Talış-Muğan Muxtar Respublikası

Bu məqalədəki məlumatların yoxlanıla bilməsi üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. Lütfən, məqaləyə etibarlı mənbələr əlavə edərək onu təkmilləşdirməyə kömək edin. Mənbəsiz məzmun problemlər yarada və silinə bilər. Problemlər həll edilməmiş şablonu məqalədən çıxarmayın. Daha ətraflı məlumat və ya məqalədəki problemlərlə bağlı müzakirə aparmaq üçün məqalənin müzakirə səhifəsinə diqqət yetirə bilərsiniz.

Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin.

Talış-Muğan Respublikası^[1] və ya Talış-Muğan Muxtar Respublikası — 1993-cü ildə Azərbaycanın tərkibində yaradılmış qondarma muxtar respublika.

Tanınmayan muxtar respublika
Talış-Muğan Muxtar Respublikası
tal. Toлыш-Mығонә Mыxторә Рeспубликә
Bayraq
Dövlətin iddia etdiyi ərazilər
←   → iyun 1993 — avqust 1993
Paytaxt	Lənkəran
Ən böyük şəhər	paytaxtı
Rəsmi dilləri	talış dili, Azərbaycan dili
Dövlət dini	İslam
Ərazisi	4659
İdarəetmə forması	Muxtar Respublika
Prezidenti
•	Ələkrəm Hümbətov
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

1993-cü ilin iyununda ölkənin cənubundakı beş rayonun ərazisində yaradılmış, qərargahı Lənkəran şəhərində yerləşən hərbi briqada tərəfindən nəzarət edilirdi. Faktiki olaraq, 1993-cü ilin avqustunda süqut etdi. Talış-Muğan Respublikasının yaradılmasının ilk təşəbbüskarı Azərbaycan Xalqlarının Bərabərlik Partiyası olmuşdur. Həmin partiyanın ilk əvvəl Talış Milli Partiyası kimi yaradılmışdır. Tomas de Vaalın fikrincə Ələkrəm Hümbətovun bu addımında məqsəd Ayaz Mütəllibovu hakimiyyətə yenidən qaytarmaq idi.^[2] Buna baxmayaraq, Lənkəran, Astara, Masallı, Lerik, Yardımlı, Cəlilabad və Biləsuvar rayonlarının əhalisi Ələkrəm Hümmətovun, eləcə də onun azsaylı tərəfdarlarının niyyətlərini rədd etmişdilər.^[3]

SSRİ-də Yenidənqurma illəri dəyişikliklər barədə illüziyaya səbəb oldu. Talışların yenidən öz qəzetləri peyda oldu, "Avesta" mədəni cəmiyyəti yarandı və Talış muxtariyyətini bərpa etmək məqsədi daşıyan Talış Milli Partiyası yaradıldı. 1980-ci illərin ikinci yarısında talışlar dəfələrlə Sov. İKP MK-ya müraciət edərək onlara muxtariyyət verilməsini xahiş etmişdilər. SSRİ-nin dağılmasından sonra AXC-nin Lənkəran bölməsinin liderləri polkovnik Ələkrəm Hümbətov və şair Əli Nasir AXC-nin proqramına Talış Muxtar Respublikasının elan edilməsi tələbini daxil etdilər.^[4] Bu haqda kitab yazan Sultan Məmmədov kitabında Talış Muğan Respublikasının yaradılmasının bir başa Moskva ilə əlaqəsi olduğunu təsdiq edirdi. Həmin dövrdə Astara rayonunda Raykom Katibi vəzifəsində çalışan Sultan Məmmədov yazır:

Əlikram Hümbətov 600 nəfər gənc peşə məktəbi şagirdi ilə Astaraya gələrək mitinq keçirirdi. Astara əhalisi bu mitinqi Qarabağa dəstək olmaq üçün olduğunu düşünürdü. Lakin Əlikram Hümbətov və dəstəsi Astaradakı hakimiyyəti devirmək üçün gəlmişdi. Onun məqsədini başa düşən Katib bir-başa buranın milis və sərhəd qüvvələrinin komandiri Kronenkoya zəng edir və ondan bu vəziyyətin dayandırmasını istəyir. Amma Kronenko Moskovadan dəqiq əmr aldığını və onlara toxunulmayacağını söyləyir. Bu səfər Katib Qorbaçovla əlaqə saxlayır. Qorbaçovda katibə təslim ol əmrini verir. Gərginliyə baxmayaraq katib Astaradaki talış əhalisini gerçəklərdən xəbərdar edir. Astara talışları Əlikram və dəstəsini silah gücünə rayondan çıxarır. Sonraki hadisələrdədə Astara silahlı üsyan qaldıraraq qondarma Talış Muğan Respublikasının tərkibindən çıxır və özünü azad şəhər elan edir.

Əlikram Hümbətov ANS kanalına verdiyi müsahibədə Astara talışlarını terrorçu adlandırır. Sultan Məmmədov Talış dövlətinin yaradılmasını əslində Qorbaçov və havadarlarının SSRİ-ni dağıtmağın ilk mərhələsi hesab edir.

• "Xainlər" Filmi