Təsviri sənət

Təsviri sənət — incəsənətin bir növüdür. Dekorativ və ya tətbiqi sənətlərdən fərqli olaraq, əsasən estetik və ya gözəllik üçün hazırlanmış bir sənətdir, bu da saxsı qablar və ya metal işlənməsi kimi bəzi praktik funksiyaları yerinə yetirməlidir. İtalyan intibahı dövründə inkişaf etdirilən estetik nəzəriyyələrdə sənətkarın, məsələn, çaydanın istehsalı və bəzədilməsi ilə əlaqəli heç bir praktik mülahizələrlə məhdudlaşmadan təxəyyülünü tam ifadə etməyə və göstərməsinə imkan verən ən yüksək sənət hesab olunurdu. Bir sənət əsərinin yaradılması, bir mebel parçası ilə lazım ola biləcəyi kimi, xüsusi bacarıqlara sahib fərqli insanlar arasında iş bölgüsünü əhatə etməməsi də vacib hesab edildi^[1].

Xalq arasında incəsənət sözünün mənası bacarıq, ustalıq deməkdir.Təsviri sənət hər hansı bir əşyanı fəzada düzgün qeyd etmək və yaxud fikrindən keçəni təsvir etmək bacarığıdı.Təsviri sənət deyəndə insanın bədii yaradıcılığı nəzərdə tutulur^[2]. Təsviri sənətə daxildir:

rəsm

• qrafika
• boyakarlıq
• heykəltaraşlıq

dekorativ tətbiqi sənət — bəzən memarlıq.

Rəsm təsvirin əsasını təşkil еdir. Rəssam müəyyən tablоnu işləyərkən əşyaların fоrmasını, həcmini, mütitdə mövqеyini rəsm dilində əks еtdirir.Təsvirin həcmli, mühütin rеal görüntüsü üçün pеspеktiv və işıq-kölgə qanunlarına müraciət оlunur.Rəsm kоmpоzisiya ilə əlaqədardır.Kоmpоzisiya tablоnun ümumi quruluşu, ayrı- hissələrin əlaqəsi və оnların bir-birinə uyarlığı dеməkdir^[2].

Təsviri sənətin ən qədim nümunələri arasında e.ə. VIII-V əsrlərdən qalmış Qobustan qaya təsvirləri, Kəlbəcər rayonunun Zalxa gölü ətrafında Ayıçınqılı və Pəriçınqıl dağlarındakı Tunc dövrünün başlanğıcına (e.ə. 3-cü minillik) aid rəsmlər, Ordubad şəhərindən şimalda Gəmiqaya dağlarındakı qayaüstü təsvirlər müstəsna əhəmiyyətə malikdir. Qobustanın "Böyükdaş", "Kiçikdaş", "Cingirdağ", "Şonqardağ" və digər qayalarında həkk olunmuş rəsmlərdə, orada yaşamış qədim insanların həyat tərzi, məişəti, əməyi ilə əlaqədar təsvirlər xüsusi maraq doğurur.Burada ovçuluq, maldarlıq, əkinçilik və məişətin digər sahələri ilə bağlı müxtəlif süjetlər, səhnələr, insan və heyvan təsvirləri dinamik tərzdə həkk olunmuşdur. Qobustan qaya rəsmləri – piktoqramlar ibtidai icma quruluşundan feodalizm mərhələsinə kimi çoxəsrlik, uzun tarixi dövrü əhatə edir^[2].

Təsviri sənətin qədim nümunələri arasında dulusçuluq, daş və metal məmulatlarını bəzəyən dekorativ naxışlar, rəsmlər, qabartmalar (relyef təsvirlər), heykəllər mühüm yer tutur.Bunlardan kürə formalı qab (Naxçıvan MR-nın Şahtaxtı kəndi), ikibaşlı maral fiquru (Xocavənd rayonunun Dolanlar kəndi), üzərində 5 fantastik heyvan təsviri cızılmış tunc qab (Gədəbəy), aypara şəklində qızıl yaxalıq (Ziviyə), qızıl cam (Urmiya gölü yaxınlığındakı Həsənlu təpəsi), Mil, Qarabağ düzlərindən tapılmış keramik qablar öz zərifliyi, bədii kamilliyi ilə fərqlənir (e.ə. VIII–VII əsrlər)^[2].

Heykəltəraşlıq sənətinin ən məşhur nümunələri arasında XIII əsrdə Bakı limanında tikilmiş Şirvanşahların "Bayıl qəsri", yaxud "Səbayıl" adlanan memarlıq abidəsi üzərindəki yazı və qabartma təsvirləri binanın dekorativ tərtibində həlledici rol oynamışdır. "Bayıl daşlarında" yazılarla birlikdə insan və heyvan (pələng, dəvə, at, öküz, quş) təsvirləri dərin oyma üslubunda işlənmişdir. Friz xarakteri daşıyan "Bayıl daşları" vaxtilə quruda yerləşən möhtəşəm memarlıq abidəsinin dekorativ elementini təşkil etmişdir^[2].

Avropada və ABŞ-da tez-tez üstünlük təşkil edən sənətlərin və dekorativ sənətlərin və ya sənətkarlıqların konseptual ayrılması bütün digər mədəniyyətlər tərəfindən paylaşılmır. Ancaq ənənəvi Çin incəsənəti, əsasən mənzərə ədəbiyyatı, alim cənablar və məhkəmə rəssamlığı və heykəltəraşlıq məktəblərinin ustaları arasında Çin rəsm əsərlərini fərqləndirərək müqayisə olunan fərqlərə sahib idi. Qərbdə əl işləri sayılan bir çox əşyaya, xüsusən keramika, yeşim oyma, toxuma və tikmə işlərinə yüksək status verilsə də, bu heç də ümumiyyətlə daha da əhəmiyyətini qoruyan bu əşyaları yaradan işçilərə şamil edilmədi. Qərbdən daha çox anonim olaraq. Bənzər fərqlər Yapon və Koreya sənətində edildi. İslam sənətində ən yüksək status ümumiyyətlə xəttatlığa, fars miniatürləri və əlaqəli ənənələrin memarlarına və rəssamlarına verilirdi, lakin yenə də çox vaxt məhkəmə məmurları idilər. Tipik olaraq, ən yaxşı Fars xalçaları, memarlıq plitələri və digər bəzək materialları üçün dizaynları Qərbdən daha ardıcıllıqla təmin edirdilər.

Latın Amerikası sənətində, yerli sənət sənətləri sosialist prinsiplərinə əsaslanan sənətkarlıqla qovuşduran Konstruktivist Hərəkatdan ilhamlanaraq XX əsrə qədər Avropa müstəmləkəçiliyi hakim idi. Afrikada Yoruba sənəti çox vaxt siyasi və mənəvi bir funksiyaya sahibdir. Çinlilərin sənətində olduğu kimi, Yoruba sənəti də ümumiyyətlə Qərbdə sənətkarlıq məhsulu olaraq qəbul ediləcək şeylərdən ibarətdir. Tekstil kimi ən çox bəyənilən təzahürlərindən bəziləri bu kateqoriyaya aiddir.

Təsviri sənət kimi rəsm düz bir səthə boya tətbiq etmək deməkdir (məsələn, bir heykəl və ya dulusçuluq rəsmindən fərqli olaraq), bir çox rəng istifadə etmək. Qalan tarixə qədərki rəsm təbii daş səthlərə tətbiq olunurdu və divar rəsmləri, xüsusən də fresk texnikasından istifadə edilmiş yaş suvaqlarda son zamanlara qədər əsas forma idi. Taxta lövhələr və ya kətanlar üzərindəki portativ rəsmlər bir neçə əsrdir Qərb dünyasında, əsasən tempera və ya yağlı boya ilə çəkilən ən vacib əsərlərdir. Asiya rəssamlığında kağız daha çox istifadə olunurdu və Şərqi Asiyada monoxrom mürəkkəb və boyalarla rəsm ənənəsi üstünlük təşkil edirdi. Kitabda və ya albomda yerləşdirilməli olan rəsmlərə, istər Qərb tərəfindən işıqlandırılmış əlyazmalar, istərsə də Fars miniatürləri və onun türkcə qarşılığı və ya müxtəlif növ Hindistan rəsmləri üçün "miniatürlər" deyilir. Suluboya, kağız üzərində bir rəsm əsərinin qərb versiyasıdır; guaş, təbaşir və digər bənzər materiallardan fırçalarsız istifadə olunan formalar əslində rəsm üçün formalardır.

Rəsm — vizual sənətin əsas növlərindən biridir və rəssamların da rəsm vərdişlərinə ehtiyacı var. Ümumi alətlər bunlardır: qrafit qələmlər, qələm və mürəkkəblər, mürəkkəb fırçalar, mum ilə rəngli karandaşlar, rəngli qələmlər, kömür, təbaşir, pastellər, markerlər, stylus və ya gümüş nib kimi müxtəlif metallar. Rəsm və komikslər də daxil olmaqla, rəsmin bir neçə alt kateqoriyası mövcuddur.

• 
  The Garden of Earthly Delights; by Hieronymus Bosch; c. 1504; oil on panel, Museo del Prado
• 
  The Creation of Adam; by Michelangelo; 1508–1512; fresco;Sistine Chapel
• 
  Persian miniature of the Mi'raj of the Prophet by Sultan Mohammed, 1539–1543; British Library
• 
  The Swing; by Jean-Honoré Fragonard; 1767–1768; oil on canvas; Wallace Collection

• Ballard, A. (1898). Arrows; or, Teaching a fine art. New York: A.S. Barnes & Company.
• Caffin, Charles Henry. (1901). Photography as fine art; the achievements and possibilities of photographic art in America. New York: Doubleday, Page & Co.
• Crane, L., and Whiting, C. G. (1885). Art and the formation of taste: six lectures. Boston: Chautauqua Press. Chapter 4 : Fine Arts
• Hegel, G. W. F., and Bosanquet, B. (1905). The introduction to Hegel's Philosophy of fine art. London: K. Paul, Trench &.
• Hegel, G. W. F. (1998). Aesthetics: lectures on fine art. Oxford: Clarendon Press.
• Neville, H. (1875). The stage: it's past and present in relation to fine art. London: R. Bentley and Son.
• Rossetti, W. M. (1867). Fine art, chiefly contemporary: notices re-printed, with revisions. London: Macmillan.
• Shiner, Larry. (2003). "The Invention of Art: A Cultural History". Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-75342-3
• Torrey, J. (1874). A theory of fine art. New York: Scribner, Armstrong, and Co.
• ALBA (2018). [1] Arxivləşdirilib 2020-09-20 at the Wayback Machine.