Wake türbülansı
Quyruq turbulansı və ya İstiqamət sükanı turbulansı[1] (ing. wake turbulence) — təyyarənin qanadlarının üstü və altındakı təzyiq fərqinə görə təyyarənin arxasında yaranmış vorteksdən (wingtip vortices) yaranmış türbülans. İngilis dilindən tərcümədə “wake” sözü, “bir aviavasitə və ya hidrovasitə keçdikdən sonra havada və ya suda qalan iz” deməkdir.[2] Buna görə quyruq turbulansına bəzən İdarəetmə sükanı turbulansı da deyilir.
Uçuş təhlükəsizliyi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Quyruqda yerləşdirilmiş turbulans hava limanlarında baş verən təyyarə qəzalarının əsas səbəblərindən biridir. ICAO-dan verilən məlumata görə, uçuş təhlükəsizliyini artırmaq üçün enişdə quyruq turbulansı ilə qarşılaşan pilotlar ən qısa müddətdə müvafiq hava hərəkətinə nəzarət bölməsinə məlumat verməlidirlər.
Meydan turunda ağır bir təyyarənin arxasından gələn yüngül təyyarənin bir neçə yüz fut yuxarıda və ya ən azı 1000 fut aşağıda və küləkdə (gəldiyi istiqamətdə) uçması tövsiyə olunur.[3] Qalxma zamanı yüngül təyyarələrin yerdən kəsilməsi (təxmini olaraq quyruq turbulansı zonasını keçənə kimi) gecikdirməlidir, enmə zamanı qabaqdakı təyyarənin quyruq turbulansının başa çatdığı nöqtədən qabağa qonması lazımdır.[4]
Tədbirlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Təyyarə təsnifatları
[redaktə | mənbəni redaktə et]ICAO, təyyarələri Maximum Take Off Massa (MTOM) görə təsnif edir:[5]
- Ağır - Maksimum uçuş ağırlığı 136000 kiloqram və ya daha ağır olan təyyarələr.
- Orta - Maksimum uçuş ağırlığı 7000 kiloqramdan yuxarı və 136.000 kiloqramdan (300.000 funt) az olan təyyarələr.
- Yüngül - Maksimum uçuş ağırlığı 7000 kiloqram (15,000 funt) və ya daha az olan təyyarələr.
FAA ICAO kateqoriyalarının əvəzinə aşağıdakı kateqoriyalardan istifadə edir.[6]
- Super - Airbus A380
- Ağır - Maksimum uçuş ağırlığı 255.000 funt (116,000 kiloqram) və daha çox olan təyyarələr. (whether or not they are operating at this weight during a particular phase of flight.)
- Böyük - Maksimum uçuş çəkisi 41.000 funt (19,000 kiloqram) və ya daha çox 255.000 funtdan daha yüngül olan təyyarələr.
- Kiçik - Maksimum uçuş ağırlığı 41.000 funt və ya daha az olan təyyarələr.
Minimum ayrılma
[redaktə | mənbəni redaktə et]Aşağı vorteks kateqoriyalı bir təyyarənin, yuxarı vorteks kateqoriyasındakı təyyarələrdən sonra müəyyən müddətdə uçuşuna icazə verilmir. ICAO-ya görə, ağır təyyarələrdən sonra yüngül təyyarələrin enməsi və ya qalxması üçün fərq aşağıdakı kimidir.[7]
| Qabaqdakı təyyarə | Arxadakı təyyarə | Eyni nöqtədən qalxmada ayrılma | Ortadakı bir bölgədən qalxmada ayrılma |
|---|---|---|---|
| A380-800 | Yüngül tipli təyyarə | 3 dəqiqə | 4 dəqiqə |
| Ağır | Yüngül | 2 dəqiqə | 3 dəqiqə |
| Üst orta | Yüngül | 2 dəqiqə | 3 dəqiqə |
| Alt orta | Yüngül | 2 dəqiqə | 3 dəqiqə |
| Kiçik | Yüngül | 2 dəqiqə | 3 dəqiqə |
| Yüngül | Yüngül | Müəyyənləşdirilməmişdir | Müəyyənləşdirilməmişdir |
| Qabaqdakı təyyarə | Arxadakı təyyarə | Son yaxınlaşmada üfüqi məsafə ayrılması |
|---|---|---|
| A380-800 | Yüngül | 8 NM |
| Ağır | Yüngül | 7 NM |
| Üst orta | Yüngül | 6 NM |
| Alt orta | Yüngül | 5 NM |
| Kiçik | Yüngül | 4 NM |
| Yüngül | Yüngül | Ehtiyac yoxdur |
İz turbulansı qanadlardan arxa və kənara doğru hərəkət edir (genişlənir). Təxminən 5 və ya daha çox düymlük olan yan külək vorteksləri paylayır. 3 düymlü yan külək çox təhlükəlidir, çünki qanadlardan birindəki vorteksi uçuş zolağının üstünə daşıyacaqdır.[8]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ DHMİ Havacılık Terimleri Sözlüğü (PDF) (Türk dili). DHMİ APK Daire Başkanlığı. 2011. səh. 90. 2019-10-25 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 iyun 2020.
- ↑ Şablon:Oxford
- ↑ Pooley's 371
- ↑ Pooley's 373
- ↑ "Eurocontrol". 2009-05-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-02.
- ↑ "FAA". 2009-09-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-02.
- ↑ "Wake turbulence separation minima". 2016-05-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-02.
- ↑ "Pilot's workshop". 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-02.