Xan-Tenqri

Xan-Tenqri (qaz. Хан Тәңірі, qırğ. Кан-Теңири, çin. 汗腾格里峰) — Tyan-Şan dağ silsiləsində yerləşən dağ zirvəsi. Xan-Tenqri İsıkgölün şərqində Çin-Qırğızıstan-Qazaxıstan sərhəddində yerləşir. Onun geoloji hündürlüyü 6,995 metrdir, ancaq onun buz örtüyü ilə birlikdə hündürlüyü 7010 metrə çatır. Buna görə alpinizm dairələrində və SSRİ-də Qar bəbiri mükafatı kriteriyasında bu dağ hündürlüyü 7000 metrlik zirvə sayılır. Xan-Tenqri adının hərfi mənası Qazaxca Kral Səması mənasına gəlir və çox güman ki, bu ad ilahi Göy Tanrıya istinad edir. Bəzi digər yerli dillərdə Xan Tenqri Şingi, Kan-Too Çokusu, Pik Xan-Tenqri, və Xantenqri Fenq kimi də adlanır.

Xan-Tenqri
qırğ. Кан-Теңири, qaz. Хан Тәңірі, çin. 汗腾格里峰
Qürub çağı zamanı Xan-Tenqrinin görünüşü
Qürub çağı zamanı Xan-Tenqrinin görünüşü
Ümumi məlumatlar
Dağ sistemi Tyan-Şan
Dağ silsiləsi Tenqri-Taq
Mütləq hündürlüyü 7010 m
Nisbi hündürlüyü 1685 m
İlk fəthi 1931 (Poqrebetskiyin komandası)
Yerləşməsi
42°12′39″ şm. e. 80°10′30″ ş. u.HGYO
Ölkələr
Xan-Tenqri xəritədə
Xan-Tenqri
Xan-Tenqri
Xan-Tenqri xəritədə
Xan-Tenqri
Xan-Tenqri
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Xan-Tenqri Tyan-Şanda hündürlüyünə görə ikinci dağ zirvəsidir. Hündürlüyünə görə yalnız Ceniş Çokusudan (Qələbə zirvəsi mənasına gəlir, əvvəlki adı Pobeda zirvəsi, 7439 m) geri qalır. Xan-Tenqri Qazaxıstanın ən yüksək nöqtəsi , Qırğızıstanın isə Ceniş Çokusu və İbn Sina zirvəsindən (7,134 m) sonra üçüncü ən yüksək zirvəsidir. Bu dağ həm də dünyanın ən şimaldakı 7,000 metrlik zirvəsi sayılır. Sərt hava şəraiti və havanın seyrək olması ilə əlaqədar olaraq, zirvənin çox qısa alpinizm mövsümü var.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Zirvənin 100 som qırğız əsginasında təsviri

Baxmayaraq ki, Xan-Tenqri yaxınlıqda olan Ceniş Çokusudan 430 metr az hündürlüyə malikdir, 1943-cü ilə kimi bu dağ silsiləsində ən hündür zirvə hesab edilirdi. 1943-cü ildə Ceniş Çokusunun hündürlüyünün daha yüksək olduğu araşdırmalar nəticəsində müəyyən olundu.

Pyotr Semyenov əzəmətli Xan-Tenqri zirvəsini görən ilk avropalı olub (1857-ci il).[1] Zirvə ilk dəfə 1931-ci ildə Mixail Poqrebetskiyin Ukraynalı komandası tərəfindən fəth edilib. Bu komandanın marşrutu qərbi silsilə boyu, cənubdan (Qırğızıstan tərəfdən) idi. Kuzminin komandası isə 1964-cü ildə zirvəni şimaldan (Qazaxıstan tərəfdən) ilk fəth edən komanda olub. Xan-Tenqri nüfuzlu Qar bəbiri mükafatını qazanmaq üçün Sovet alpinistlərinin fəth etməli olduğu beş zirvədən biridir.[2]

Zirvə 100 sum qırğız əsginasında təsvir edilib. 2004-cü ildə ondan çox alpinist dağın ən məşhur marşrutu Poqrebetskiy marşrutu üzrə hərəkət edərkən böyük qar uçqunu nəticəsində həlak olub.[3]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "To the Khan-Tengry following the steps of Semenov Tian-Shansky and Merzbacher". dostuck.com.kg. 2016-12-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-17.
  2. ↑ "A travel to "the master of the sky"". kobler-partner.ch. 2016-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-17.
  3. ↑ "The Russian Snow Leopards – Tim Ralph". rohantime.com. 17 sentyabr, 2012. 2012-09-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-17.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]