Təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili

Təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili (TFT, ing. analysis of economic activity) — müəssisələrin təsərrüfat fəaliyyətinin səmərəliliyini artırmaq məqsədilə onların hərtərəfli öyrənilməsi üçün iqtisadi informasiyanın emalı üsullarının məcmusu.

Böyük Sovet Ensiklopediyasına görə təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili müəssisələrin təsərrüfat fəaliyyətinin səmərəliliyini artırmaq məqsədilə hərtərəfli öyrənilməsidir ^[1].

BRE-də təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili bir sıra metodlardan ibarət olan işinin və/və ya idarəetmə qərarlarının səmərəliliyini artırmaq məqsədilə müəssisələrin və fərdi sahibkarların istehsal-təsərrüfat fəaliyyətinin prosesinin və nəticələrinin hərtərəfli öyrənilməsi kimi iqtisadi məlumatların emalı üçün müəyyən edilir^[2].

Təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili aşağıdakı təhlil növlərini əhatə edir^[2][3][4]:

I. İdarəetmə təhlili:

1) biznes planlarının əsaslandırılmasında və monitorinqində təhlil:

• biznes planlaşdırılması;
• büdcə tərtibi (büdcə planlaşdırılması);
• büdcənin icrasının təhlili (təxminlər).

2) marketinq təhlili:

• marketinq təhlilinin standart üsulları:

- evristik üsul;

- trend metodu;

- statistik faktor təhlili.

• marketinq təhlilinin xüsusi üsulları:

- giriş və çıxışın təhlili;

- test marketinqi;

- endirimlərin təhlili;

- SWOT analizi;

- portfel təhlili;

3) təsərrüfat fəaliyyətinin səmərəliliyinin hərtərəfli iqtisadi təhlili:

• mikroiqtisadi təhlil;
• makroiqtisadi təhlil:

- ətraf mühitin təhlili;

- iqtisadi fəaliyyətin sosial sferasının təhlili;

- müəssisənin xarici iqtisadi şəraitinin və əlaqələrinin təhlili.

4) istehsalın inkişafının texniki və təşkilati səviyyəsinin təhlili:

• istehsalın elmi-texniki səviyyəsinin təhlili:

- istehsalın texniki səviyyəsinin təhlili;

- istehsal texnologiyasının səviyyəsinin təhlili;

- məhsulun keyfiyyətinin təhlili.

• istehsalın və əməyin təşkili səviyyəsinin təhlili:

- istehsalın təşkilinin təhlili;

- əməyin təşkilinin təhlili.

• müəssisə idarəetmə təşkilatının təhlili:

- idarəetmənin səmərəliliyinin təhlili;

- istehsal və idarəetmə işinin strukturunun təhlili;

- iş növbələrinin təhlili;

- iddia işlərinin təhlili;

- planlaşdırmanın təhlili, məhdudlaşdırılması və normalaşdırılması.

5) istehsal ehtiyatlarından istifadənin təhlili:

• əmək alətlərinin təhlili:

- dövriyyədənkənar aktivlərin strukturunun və dinamikasının təhlili

- dövriyyədənkənar aktivlərin dövriyyəsinin təhlili;

- əsas fondlardan istifadənin təhlili.

• əmək obyektlərinin təhlili:

- dövriyyə aktivlərinin strukturunun və dinamikasının təhlili

- dövriyyə aktivlərinin dövriyyəsinin təhlili;

- dövriyyə vəsaitlərindən istifadənin səmərəliliyinin təhlili.

• əməyin istifadəsi və əmək haqqının təhlili:

- əməyin istifadəsinin təhlili;

- əmək məhsuldarlığının təhlili;

- əmək haqqının təhlili.

6) məhsul satış həcminin təhlili:

• gəlirlərin strukturunun və dinamikasının təhlili;
• müəssisənin gəlirlərinin təhlili;
• planın icrasının və məhsulun satış dinamikasının təhlili.

7) əməliyyat analizi:

• xərc davranışının təhlili;
• zərərsiz nöqtənin təhlili:

- çox elementli istehsalda kritik nöqtə üsulu;

• əməliyyat leverajı və əməliyyat leverajının təsiri.

II. Maliyyə təhlili:

1) investisiya təhlili;

2) mənfəətlilik təhlili;

3) təhlil mənfəətlilik;

4) likvidlik, ödəmə qabiliyyəti, davamlılıq təhlili;

5) kapitalın təhlili;

6) borc vəsaitlərinin istifadəsinin təhlili;

7) müəssisənin təhlili və reytinq qiymətləndirilməsi.