Türinq mükafatı
Türinq mükafatı (ing. Turing Award) — kompüter sahəsindəki görkəmli elmi və texniki töhfələrə görə Hesablama Texnikası Assosiasiyası tərəfindən verilən ən prestijli mükafat.
| Türinq mükafatı | |
|---|---|
| ACM A. M. Turing Award | |
| Ölkə | |
| Tip | elmi mükafat[d] |
| Təltif edir | |
| Statistika | |
| Təsis tarixi | 1966 |
| amturing.acm.org | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Mükafatın statusu və qaydası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Mükafat Hesablama Texnikası Assosiasiyası tərəfindən ilk elektron kompüterlərin meydana çıxmasından çox əvvəl hesablama qabiliyyətinə dair ilk dərin nəticələri alan görkəmli ingilis alimi Alan Türinqin şərəfinə təsis edilmişdir.
Mükafat hər il bu sahəyə verdiyi töhfələr hesablama cəmiyyətinə güclü və davamlı təsir göstərən bir və ya daha çox kompüter aliminə verilir[1]. Mükafat bir adama bir dəfədən çox olmayaraq verilə bilər. İnformasiya texnologiyaları sahəsində Turing mükafatı akademik elmlərdə Nobel mükafatına bənzər bir statusa sahibdir. İlk dəfə Türinq mükafatı 1966-cı ildə kompilyator texnologiyasının inkişafına görə Alan Perlisə verildi.
2000-ci illərdə mükafat fondu Intel və Google tərəfindən maliyyələşdirildi, illik mükafat 250.000 dollar idi, 2014-cü ildən bu yana illik mükafat fondu 1 milyon dollara qaldırıldı və Google mükafatın tək sponsoru oldu[2][3].
Türinq mükafatının laureatları
[redaktə | mənbəni redaktə et]| İl | Laureat | Mükafatın səbəbi |
|---|---|---|
| 1966 |  Alan Cey Perlis
|
Ümumiləşdirilmiş proqramlaşdırma üsullarına və kompilyatorun qurulmasına təsiri üçün |
| 1967 | .svg){kind=small} Moris Vinsent Uilks
|
Professor Uilks daha çox daxili proqram saxlamağa imkan verən ilk kompüter olan EDSAC-ın dizayneri kimi tanınır. 1949-cu ildə tikilən EDSAC gecikmə xətti yaddaşından istifadə etdi. Kitabxananın əsas konsepsiyasını təqdim edən 1951-ci il, Elektron Rəqəmsal Kompüterlər üçün Proqramların Hazırlanması kitabının müəllifi olaraq, Viller və Qill ilə birlikdə müəllif olaraq da tanınır. |
| 1968 | Riçard Vesli Hemminq
|
Rəqəmsal metodlar, avtomatik kodlaşdırma sistemləri, səhvləri təyin etmək və düzəltmək üçün kodlar sahəsində töhfəsinə görə |
| 1969 | Marvin Li Minski
|
Süni intellektin elmi istiqamətinin yaradılmasına, formalaşmasına, təbliğinə və inkişafına verdiyi böyük töhfəsinə görə |
| 1970 | Ceyms Hardi Uilkinson
|
Xətti cəbr hesablama və "tərs" səhv təhlili üzərində işləyərək xüsusi əhəmiyyət qazanan yüksək sürətli rəqəmsal kompüterlərin istifadəsini təşviq edən ədədi analizdəki araşdırmasına görə |
| 1971 | Con Makkarti
|
Mak-Kartinin "Süni Zəka Araşdırmalarının Vəziyyəti" mühazirəsi, işindəki bir çox əhəmiyyətli müvəffəqiyyətə borclu olduğu bir sahədəki sənət səviyyəsini vurğulayır. |
| 1972 |  Edsqer Deykstr
|
Edsqer Deykstr 1950-ci illərin sonunda aydınlıq və riyazi sərtliyi özündə cəmləşdirən yüksək səviyyəli proqramlaşdırma dili olan ALGOL-un inkişafına mühüm töhfə verdi. Proqramlaşdırma dilləri elminin və sənətinin bütövlükdə ən parlaq nümayəndələrindən biridir və eyni zamanda onların quruluşunun, təqdimatının və tətbiqinin başa düşülməsində böyük ölçüdə əməyi olan bir insandır. Onun on beş illik nəşrləri qraf nəzəriyyəsinə dair nəzəri məqalələrdən tutmuş proqramlaşdırma dilləri ilə bağlı əsas dərsliklərə, təsvirlərə və fəlsəfi düşüncələrə qədər geniş mövzuları əhatə edir. |
| 1973 | Çarlz Uilyam Bahman
|
Verilənlər bazası texnologiyasına verdiyi böyük töhfələrə görə |
| 1974 | Donald Ervin Knut
|
Alqoritmlərin təhlilinə, proqramlaşdırma dillərinin inkişafına və xüsusən də Proqramlaşdırma Sənəti ümumi adı altında məşhur seriyaların yaradılmasına verdiyi böyük töhfəsinə görə |
| 1975 | Allen Nyuell ABŞ Herbert Saymonн
|
İyirmi il ərzində RAND Korporasiyasında C.K.Şou, daha sonra Karnegi Mellon Universitetindəki müəllim və tələbə qrupları ilə birlikdə etdikləri səylər, süni zəkaya, insanın qavrama mexanizmləri və işləmə psixologiyasına təməl töhfələr verdi. siyahılar |
| 1976 |  Maykl Rabin ABŞ Dana Skott
|
Qeyri-deterministik bir avtomat fikri irəli sürən "Sonlu Avtomatlar və Onların Çözümlülük Problemi" başlıqlı ümumi məqalələri üçün sonradan müstəsna bir dəyər qazandığı bir konsepsiya. İndi klassik məqalələri bu sahədəki bir çox sonrakı əsərlər üçün ilham rolunu oynamışdır. |
| 1977 | Con Bekus
|
Praktik yüksək səviyyəli proqram sistemlərinin dizaynına, xüsusən Fortran dili ilə bağlı işlərinə və proqramlaşdırma dili spesifikasiyalarının rəsmiləşdirilməsinə dair orijinal nəşrinə dərin, uzunmüddətli və olduqca təsirli töhfələrinə görə |
| 1978 | Robert Floyd
|
Effektiv və etibarlı proqram təminatının yaradılması metodologiyasındakı şübhəsiz təsiri və təhlil nəzəriyyəsi, proqramlaşdırma dillərinin semantikası, proqramın avtomatik yoxlanılması, proqramın avtomatik sintezi və alqoritm analizi kimi kompüter elmləri sahələrinin formalaşmasında köməyinə görə |
| 1979 | .svg){kind=small} Kennet Ayverson
|
Proqramlaşdırma dillərində və riyazi qeydlərdə qabaqcıl işinə görə, hazırda mütəxəssislər arasında APL kimi tanınan, interaktiv sistemlərin tətbiqinə, təhsil məqsədləri üçün APL istifadəsinə və proqramlaşdırma dilləri nəzəriyyəsi və texnikasına verdiyi töhfələrə görə |
| 1980 | Çarlz Entoni
|
Proqramlaşdırma dillərinin tərifinə və inkişafına verdiyi töhfələrə görə |
| 1981 | Edqar Kodd
|
Məlumat bazası idarəetmə sistemlərinin nəzəriyyəsi və praktikasına, xüsusən də əlaqəli tipə əsaslı və uzunmüddətli töhfələrinə görə |
| 1982 | Stiven Kuk
|
Hesablama mürəkkəbliyini anlamaqda əldə etdiyi əhəmiyyətli irəliləyiş üçün. Onun işləri NP-tamlıq nəzəriyyəsinin əsasını qoydu. Bu sinifin xüsusiyyətləri və sərhədlərinin öyrənilməsi son on ildə hesablama sistemləri nəzəriyyəsinin ən vacib sahələrindən biri olmuşdur. |
| 1983 | Ken Tompson Dennis Ritçi
|
Əməliyyat sistemlərinin ümumi nəzəriyyəsinin inkişafı və xüsusən Unix yaradılması üçün |
| 1984 |  Niklaus Virt
|
Euler, Algol-W, Modula və Paskal kimi bir sıra yenilikçi kompüter dillərinin inkişafı üçün |
| 1985 | Riçard Karp
|
Alqoritmlər nəzəriyyəsinə davamlı töhfələrinə, o cümlədən şəbəkələrdəki axınlar və digər kombinatorial optimallaşdırma problemləri üçün səmərəli alqoritmlərin inkişafı, polinomal mürəkkəbliyin hesablamalarının intuitiv səmərəlilik anlayışı ilə müqayisəsi və ən əsası, NP-tamlıq nəzəriyyəsinə verdiyi töhfələrə görə |
| 1986 | Con Hopkroft Robert Taran
|
Alqoritmlərin və məlumat strukturlarının inkişafı və təhlili sahəsində əsas nailiyyətlər üçün |
| 1987 | Con Kok
|
Kompilyator dizaynı və nəzəriyyəsi, böyük sistem memarlığı və RISC kompüter inkişafına əla töhfələr |
| 1988 | Ayven Sazerlend
|
Sketchpad ixtirasından, lakin bununla bitmədən kompüter qrafikasına əsaslı və uzaqgörən töhfələrinə görə |
| 1989 | Uilyam Kehen
|
Ədədi təhlilə verdiyi töhfələrə görə. Üzən nöqtə hesablama sahəsində ilk mütəxəssislərdən biridir. Kahan, dünyanı ədədi hesablama üçün etibarlı hala gətirməyə də həsr olunmuşdur. |
| 1990 | Fernando Korbato
|
Ümumi təyinatlı, genişmiqyaslı vaxt və CTSS və Multics kompüter sistemlərinin yaradılması üçün konsepsiya və inkişaf idarəetməsindəki ilk işinə görə |
| 1991 | Robin Milner
|
Üç fərqli tam hüquqlu nailiyyətlər görə: 1) nəzəri təməl üzərində qurulmuş və eyni zamanda praktikada faydalı hesab olunan Scott funksiyalarının məntiqindəki sübutları avtomatlaşdıran LCF; 2) polimorfik tipli nəticə çıxarmaqla birlikdə yazılmış səhvlərlə işləyən ilk proqramlaşdırma dili olan ML; 3) CCS, paralel hesablamanın ümumi nəzəriyyəsi. Bundan əlavə, operativ və denotasiya semantikası arasındakı əlaqə haqqında bir nəzəriyyəni, tam bir abstraksiya hazırladı və inkişaf etdirdi. |
| 1992 | Batler Lempson
|
Paylanmış, fərdi hesablama mühitlərinin və onların tətbiqi texnologiyasının inkişafına verdiyi töhfəyə görə: iş yerləri, şəbəkələr, əməliyyat sistemləri, proqram sistemləri, ekranlar, təhlükəsizlik və sənəd mübadiləsi |
| 1993 |  Yuris Hartmanis Riçard Sterns
|
Hesablama mürəkkəbliyi nəzəriyyəsi üçün zəmin yaradan təməl işlərinə hörmət olaraq |
| 1994 | Edvard Feyqenbaum ABŞ Rac reddi
|
Geniş miqyaslı süni intellekt sistemlərinin inkişafına və yaradılmasına öncülük etmək və süni zəkadan istifadə edən texnologiyaların praktik əhəmiyyətini və potensial kommersiya üstünlüklərini nümayiş etdirmək üçün |
| 1995 | Manuel Blüm
|
Hesablama mürəkkəbliyi nəzəriyyəsinin əsaslarına və onun kriptoqrafiya və proqram yoxlanışında tətbiqinə verdiyi töhfəni nəzərə alaraq |
| 1996 | Amir Pnueli
|
Hesablama mürəkkəbliyi nəzəriyyəsi üçün zəmin yaradan təməl işlərinə hörmət olaraq |
| 1997 | Duqlas Enqlbart
|
İnteraktiv hesablamanın gələcək inkişafı və bu vizyonun həyata keçirilməsinə kömək edəcək əsas texnologiyaların ixtirası üçün ilham verən bir fikirdir |
| 1998 | Cim Qrey
|
Verilənlər bazaları, əməliyyat emalı tədqiqatları və sistemlərin tətbiqində texniki liderlik sahəsində əsas fikirlər üçün. |
| 1999 | Fred Bruks
|
Kompüter arxitekturasına, əməliyyat sistemlərinə və proqram mühəndisliyinə tarixən verdiyi töhfələrə görə. |
| 2000 |  Endryu Yao
|
Hesablama mürəkkəbliyi, yalan təsadüfi ədədin yaranması, kriptoqrafiya və rabitə mürəkkəbliyi daxil olmaqla hesablamaya verdiyi əsas töhfələrə görə |
| 2001 |  Ule-Yohan Dal Kristen Nüqor
|
Simula I və Simula 67 proqramlaşdırma dillərinin inkişafı zamanı ortaya çıxan obyekt yönümlü proqramlaşdırmanın inkişafı üçün əsas fikirlər üçün |
| 2002 | Ronald Rivest Adi Şamir Leonard Adleman
|
Açıq açar şifrələmə sistemlərinin praktik dəyərini artırmaqda misilsiz töhfəsinə görə |
| 2003 | Alan Key
|
Müasir obyekt yönümlü dillər, Smalltalk inkişaf qrupunun liderliyi və PC sahəsinin inkişafına əsaslı töhfələr arxasında olan bir çox qabaqcıl fikir üçün |
| 2004 | Vinton Serf Robert Kan
|
Əsas İnternet protokollarının, TCP / IP-nin işlənib hazırlanması və kompüter şəbəkələri sahəsində lider rolu daxil olmaqla internet işləmə (ing. internetworking) məsələsində qabaqcıl işinə görə |
| 2005 |  Piter Naur
|
Proqramlaşdırma dillərinin dizaynına və ALGOL 60 dilinin yaradılmasına, həmçinin tərtibçilərin dizaynına və kompüter proqramlaşdırma sənətinə və texnikasına əsaslı töhfələrə görə |
| 2006 | Frensis Allen
|
Müasir optimallaşdırma tərtibçiləri və proqramın avtomatik paralelləşdirilməsi üçün əsas rolunu oynayan kompüter proqramı optimallaşdırması nəzəriyyəsinə və praktikasına verdiyi töhfəyə görə |
| 2007 | Edmund Klark Allen Emerson  İosif Sifakis
|
Model yoxlamasının inkişafındakı rollarına görə - həm proqram təminatı, həm də hardware inkişafında geniş istifadə olunan yüksək effektiv bir proqram doğrulama texnikası[4] |
| 2008 | Barbara Liskov
|
Proqramlaşdırma dilləri və sistem dizaynının praktiki və nəzəri əsaslarına, xüsusən də səhvlərə davamlılıq, məlumatların götürülməsi və paylanmış hesablama sahəsindəki xidmətlərinə görə. |
| 2009 | Çarlz Teker
|
İlk müasir fərdi kompüter olan Alto-nun qabaqcıl inkişafı və yaradılması və Ethernet texnologiyasına və tablet fərdi kompüterlərin inkişafına verdiyi töhfələrə görə. |
| 2010 | Lesli Veliant
|
Ablon: Tərcümə edilməmiş alqoritm nəzəriyyəsinə verdiyi töhfələrə görə, sayma mürəkkəbliyi və cəbri hesablama, paralel və paylanmış hesablama nəzəriyyəsi.[5] |
| 2011 | Cuda Perl
|
Süni zəkaya ehtimallı və səbəbli mülahizələrin aparılması üçün hesablamanın inkişafı ilə əsas qatqılar üçün (ing. calculus for probabilistic and causal reasoning)[6] |
| 2012 | Silvio Mikali Şafi Qoldvasser
|
(İlk ehtimal açıq açar kriptosistemi daxil olmaqla) qabaqcıl işinə görə və kriptoqrafik protokollarda sıfır məlumat sübutlarının tətbiqi üzərində işləmək üçün[7]. |
| 2013 | Lesli Lemport
|
Paylanmış və qarşılıqlı əlaqəli sistemlərin nəzəriyyəsi və praktikasına verdiyi əsas töhfəsinə görə səbəb və məntiqi saatlar, təhlükəsizlik və yaşamaq qabiliyyəti, təkrarlana bilən avtomatlar, ardıcıl məlumat tutarlılığı kimi anlayışların kəşfinə diqqət çəkdi.[8]. |
| 2014 | Maykl Stounbreyker
|
Müasir verilənlər bazası idarəetmə sistemlərinin əsasını qoyduğu prinsip və praktikaya əsaslı töhfələr üçün[9]. |
| 2015 | Uitfild Diffi Martin Hellman
|
Kriptoqrafiyaya əsas qatqılar üçün[10]. |
| 2016 | Tim Berners-Li
|
İlk İnternet brauzeri olan və İnternetin yayılmasına təsir edən təsis protokolları və alqoritmləri olan World Wide Web-i icad etdiyiniz üçün[11]. |
| 2017 | Con Hennessi Devid Petterson
|
Bütün mikroprosessor sənayesində qalıcı təsir göstərən kompüter arxitekturasının dizaynına və təsdiqinə yenilikçi, sistematik və ölçülə bilən bir yanaşma üçün[12]. |
| 2018 | Yoşua Benjio Ceffri Hinton Yan Lekun
|
Dərin sinir şəbəkələrini kompüterdə təməl daşı edən konseptual və mühəndislik uğurları üçün[13]. |
| 2019 | Ed Katmull Pet Hanrahan
|
3D qrafika və kino və digər tətbiqetmələrdə kompüter qrafiki üzərində inqilabi təsirin inkişafına əsas qatqı üçün[14]. |
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "A. M. Turing Award". ACM. 2012-02-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-11-05.
- ↑ "Google to Provide All Funding for Most Prestigious Award in Computing" (PDF) (ingilis). Hesablama Texnikası Assosiasiyası. 2014-11-13. 2014-11-29 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2014-11-21.
ACM (the Association for Computing Machinery) is today announcing that the funding level for the ACM A.M. Turing Award is now $1,000,000, to be provided by Google Inc
- ↑ "Денёжная награда за премию Тьюринга почти сравнялась с Нобелевской" (rus). OSZone. 2014-11-21. 2014-11-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-21.
- ↑ Объявлены лауреаты ежегодной Премии Тьюринга — Наука и техника — Компьюлента Arxivləşdirilib 2009-02-21 at the Wayback Machine.
- ↑ ACM Award Citation / Leslie G Valiant.
- ↑ "Turing Award 2011. Judea Pearl". 2017-08-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-26.
- ↑ "Turing award 2012" (ingilis). ACM. 2013-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-18.
- ↑ "Turing award 2013" (ingilis). ACM. 2014-03-18. 2014-03-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-26.
- ↑ "Pioneer in Database Systems Architecture Receives ACM's Highest Honor" (ingilis). ACM. 2015-03-25. 2015-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-03-25.
- ↑ Cryptography Pioneers Receive Acm A.M. Turing Award Arxivləşdirilib 2016-03-04 at the Wayback Machine.
- ↑ "Sir Tim Berners-Lee" (ingilis). ACM. 2017-04-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-12.
- ↑ "John L. Hennesy" (ingilis). ACM. 2018-03-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-03-21.
- ↑ "Fathers of the Deep Learning Revolution Receive ACM A.M. Turing Award" (ingilis). ACM. 2019-03-27. 2021-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-27.
- ↑ "Pioneers of Modern Computer Graphics Recognized with ACM A.M. Turing Award" (ingilis). ACM. 2020-03-23. İstifadə tarixi: 2020-03-23.