırdığı hərəkatda uğurlu olmamasıdır. Ferdinand Şevil'ə Ferdinand Scheville görə Vyananı istəyən Fazil Əhməd Paşanın Sentqotharddan əliboş qayıtması; Xristian bir gücün, ilk dəfə Osmanlıya qarşı bir paytaxtı uğur ilə müdafiə etdiyi döyüşdür. Ferdinand Şevil Osmanlı İmperiyasının ordu tarixində bir kilometr daşı kimi səciyyələndirdiyi döyüşü, Lepanto dəniz döyüşündə xristian qüvvələrin uğuruna bənzədir.[55]

Əsl adı Onun Osmaniyə xatirələri 1073-75 yürüşünün Vekayi Esasiyesi - Sentqothard da Osmanlı ordusu olan, 1910-ci ildə İstanbulda Artın Asaduryan Mətbəəsində Osmalıca basılan Qazi Əhməd Muxtar Paşanın "Senqothardda Osmanlı ordusu" adlı kitabında "Osmanlılar üçün uzun müddətli və nəticə etibarilə uğurlu keçən döyüşün uğursuzca nəhayət, ondan bir cəbhəsindən ibarət olan qarşıdurma, dinləyiciləri tərəfindən, dünyaya öz qələbələri kimi təqdim olunmuşdur". Ortada hər hansı bir ikitərəfli qəti qələbə əldə edilməmiş olması və yalnız Raba çayından qarşı sahilə keçirilən türklərlə toqquşma olması, Vasvar müqaviləsinin Osmanlının istədiyi kimi keçirilməsi, Birləşmiş orduya əsgər verən ölkələrdə hiperbola mərasimlər keçirilməsi müəllifi təsdiq edir. Ancaq digər məqam isə qətidir; O da Osmanlı ordusunun planlaşdırdığı hərəkatda uğurlu olmamasıdır. 1420-ci illərdə Diyircək tüfəngini dünyada ilk istifadə edən[56] ordulardan biri olan Osmanlı ordusu buna baxmayaraq Fransız qüvvələrinin intizam içindəki tüfəngli qoşunları qarşısında tərəddüd etmişdilər. Davam edən əsrlərdə döyüşlərdə istifadə ediləcək olan müntəzəm və ardıcıl tüfəng atışı edə bilən bu birliklərlə ilk dəfə qarşılaşan Osmanlı ordusu Lord Kinrossun The Ottoman Centuries adlı çalışmasında qeyd etdiyi kimi hərbi texnologiya olaraq geri qalmağın ilk işarələrini vermişdir. Kinrossa görə yeni iqtisadi, sosial və hərbi texnikalara daha ləng adaptasiya və yeniliklərə qapalı siyasət nəticəsində gələn bu ilk işarə Osmanlı Dövlətinin Avropadakı gələcək müharibələrdə uğursuzluğunun səbəbi olacaqdır.[57]

Avstriyanın Moqersdorf qəsəbəsində Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyi qeydlərinə xarici şəhidlər siyahısından daxil olan və adı "Raba Suyu Müharibəsi Şəhid Abidə" olaraq qeyd edilən bir abidə var. Moqersdorf Bələdiyyə 1984-ci ildə tikilən abidə, Avstriyalı və Macar əsgərlər üçün edilən qəbiristanlıq içərisində yerləşir. Siyahıya görə, Türk şəhid sayı 4000 olaraq qəbul edilmişdir. Abidənin gövdəsində şəhidləri əks etdirən kəsik bir həyat ağacı təsvir edilmişdir. Abidənin iki tərəfində Türk və Alman "1664-ci ildə şəhid olan Türk əsgərlərinə həsr edilmişdir. Burada hər kəs rahat yatsın. 1984 Burgenland Əyalət Mədəniyyət Günü - Sülh". İfadəsi yazılmışdır. Milli Müdafiə Nazirliyi Xaric Şəhidlər Kataloğunun 8-ci səhifəsində, Moqersdorf qəsəbəsində Raba Suyu Müharibə səbəbindən hər il avqust ayının ilk Bazar günündə "Sülh Günü" keçirdiyi məlumatı verilmişdir. Abidənin 1984ten bu günə baxımsız qaldığı, vacib fotolarında kataloqda olan güllü hissəsinin yox olduğu aydın görünür.[58][59]

Karlo Mariya Cipolla, Türkcəyə 2003-ci ildə çevrilən "Yelkən və Top" adlı kitabında Raimondo Montekukkolinin bu müharibə də danışdığı xatirədən sitat gətirir; Montekukkoli "Çox sayda Türk topları, vurduqları nöqtədə təsirli olmasına qarşın istifadədə hücum deyil, yenidən yüklənməsi və bərpası isə zaman alır. Çox miqdarda sursat sərf edir, səs-küy salır və çarxları, yataqları, səngər və torpaq bəndləri parçalayır. Bizim toplarımız daha praktik və bizim Türklərdən daha üstünlüyümüzün sirri burada", deyir.[60] Kipola və Kinrossun da qeyd etdiyi kimi, Osmanlı ordusunda texnoloji və buna bağlı olaraq psixoloji geriləmənin ilk nümunələrinin Qərb göründüyü sezilir. Belə ki, Uilyam H.Mcneill, Dünya Tarixi adlı kitabında Avstriya ilə davam edən müharibələr sonda bir qrup Osmanlı zabitinin, Türk topçu birliklərində islahat aparmaq və birlikləri Avstriyalıların istifadə etdikləri son dərəcə təsirli olan toplarla təchiz etmək üçün hərəkətə keçdiyini bildirmişdir.[61] Bir çox sahədə Avstriyanın hərbi texnologiya olaraq Osmanlı İmperiyasının çox qarşısında olmamasına baxmayaraq, Osmanlı ordusunun bu döyüşdə çay keçidlərində sökülüb taxıla barja körpülər inşa edə, bu səbəbdən ordunun hərəkət qabiliyyətinin zəifləməsi və minlərlə əsgərin hücuma açıq mövqedə yerləşməsi hərbi bir fəlakətlə nəticələnmişdir.[62] Bu müharibədən gələcək döyüşlərdə bəzi Osmanlı paşaları dərs almışdır, məsələn Zenta döyüşü öncəsi toplaşan müharibə məclisində düşmənin Sent Gotthard Müharibəsində olduğu kimi, Raab Suyu üzərində ordunun bir qisminin keçməsinə icazə verəcəyi, qalan hissəni də məhv etmək üçün hücuma keçəcəyi Körpülü Hacı Hüseyn Paşa tərəfindən ətraflı şəkildə izah edilməsinə baxmayaraq dincəlməmiş. Davamında Sentqotharda bənzər Zenta faciəsi (1697) meydana gəlmişdir.[63]

Döyüşün ümumi nəticəsi olaraq Orta və Şərqi Avropadakı xristian ölkələrinin ittifaq halında olmadan Osmanlı qüvvələri ilə baş edə təsdiq edilmişdir. 1683-ci ildə olacağı kimi qazanılmış bir müharibə sonrası Türkləri sürmək üçün ümumi bir hücum hələ ki, maddi-texniki, iqtisadi, siyasi və hərbi səbəblərlə keçirilə bilmədi. Ancaq bu döyüş sonunda Osmanlı-Avusturya arasında döyüşlərin son qoyulması Avstriya xeyrinə zaman qazandıracaqdır. Simon Miller, Sentqothard döyüşü sonunda imzalanan Vasvar müqaviləsi ilə başlayan 20 illik sülh prosesində Osmanlı İmperiyasının Krit, Polşa və Rusiya ilə döyüşlərə girdiyini, bu prosesdə Avstriyanın isə qərb sərhədlərini müqavilələr ilə müəyyən etdiyini bildirir.

Şəkillər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Moqesdrof Şəhərində ölən Türk əsgərlərinin xatirəsinə qoyulan abidə üzərində "1664-ci ildə şəhid olan Türk əsgərlərinə həsr edilmişdir. Burada hər kəs rahat yatsın" yazır.
    Moqesdrof Şəhərində ölən Türk əsgərlərinin xatirəsinə qoyulan abidə üzərində "1664-ci ildə şəhid olan Türk əsgərlərinə həsr edilmişdir. Burada hər kəs rahat yatsın" yazır.
  • Müharibənin 300-ci ildönümü olan 1964-ci ildə, Avstriyalılar tərəfindən Mogersdorfdaki Schlölberg təpəsinə tikilən xaç.
    Müharibənin 300-ci ildönümü olan 1964-ci ildə, Avstriyalılar tərəfindən Mogersdorfdaki Schlölberg təpəsinə tikilən xaç.
  • Son hücumu təsvir edən rəsm, Moqersdorf.
    Son hücumu təsvir edən rəsm, Moqersdorf.
  • Alman rəssam Maasın rəsm əsəri.
    Alman rəssam Maasın rəsm əsəri.
  • Moqersdorf şəhərində St.Cozef kilsəsində olan bir təsvir.
    Moqersdorf şəhərində St.Cozef kilsəsində olan bir təsvir.
  • Senqothard kilsəsində olan bir təsvir.
    Senqothard kilsəsində olan bir təsvir.
  • Tərəflərin qarşılıqlı döyüş nizamı.
    Tərəflərin qarşılıqlı döyüş nizamı.
  • Müharibənin gedişində mühüm yer olan Raba çayındakı körpü keçidlərini göstərən təsvir.
    Müharibənin gedişində mühüm yer olan Raba çayındakı körpü keçidlərini göstərən təsvir.
  • 1669-cu il tarixli Alman təsviri.
    1669-cu il tarixli Alman təsviri.
  • 1669-cu il tarixli Alman bir rəssamın rəsmi.
    1669-cu il tarixli Alman bir rəssamın rəsmi.
  • 19-ci əsrə aid naməlum bir rəssamın rəsmi.
    19-ci əsrə aid naməlum bir rəssamın rəsmi.
  • 1785-ci il tarixli bir rəsm.
    1785-ci il tarixli bir rəsm.
  • Alman əsgərləri üçün tikilən abidə.
    Alman əsgərləri üçün tikilən abidə.
  • 1898-ci ildə müharibə meydanı.
    1898-ci ildə müharibə meydanı.
  • 2000-ci illərdə müharibə meydanı.
    2000-ci illərdə müharibə meydanı.
  • Raba çayının 1950-ci illərdə çəkilən fotosu.
    Raba çayının 1950-ci illərdə çəkilən fotosu.
  • Müharibənin ehtimal şahidi, döyüş meydanında olan 1000 yaşlı ağac.
    Müharibənin ehtimal şahidi, döyüş meydanında olan 1000 yaşlı ağac.
  • 2007-ci ildə Sentqothard şəhəri.
    2007-ci ildə Sentqothard şəhəri.

Döyüşü izah edən digər mənbələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, Osmanlı Devri. III. Cilt 4. Kısım Eki, İkinci Viyana Kuşatması 1683. Genelkurmay Basımevi, Ankara 1983
  • Alphonse de Lamartine. Sona Doğru. Osmanlı Tarihi 3. (Histoire de la Turquie) Çeviren: Dr. Reşat Uzmen. Bilge Kültür Sant Yayınları. İstanbul. Sentyabr 2005. ISBN 975 6316 53 5
  • Baron Joseph Von Hammer Purgstall. Osmanlı Devleti Tarihi. Cild:XI. Üçdal Neşriyat. İstanbul. 1986.
  • Jeremy Black & Rhoads Murphey, "Ottoman Warfare 1500-1700", Rutgers University Press, 1999 ISBN 978-0-8135-2685-0
  • Perjés Géza: "The Battle of Szentgotthárd (1664)", Vasi Szemle (Vas Review), 1964.
  • Perjés Géza: "A szentgotthárdi csata 1964, Szentgotthárd, helytörténeti, művelődéstörténeti, helyismereti tanulmányok", Szombathely 1981. ISBN 963-03-1192-5
  • John P. Spielman, "Leopold I of Austria" (1977) ISBN 0-8135-0836-3
  • Jeremy Black & Rhoads Murphey, "Ottoman Warfare", 1500-1700, Routledge, 1999.
  • John P. Spielman, "Leopold I of Austria" (1977) ISBN 0-8135-0836-3
  • M. Orhan Bayrak. Türk Savaş ve Barışları. Kastaş Yayınları. İstanbul Yanvar 1990. ISBN 975-7639-13-3
  • Charles W. Ingrao, "The Habsburg Monarchy 1618-1815" (1994) ISBN 0-521-78505-7Faruk Bilici, "XVII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun İki Savaş Anatomisi: Saint-Gotthard
  • Prof.Dr. Yaşar Yücel-Prof.Dr.Ali Sevim, Türkiye Tarihi, "III.Cilt Osmanlı Dönemi", TDK yayınları
  • Charles W. Ingrao, "The Habsburg Monarchy 1618-1815" (1994) ISBN 0-521-78505-7
  • Əhməd Muxtar Paşa, "Sengotar'da Osmanlı Ordusu", Emre Yayınları, İstanbul (2005) ISBN 975-8496-67-0
  • Yüzbaşı Raif, Yüzbaşı Ekrem. "Sengotar seferi (1662-1664) : Türklerin Avusturyaya karşı icra ettikleri seferlerden" 1934, İstanbul. TBMM Kütüphanesi, no:74000433
  • Yükep, Kemal. "Türk Silahlı Kuvvetleri tarihi : Sengotar Muharebesi 1664" Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1978.
  • Simon Millar, "Vienna 1683: Christian Europe Repels the Ottomans" Osprey Publishing, 2008, ISBN 978-1-84603-231-8
  • Carlo Maria Cipolla, 2001, "Yelken ve Top", Çeviren; Aslı Kayabal, Kitap Yayınevi Ltd., 2003 ISBN 978-975-8704-24-8
  • "The New Cambridge Modern History / V. Ascendancy of France 1648-88", Cambridge University Press, London, 1961 ISBN 0-521-04544-4
  • Mehmed Raşid, İsmail Asım Küçükçelebizade, "Tarih-i Raşid" (Tarih-i İsmail Asım Efendi eş-şehir bi-Küçükçelebizade), İstanbul, 1865.
  • Ferdinand Schevill, "The History of the Balkan Peninsula: From the Earliest Times to the Present Day" Ayer Co. Pub., 1922 ISBN 0-8369-5908-6
  • Peter H.Wilson, German Armies: War and German Politics, 1648 to 1806, s. 43, Taylor & Francis Publishing, 2007, ISBN 978-1-85728-106-4
  • William H., Dünya Tarihi (kitap)|Dünya Tarihi, İmge Kitabevi, 2002, 6. Baskı, ISBN 975-533-068-2
  • Kinross, Patrick,"Ottoman Centuries", Harper Perennial, 1979 ISBN 978-0-688-08093-8

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Francis Ludwig Carsten, The New Cambridge Modern History, CUP Archive, 1961, ISBN 978-0-521-04544-5, p. 511.
  2. ↑ Geoffrey Russell Richards Treasure, The making of modern Europe, 1648-1780, Taylor & Francis, 1985, ISBN 978-0-416-72370-0, p. 400.
  3. ↑ Miklós Molnár & Anna Magyar, A concise history of Hungary, Cambridge University Press, 2001, ISBN 0-521-66736-4, 9780521667364, p.128.
  4. ↑ Mehmed Raşid, İsmail Asım Küçükçelebizade, "Tarih-i Raşid" (Tarih-i İsmail Asım Efendi eş-şehir bi-Küçükçelebizade), İstanbul, 1865
  5. ↑ Sona Doğru. Osmanlı Tarihi 3. (Histoire de la Turquie) Alphonse de Lamartine. Çeviren: Dr. Reşat Uzmen. Bilge Kültür Sant Yayınları. İstanbul. Eylül 2005. sayfa:148 ISBN 975 6316 53 5
  6. ↑ name="Osmanlı Devleti Tarihi 1986">Osmanlı Devleti Tarihi. Cild:XI. Baron Joseph Von Hammer Purgstall. Üçdal Neşriyat. İstanbul. 1986. sayfa:135
  7. ↑ Peter H.Wilson, German Armies: War and German Politics, 1648 to 1806, s. 43, Taylor & Francis Publishing, 2007, ISBN 978-1-85728-106-4
  8. ↑ name="per">Perjés Géza: "The Battle of Szentgotthárd (1664)", Vasi Szemle (Vas Review), 1964
  9. ↑ "Osmanlı Devleti Tarihi 1986"
  10. ↑ Sona Doğru 2005">Sona Doğru. Osmanlı Tarihi 3. (Histoire de la Turquie) Alphonse de Lamartine. Çeviren: Dr. Reşat Uzmen. Bilge Kültür Sant Yayınları. İstanbul. Eylül 2005. sayfa:148
  11. ↑ Австрија–Түркијә мүһарибәләри (16–18 әсрләр) // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 66.
  12. ↑ "Partition of Hungary", A Country Study: Hungary. Yayıncı: Federal Research Division,Kongre Kütüphanesi Url bağlantısı Arxivləşdirilib 2020-07-07 at the Wayback Machine
  13. ↑ "www.britannica.com Transylvania". 2015-04-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-26.
  14. ↑ BONNEY, Richard, D. J. B. Trim, David J. B. Trim, Persecution and pluralism: Calvinists and religious minorities in early modern Europe, 1550-1700, Peter Lang, 2006 [1] Arxivləşdirilib 2012-03-08 at the Wayback Machine
  15. ↑ "www.britannica.com a bulwark of Protestantism in eastern Europe". 2015-04-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-09-26.
  16. ↑ "Cevat">Cevat ÜSTÜN: "1683 Viyana Seferi", Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2010. Sayfa:17 ISBN 978-975-16-2331-7
  17. ↑ Doğu- Batı İmajı Gölgesinde Konstantinopolis ve Beç: XVI. ve XVII. yüzyıllarda Osmanlı - Habsburg İlişkileri. Türkan Polatcı, Alican Batmaz. Akademik Bakış Dergisi. Yaz 2013. Cilt: 6, Sayı: 12, Sayfa: 65
  18. ↑ Encyclopedia of Ukraine (in 10 volumes) / Editor in Chief Vladimir Kubiiovych. - Paris, New York: Young Life, 1954-1989
  19. ↑ M. Orhan Bayrak. Türk Savaş ve Barışları. (Demirkapı Savaşı) Sayfa:123 Kastaş Yayınları. İstanbul Ocak 1990. ISBN 975-7639-13-3
  20. ↑ M. Orhan Bayrak. Türk Savaş ve Barışları. (Sibin Savaşı) Sayfa:123 Kastaş Yayınları. İstanbul Ocak 1990. ISBN 975-7639-13-3
  21. ↑ ahin, Bekir. "Osmanlı Ansiklopedisi: Tarih, Medeniyet, Kültür". Ağaç Yayınları. İstanbul, 1994. Sayfa: 131 ISBN 9753460538
  22. ↑ M. Orhan Bayrak. Türk Savaş ve Barışları. (Kolojvar Savaşı) Sayfa:123 Kastaş Yayınları. İstanbul Ocak 1990. ISBN 975-7639-13-3
  23. ↑ "ref560">Kunt M., Akşin S., Ödekan A., Toprak Z., Yurdaydın H.G. Türkiye Tarihi 3. Osmanlı Devleti 1600-1908, Sayfa:30 Cem Yayınevi, İstanbul 1988
  24. ↑ * The Life of Janos Kemeny (Otobiyografi, orijinal dili Macarca): Prince of Transylvania Kegan Paul (30 Ağustos 2008) Amazon.de; Amazon.de
  25. ↑ Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, Osmanlı Devri. III. Cilt 4. Kısım Eki, İkinci Viyana Kuşatması 1683. S:5. Genelkurmay Basımevi, Ankara 1983
  26. ↑ Klaniczay, T. "Zrínyi Miklós" Akademiai Kiadó. Budapeşte, 1964. s.779
  27. ↑ Perjes, Géza. "Zrínyi Miklós es Kora" Gondolat, Budapeşte, 1965. s.367-369
  28. ↑ Perjes, Géza. "Zrínyi Miklós es Kora" Gondolat, Budapeşte, 1965. s.353
  29. ↑ Negyesy, L. "Grof Zrínyi Miklós Valogatott Munkai". Lampel Robert Könyvkereskedese. Budapeşte, 1904. XXVI
  30. ↑ "ReferenceA">Sona Doğru. Osmanlı Tarihi 3. (Histoire de la Turquie) Alphonse de Lamartine. Çeviren: Dr. Reşat Uzmen. Bilge Kültür Sant Yayınları. İstanbul. Eylül 2005. sayfa:147
  31. ↑ name="ref750">Montecuccoli, Raimondo. Memorie della guerra, Venedik 1703
  32. ↑ Perjés Géza: "A szentgotthárdi csata 1964, Szentgotthárd, helytörténeti, művelődéstörténeti, helyismereti tanulmányok", Szombathely 1981. ISBN 963-03-1192-5
  33. ↑ "XIII. Türk Tarih Kongresi 1999">XIII. Türk Tarih Kongresi: Ankara, 4-8 Ekim 1999, 2. cilt. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2002. ISBN 9751615909
  34. ↑ Hayrullah Efendi, Osmanlı Devleti Tarihi - Tarih-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye. Son Havadis Yayınları, İstanbul 1971
  35. ↑ Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, Osmanlı Devri. III. Cilt 4. Kısım Eki, İkinci Viyana Kuşatması 1683. Sayfa:6 Genelkurmay Basımevi, Ankara 1983
  36. ↑ XIII. Türk Tarih Kongresi: Ankara, 4-8 Ekim 1999, 2. cilt. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2002. Sayfa: 144 ISBN 9751615909
  37. ↑ Osmanlı Devleti Tarihi. Cild:XI. Baron Joseph Von Hammer Purgstall. Üçdal Neşriyat. İstanbul. 1986. sayfa:132
  38. ↑ "sim">Simon Millar, "Vienna 1683: Christian Europe Repels the Ottomans" Osprey Publishing, 2008, ISBN 978-1-84603-231-8
  39. ↑ Yücel, Yaşar. Sevim, Ali. "Türkiye Tarihi".III. Cilt. Sabah Yayınları, İstanbul, 1990.
  40. ↑ M. Orhan Bayrak. Türk Savaş ve Barışları. (Saint Gothard Savaşı) Sayfa:124 Kastaş Yayınları. İstanbul Ocak 1990. ISBN 975-7639-13-3
  41. ↑ Faruk Bilici, “XVII. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İki Savaş Anatomisi: Saint Gotthard ve Kandiye” XII. Türk Tarih Kongresi, 4-8 Ekim 1999, C. III/I, Ankara, 2002, s. 5,6
  42. ↑ İ.H. Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. III/I, s. 412, 413.
  43. ↑ Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, Osmanlı Devri. III. Cilt 4. Kısım Eki, İkinci Viyana Kuşatması 1683. Genelkurmay Basımevi, Ankara 1983
  44. ↑ Negyesy, L. "Grof Zrínyi Miklós Muvei". Franklin - Tarsulat. Budapeşte, 1914. s.24
  45. ↑ Benczedi, L. "Zrínyi Miklós Hadtudomanyi Munkai". Zrínyi Kiado. Budapeşte, 1957. s.39
  46. ↑ Veress Z.-Korsas, B. "Irodalom II". Nemzeti Tankönyvkiado. Budapeşte, 2001. s.16
  47. ↑ Benedek, M. "Magyar Irodalmi Lexikon". Akademiai Kiado. Budapeşte, 1978. s.599
  48. ↑ Osmanlı Devleti Tarihi. Cild:XI. Baron Joseph Von Hammer Purgstall. Üçdal Neşriyat. İstanbul. 1986. sayfa:136
  49. ↑ AKDAĞ, Mustafa. "Genel Çizgileriyle XVII. yüzyıl Türkiye Tarihi" Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi Cilt:4 Sayı:6 Sayfa:228
  50. ↑ Osmanlı Devleti Tarihi. Cild:XI. Baron Joseph Von Hammer Purgstall. Üçdal Neşriyat. İstanbul. 1986. sayfa:156-160
  51. ↑ Baron Jaseph Von Hammer Purgstall, Büyük Osmanlı Tarihi, Sabah Yayınları, C. VI, İstanbul, 2000, s. 239-240.
  52. ↑ Selim Hilmi ÖZKAN, XVII. yüzyılın Sonlarında Hıristiyan Birliği Projesi ve Osmanlı-Fransız İlişkileri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. Mayıs 2009, Sayı:19, ss.61-72.
  53. ↑ İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, C. III/II, TTKY, Ankara, 1995, s. 209; F. Bilici, a.g.m., s. 482.
  54. ↑ Əhməd Muxtar Paşa, "Sengotar'da Osmanlı Ordusu", Emre Yayınları, İstanbul (2005) ISBN 975-8496-67-0
  55. ↑ Ferdinand Schevill, "The History of the Balkan Peninsula: From the Earliest Times to the Present Day" Ayer Co. Pub., 1922 ISBN 0-8369-5908-6
  56. ↑ Eralp, T. Nejat. Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silah Kavramı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kullanılan Silahlar. TTK Basımevi. Ankara 1993. "Osmanlılarda Kullanılan Tüfekler" Sayfa:125 ISBN 975-16-0539-3
  57. ↑ Patrick Kinross, "Ottoman Centuries", Harper Perennial, 1979 ISBN 978-0-688-08093-8
  58. ↑ MSB Yurtdışı Şehitlikler Kataloğu dijital versiyonu[ölü keçid]
  59. ↑ MSB Yurtdışı Şehitlikler Kataloğu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999, Ankara. ISBN 975-6786-04-3
  60. ↑ Carlo Maria Cipolla|Cipolla, Carlo M. 2001, "Yelken ve Top", Çeviren; Aslı Kayabal, Kitap Yayınevi Ltd., 2003 ISBN 978-975-8704-24-8
  61. ↑ William H. McNeill|McNeill, William H.Dünya Tarihi (kitap)|Dünya Tarihi, İmge Kitabevi, 2002, 6. Baskı. Sayfa:613. (Orijinal Baskı; Oxford University Press, 1967. İlk Baskı)
  62. ↑ Büyükakça, Murat Çınar. "Onsekizinci yüzyılda Osmanlı Ordusu: Doğu Avrupa Bağlamında Savaş ve Askeri Reform." ODTÜ Tarih Bölümü, Yüksek Lisans Tezi. Şubat 2007. Sayfa:54
  63. ↑ Selim Hilmi Özkan, Yrd. Doç. Dr., Giresun Üniversitesi. "Türk Tarihinin Kırılma Noktası: Zenta Faciası." Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Spring 2009, Volume:4/3