Sesamoid sümük

Sesamoid sümük (/ˈsɛsəmɔɪd/)^[1][2] — anatomiyada vətər və ya əzələ içərisində yerləşmiş sümük.^[3]

Sesamoid sümük
Ayağın birinci metatarsal sümüyünün distal ucunda sesamoid sümüklər.
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Adı yunanca "küncüt toxumu" sözündən götürülmüşdür və sesamoidlerin əksəriyyətinin kiçik ölçüsünü göstərir. Çox vaxt bu sümüklər gərginliyə cavab olaraq əmələ gəlir,^[4] lakin anatomik quruluş kimi də mövcud ola bilərlər.

Diz qapağı bədəndəki ən böyük sesamoid sümükdür. Sesamoid əzələlər vətərlərin sürüşməsi üçün hamar bir səth təmin edir, vətərlərin əzələ qüvvələrini ötürmə qabiliyyətini artırır.^[3]

Sesamoid sümükləri insan bədəninin bütün oynaqlarında tapıla bilər, o cümlədən:

• Dizdə —- diz qapağı (budun dördbaşlı əzələsinin içərisində). O, ən böyük sesamoid sümükdür.
• Əldə — 2 səsamoid sümük adətən birinci metakarpal sümüyün distal hissələrində baş barmağın adduktor əzələsi və fleksor pollicis brevisin vətərlərində) olur. İkinci metakarpal sümüyün distal hissələrində də adətən səsamoid sümük olur.
• Biləkdə — biləyin noxudabənzər sümük hissəsi küncütvari sümükdür (biləyi bükən dirsək əzələsi vətərinin daxilində).^[7] 9–12 yaşlı uşaqlarda sümükləşməyə başlayır.^[8]
• Ayaqda — birinci metatarsal sümük adətən baş barmağı ilə birləşən iki küncütvari sümükdən ibarətdir. Biri birinci metatarsalın yan tərəfində, digəri isə ortada yerləşir. Bəzi insanlarda birinci metatarsal sümükdə^[9] yalnız bir səsamoid var.

• Birinci metatarsofalangeal oynağın (baş barmağın) altındakı sesamoid sümüklərdən biri və ya hər ikisi çoxhissəli ola bilər — 2 və ya 3 hissəli (əsasən iki hissəli)^[11]
• Fabella^[12] — bəzi məməlilərdə tapılan kiçik səsamoid sümükdür, bud sümüyünün lateral kondilinin arxasında qastroknemius əzələsinin yan başının vətərinə yapışdırılır. Normal anatomiyanın bir variantıdır və insanlarda 10% -dən 30% -ə qədər mövcuddur. Fabella həm də çoxtərəfli və ya ikitərəfli ola bilər.^[13]
• Siamella — dizaltı vətərinə yerləşdirilən kiçik sesamoid sümükdür. Bu normal anatomiyanın bir variantıdır. İnsanlarda nadir hallarda müşahidə olunur, daha çox digər primatlar və bəzi digər heyvanlarda olur.^[14]

• 
  Yan görünüş.
• 
  Yetkin bir qadının sol ayağının baş barmağının birinci metatarsofalangeal birləşməsinin altındakı ikitərəfli medial sesamoid sümük.

• Rəqqaslarda tez-tez rast gəlinən ayaq xəstəliyi sesamoiditdir (baş barmağın birinci metatarsofalangeal oynağının altında səsamoid sümüklərin iltihabı). Bu, sesamoidi əhatə edən vətərənin iltihabı və ya qıcıqlanması nəticəsində yaranan tendinitin bir formasıdır.^[3]
• Sesamoid sümükləri ümumiyyətlə çox məhdud qan tədarükünə malikdir, bu da onları müalicə etmək çox çətin olan avaskulyar nekroza (qan təchizatı çatışmazlığından sümük ölümü) meyilli edir.^[15]

At anatomiyasında sesamoid termini adətən arxa və ön ayaqların metakarpofalangeal və metatarsofalangeal oynaqlarının arxasında yerləşən iki səsamoid sümüyünə aiddir. Onları proksimal sesamoid sümüklər, navikulyar isə distal sesamoid sümükləri adlandırmaq lazımdır.

Bir çox ətyeyən heyvanların radial sesamoid sümükləri olmasına baxmayaraq,^[16] nəhəng panda və qırmızı panda müstəqil olaraq genişlənmiş radial sesamoid sümüyə sahib olmaq üçün evolyusiya keçirmişlər.^[16][17] Qırmızı panda bambuk yeməyə keçdikdə, böyüdülmüş sümük bambuku tutmağa kömək etdi.^{[18][16][19][17]}

Bu yaxınlarda pambıq siçovullarının genişlənmiş radial sesamoid sümüyü tədqiq edilmişdir.^[20] Onların böyüdülmüş radial sesamoid sümüyü və nəhəng panda sümüyü əlin qalan hissəsi ilə müqayisədə oxşar morfologiyaya və ölçüyə malikdir.^[20] Bu dəyişikliyinin səbəbi hələ də məlum deyil, lakin kiçik əşyaları və nazik budaqları tutmağa kömək etmək üçün ola bilər.^[20]

Fillərin həm ön, həm də arxa ayaqlarında oxşar şəkildə böyüdülmüş səsamoid sümükləri var, bunlar müvafiq olaraq prepolleks və prehalluks adlanır. Bu sesamoid sümükləri heyvanların çəkisini bölüşdürməyə kömək etmək üçün "altıncı barmaqlar" kimi fəaliyyət göstərir. Fillərdə 3–7 yaşlarında sümükləşən digər sesamoidlərdən fərqli olaraq, prepolleks və prehalluksun sümükləşməsi gecikir və 20 yaşdan yuxarı heyvanlarda hələ baş vermədiyi məlumdur. Prehalluks daha iki elementə bölünür: onların proksimalı sabit, distal hissəsi isə hərəkətlidir.^[21]

Köstəbəklərin ön pəncələri də böyüdülmüş, oraq formalı sesamoiddən ibarət bir prepolleksə malikdir.