Aşkenazi yəhudiləri

Yəhudilik

Yəhudilik fəlsəfəsi

Dini mətnlər

Müqqədəs şəhərlər

Yəhudi bayramları

Dini şəxsiyyətlər

Musəvilik həyat tərzi

Məktəblər

Dini rollar

Dini tikililər

Musevi Ayin sistemi

Yəhudi dilləri

Etnik bölünmələr

Musəvi məzhəbləri

Dini obyektlər

Musevi duaları

Digər dinlərlə əlaqələr

Aşkenazi yəhudiləri (ivr. ‏אשכנזים‏‎, aşkenazim; təkdə: aşkenazi) — Mərkəzi Avropada formalaşmış yəhudi subetnik qrupu. Bu mədəni icma üçün bu terminin işlənilməsinə ilk dəfə XIV əsr mənbələrində rast gəlinir. Tarixən əşkinazi yəhudilərinin böyük əksəriyyət üçün danışıq dili idiş olmuşdur. Orta əsr yəhudi ədəbiyyatında "aşkenazi" adı altında Reyn çayının sahilində, daha sonra isə alman torpaqlarında yaşayan yəhudilər nəzərdə tutulurdu. Bu termin orta əsrlərdə yəhudilərin Almaniyaya verdikləri addan törəmişdir. Yəhudi ənənəsinə görə, Yasəfin (Nuh peyğəmbərin oğlu) nəvəsi, əfsanəvi Aşkenazanın nəsli Almaniya torpaqlarında məskunlaşmışlar. Ona görə də yəhudilər həmin ölkəyə bu adı vermişlər. Zaman keçdikcə bu termin subetnik anlayış kimi təkcə Almaniyadakı yəhudilərə deyil, onların nəslindən olan və digər Avropa ölkələrinə köçən yəhudilərə də şamil edilmişdir. Aşkenazilərin ana dili idişdir. Bu dil X–XIV əsrlərdə Mərkəzi və Şərqi Avropada alman dilinin orta əsrlərdə yayılmış ləhcələri, eləcə də ibrani, arami, roman, slavyan dilləri əsasında yaranmışdır. Qeyd edək ki, aşkenazilərin Azərbaycanda məskunlaşması çar Rusiyası dövrünə təsadüf edir. Belə ki, ilk aşkenazilər 1832-ci ildə Bakıda məskunlaşmışlar. XIX əsrin sonu — XX əsrin əvvəllərində Bakıda yaşanan neft bumu səbəbilə şəhərdəki yəhudi əhalisinin, o cümlədən aşkenazilərin sayı sürətlə artmışdır. 1897-ci ildə Bakıda iki mindən yuxarı yəhudi vardı ki, onların da əksər hissəsini aşkenazilər təşkil edirdi. Bununla yanaşı, 1903-cü ildə Kişinyovda, 1905-ci ildə Odessada, 1906-cı ildə Belostokda, habelə Rusiya imperiyasının digər məntəqələrində baş vermiş yəhudi qırğınları nəticəsində bir çox aşkenazi Azərbaycana pənah gətirmiş, əsasən, Bakıda məskunlaşmışdır. Qırğınlardan xilas olmaq üçün ölkəmizə üz tutmuş aşkenazilər burada özlərinə ikinci vətən tapmışlar.

Məşhur insanlar

Abraham Maslou—yəhudi əsilli Amerikalı psixoloq (ailəsi Ukrayna əsilli yəhudilər)
Adam Levin—Amerikalı müğənni
Albert Eynşteyn—alman fiziki
Arye Qut—İsrailli siyasətçi (atası azərbaycanlı, anası Ukraynadan olan aşkenaz yəhudisi)
Aviqdor Liberman—İsrailin keçmiş Müdafiə Naziri
Benjamin Blum—ABŞ psixoloqu və pedaqoqu
Benyamin Netanyahu—İsrailin keçmiş baş naziri
Daniel Kaneman–ABŞ psixoloqu
Deniel Redklif—məşhur Britaniya aktyori, Harri Potter rolunun ifaçısı
Eden Golan—2024-cü il Avroviziya mahnı müsabiqəsində İsraili təmsil edən iştirakçı (atası Latviya, anası Ukrayna yəhudisi)
Emin Ağalarov—müğənni (anası yəhudi)
Faina Zukerman—azərbaycanlı model (atası yəhudi, anası azərbaycanlı)
Frans Kafka—Çexiyalı yazıçı
Haim Veytzman—İsrailin ilk prezidenti
Leonid Yakuboviç—rusiyalı aparıcı
Lev Vıqotski—yəhudi əsilli Sovet psixoloqu
Lütfi Zadə—tanınmış Azərbaycan alimi (atası Cənubi Azərbaycanlı, anası Odessa yəhudisi)
Mark Levi—fransız yazıçısı
Mark Zukerberq—Amerikalı media maqnatı, internet sahibkarı və xeyriyyəçi. Meta-nın (keçmiş Facebook) təsisçisi
Məryəm Şabanova—azərbaycanlı müğənni
Mixail Finkel—əslən Rusiyadan olan, İsrailli ravvin, siyasi ekspert
Mixail Qusman—Sovet və Rusiya aktyoru, aparıcı, jurnalist, tərcüməçi
Natali Portman—Amerikalı aktrisa
Oleq Qazmanov—rusiyalı müğənni (atası tatar, anası yəhudi)
Omer Adam—İsrailli müğənni (atası dağ yəhudisi, anası aşkenaz yəhudisi)
Rober Osseyn—Azərbaycan əsilli məşhur fransız aktyoru (atası azərbaycanlı, anası Bessarabiya yəhudisi)
Shantel—Almaniyalı repçi (atası yunan, anası yəhudi əsilli)
Skarlet Yohanson—Amerikalı aktrisa
Stefan Sveyq—Avstriyalı yazıçı
Teymur Rəcəbov—azərbaycanlı şahmatçı (atası yəhudi, anası azərbaycanlı)
Timati—rusiyalı müğənni (atası tatar, anası yəhudi)
Timur Rodrigez (Kərimov)—Rusiyada aktyor, şoumen (atası azərbaycanlı, anası yəhudi)
Timur Vaynşteyn—Rusiyalı aktyor, aparıcı, prodüser (atası yəhudi, anası azərbaycanlı)
Vado Korovin—azərbaycanlı aktyor
Volodimir Zelenski—Ukraynanın prezidenti
Yan Kum—Whatsap-ın yaradıcısı
Yana Batırşina—Rusiyalı gimnast (atası tatar, anası yəhudi)
Ziqmund Freyd—Avstriyalı psixoloq

1912-ildə, qeyddə olan vəkil və həkimlərin üçdə biri Yəhudi idi. Çar və Sovet dövründə Azərbaycanda əksəriyyət köçəri kimi, Aşkenazların dilləri də ruslaşdı. Aşkenazların çoxu Rus dilini bilməklə bərabər, Azərbaycancan türkcəsindədə sərbəst danışmaqda xüsusi səygöstərirdilər. Yidiş dilini bilənlərin sayı məlum deyil. Hal hazırda aşkenaz yəhudiləri azərbaycanda dağ yəhudilərindən sonra ikinci ən böyük yəhudi icmasıdır. Aşkenaz yəhudilərinə ait bakıda bir sinaqoq fəaliyyət göstərir.^[1]

Həmçinin bax

İstinadlar

↑ "Azərbaycan yəhudiləri- tarixdən bu günə". anl.az/down. Archived from the original on 16 May 2023.

Xarici keçidlər

Yəhudilər kimdir?

[1] "Azərbaycan yəhudiləri- tarixdən bu günə". anl.az/down. Archived from the original on 16 May 2023.

[1]