Tsxinvalinin yəhudi məhləsi

Tsxinvalinin yəhudi məhləsi — Gürcüstanın Tsxinvali şəhərində yəhudilərin XVII əsrdən məskunlaşması nəticəsində yaranan məhəllə. Məhəllə köhnə Tsxinvalinin ən mənzərəli yerlərindən biri olmuşdur. Məhəllə 1992-ci ildə Osetiya-Gürcüstan müharibəsi və 2008-ci ilin avqust döyüşləri zamanı ciddi şəkildə zərər görmüşdür.[1]

Tsxinvalinin yəhudi məhləsi
Tsxinvalinin yəhudi məhləsində köhnə sinaqoq binası
Tsxinvalinin yəhudi məhləsində köhnə sinaqoq binası
42°13′19″ şm. e. 43°58′28″ ş. u.
Yer Tsxinvali
Region Gürcüstan
Tarix
Əsası qoyulub XVII əsrin sonundan başlayaraq
Tərk edilib Cənubi Osetiya müharibəsi və 2008-ci ildə Tsxinvali döyüşü zamanı
Yer qeydləri
Vəziyyəti dağınıq
Tsxinvalinin yəhudi məhləsi xəritədə
Tsxinvalinin yəhudi məhləsi
Tsxinvalinin yəhudi məhləsi

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Orta əsrlərdə Gürcüstanda yaşayan yerli yəhudilər gürcü dilində ünsiyyət qurur və ticarətlə məşğul idilər. Onlar əsasən XVII əsrin sonunda pambıq məhsullarının satışı ilə məşğul olurdular. 1664-cü ildə Şahzadə Maria Svetitsxoveli Manastırına (Mtsxeta şəhəri) ticarətlə məşğul olan Tsxinvalidən olan altı təhkimli yəhudini hədiyyə etmışdi.

XIX-cu əsrdə şəhərin yəhudi əhalisi əhəmiyyətli dərəcədə artdı. Tsxinvali gürcü yəhudiləri Rusiya imperiyasının Avropa hissəsindəki Aşkenazi yəhudiləri ilə əlaqələr qurdular və hətta onlardan ravvinlər dəvət edirdilər. 1870-ci illərdə şəhərin yəhudi məhəlləsində yeddi sinaqoq və dini məktəb fəaliyyət göstərirdi.

1864-1865-ci illərə qədər Tsxinval və ona bitişik bölgədəki yəhudilər sənətkarlıq və ticarətlə məşğul olan təhkimlilər idilər. Lakin özlərini təhkimçilikdən pulla qurtaran azad yəhudilər də var idi.[1]

XIX əsrdə artıq yəhudilər şəhərdə kərpic zavoduna və digər müəssisələrə, demək olar ki, bütün istehsal sexlərinə sahib idilər. Tsxinvalidə Şərqi Gürcüstanda ən yaxşı keyfiyyət hesab edilən matzo bişirmək üçün iki çörək fabriki var idi. Tsxinvalidəki ayaqqabı tikənlərin, papaq ustaları, dərzilərin, çörəkçilərin və qəssabların çoxu yəhudi icması üzvlərləri idilər.

XX əsrdə məhəllə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

XX ci əsrin əvvəllərində Tsxinvalda yəhudilər sayca gürcülər, osetinlər və ermənilərdən daha çox idilər. 1917-ci ildə şəhər əhalisinin say tərkibi belə olmuşdur: yəhudilər - 38,4%, gürcülər - 34,4%, ermənilər - 17,7%, osetinlər - 8,8% idi. Yerli yəhudilərin danışdığı dil gürcü idi.[1] Demək olar ki, heç kəs idiş dilində danışmırdı.[2]

Yəhudi icmasının sayı, İkinci Dünya müharibəsi illərində buradan köçürülən yəhudi qaçqınların axını səbəbiylə böyüdü. Yəhudilərin çoxu ticarətlə məşğul olurdu. Yerli sakinlərin xatirələrinə görə, yəhudilər ən yaxşı dərzi və saat ustası idilər.[3]

XX əsrdə məhəllədə yəhudilərlə yanaşı, ermənilər və osetinlər də yaşayırdılar.[3]

Sovet hakimiyyəti dövründə 1970-ci illərin əvvəllərində şəhər əhalisinin ümumi sayında yəhudilərin faizi azaldı və həmin dövrdə təxminən 25% təşkil edirdi.[1]

Yəhudilərdən bəziləri 1970-ci illərin ortalarında İsrailə miqrasiya etməyə başladılar.[3] Qalanlar şəhəri 1989-cu ildə və 1990-cı illərin əvvəllərində Osetiya-Gürcüstan silahlı qarşıdurmasının başlamasından sonra tərk etdilər. Yerli yəhudilərin gürcü dilli əhali olması problemi daha da ağırlaşdırdı. Belə ki, yəhudilər qaçqın gürcülərlə birlikdə şəhəri tərk etmək məcburiyyətində qaldılar. Son ravvin X.A.Manaşerov 1995-ci ildə şəhəri tərk etdi.[1]

2008-ci ilin avqustuna qədər Tsxinvalada bir neçə yəhudi ailəsi yaşayırdı.[4] İsrail mediasına görə, 2008-ci ilin dekabr ayına olan məlumata görə, şəhərdəki yəhudi diasporasından yalnız bir yaşlı qadın qalmışdı.[5]

Məhəllənin dağıdılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Məhəllə 1991-1992-ci illərdə gürcü qoşunları şəhərin şərq hissəsinin yəhudi məhəlləsinə bitişik olan hakim yüksəklikləri ələ keçirdikləri və bir neçə ay ərzində birbaşa atəşlə vurduqları zaman raket və artilleriya zərbələrindən dağıntıya məruz qaldı. 1992-ci ilin yazında Gürcüstan Dövlət Şurasının qoşunları şəhərin müdafiəsini pozaraq şəhərin yəhudi məhəlləsinin yerləşdiyi hissəsini işğal etdilər. Eyni zamanda köhnə evlər yandırıldı və dağıdıldı.[6][7][8]
  • 2008-ci ilin avqustunda baş verən hərbi münaqişə zamanı baş verən Tsxinvali döyüşündə məhəllə ciddi şəkildə zərər gördü.[9]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 Цхинвали Arxivləşdirilib 2022-09-29 at the Wayback Machine — статья из ru:Электронной еврейской энциклопедии
  2. ↑ Вестник Кавказа | Страны[ölü keçid]
  3. ↑ 1 2 3 "Истории еврейского квартала Цхинвала | Республика Южная Осетия — ИА Рес". 2009-09-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-14.
  4. ↑ htpp://sovsekretno.ru./magazines/article/2015 Arxivləşdirilib 2009-09-18 at the Wayback Machine http://berkovich-zametki.com/2009/Zametki/Nomer3/Ioffe1.php Arxivləşdirilib 2009-12-29 at the Wayback Machine
  5. ↑ В. Ханелис, «Окна» приложение к газете «Вести» Тель-Авив 25.12.2008
  6. ↑ "Архивированная копия". 2008-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-09-13.
  7. ↑ "В Батуми осквернены могилы евреев, а в Тбилиси власти Грузии не пускают евреев в Общинный дом :: Жизнь общин :: Еврейские Общины :: Еврейский журнал". 2011-09-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-14.
  8. ↑ Зарина Гурдзибеева. "Своими глазами". Российская газета. 17 сентября 2008. 2011-05-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-03.
  9. ↑ "Еврейский квартал в Цхинвали уничтожен (Видео)". Archived from the original on 2008-11-03. İstifadə tarixi: 2021-10-14.