Xarkov romantizm məktəbi
Xarkov romantizm məktəbi (ukr. Харківська школа романтиків) — 1930–1940-cı illərdə fəaliyyət göstərən Xarkov Universitetinin gənc ukraynalı şairləri, müəllimləri və tələbələri qrupu. "Məktəb" termini onların əsərlərinin tədqiqatçısı və naşiri Aqapi Şamray tərəfindən təklif edilmişdir.[1]
Nümayəndələr[redaktə | mənbəni redaktə et]
Xarkov romantizm məktəbinin əsas nümayəndələri bunlardır:
| Portret | Adı | Doğum ili |
|---|---|---|
 |
İzmail Sreznevski | 1812-ci il |
 |
Amvrosiy Metlinski | 1814-cü il |
 |
Nikolay Kostomarov | 1817-ci il |
 |
Lev Borovikovski | 1806-cı il |
 |
Mixail Petrenko | 1817-ci il |
 |
İvan Roskovşenko | 1809-cu il |
| Afanasiy Şpixotskiy | 1809-cu il | |
| Aleksandr Korsun | 1818-ci il | |
 |
Yakov Şçexolil | 1824-ci il |
İdeyalar[redaktə | mənbəni redaktə et]
Romantizm dövrünün digər xalqları kimi bu şairlərin fəaliyyəti də milli şüurun oyanması ilə bağlıdır. Odur ki, bunun nəticəsində xalq yaradıcılığına maraq yaranmışdı. Xarkov romantikləri regional xalq sənətini toplamış, yayımlamış və təqlid etmişdilər. Onlar xalq mahnıları, nağıllar, əfsanələr əsasında mövzular tərtib etmiş, tarixi motivlərə müraciət etmişdilər. Bu marağın nəticəsidir ki, Xarkov romantikləri xalqı öz sələflərindən (İvan Kotlyarevski, Qriqori Kvitka-Osnovyanenko) fərqli görürdülər. Onlar xalqa yuxarıdan, təbiətin sadəlövh övladı kimi yox, mənəvi canlanma, güc, poetik ilham mənbəyi kimi baxırdılar.[2][3]
Bu yeni baxışı hətta Ukrayna xalqının milli dirçəlişinin mümkünlüyünə inanmayan kiril-metodistlər ilə (Panteleymon Kuliş, Taras Şevçenko) qarşıdurmasından qorxan qrup üzvləri də bölüşürdülər (məsələn, Amvrosiy Metlinski). Əvvəlki nəsil tərəfindən yetişdirilən yazılı burleski qınayan Xarkov romantikləri (Panteleimon Kulişin dediyinə görə) Ukraynanın təhsilli sinfinə xatırlatdılar ki, "onun ana dili var ki, ondan təkcə diqqətsiz insanı təhqir etmək üçün istifadə etmək olmaz".[4]
Xalqa qarşı bu yeni münasibətin təzahürü Kostomarov tərəfindən Kiyevə köçdükdən sonra yazılmış və Ukrayna messianizmi ideyasının ilk dəfə sistemləşdirildiyi "Ukrayna xalqının varlığı kitabı"dır. Buna baxmayaraq, müəllifin özü də bu milli və siyasi baxışlara tam əmin deyildi.[5][6]
Nəşrlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ukrainski vestnik[redaktə | mənbəni redaktə et]
"Ukrainski vestnik"də əsasən elm və incəsənətdən tərcümə olunmuş materiallar və ümumi mədəni, dini və fəlsəfi mövzularda məqalələrlə yanaşı, Ukrayna tarix (M. Markov, M. Qribovski), etnoqrafiya (A. Levşina), iqtisadiyyat ( . Karazin), pedaqogika və ədəbiyyat (R. Qonorski), ədəbi və teatr tənqidi (E. Filomafitski) mövzularda məqalələr də yer alırdı. A. Politsin, P. Lyubavski kimi tanınmış pedaqoq və elm adamlarının əsərləri çap olunmuşdur.[7]
"Ukrainski vestnik"də ilk dəfə ukrayn dilində P. Qulak-Artemovskinin "Tava və it" əsəri, həmçinin digər təmsilləri və məqalələri dərc olunmuşdur. Bundan başqa, burada Q. Skovorodanın həyat və yaradıcılığına dair dəyərli məqalələr, İ. Vernet və Q. Hess-de-Kalvenin xatirələri, yerli şairlərin romantizm ruhunda şeirləri, Q. Kvitka-Osnovyanenkonun yumoreskləri ("Naşirlərə məktublar...") və onun Xarkov haqqında məqalələri yayımlanmışdır.[7]
Ukrainski Almanax[redaktə | mənbəni redaktə et]
"Ukrainski Almanax" Ukraynada ilk almanaxlardan biri olmuşdur. 1831-ci ildə Xarkovda İzmail Sreznevski tərəfindən İvan Roskovşenko və qrupun digər üzvləri ilə birlikdə rus və ukrayn dillərində nəşr edilmişdir. "Ukrainski Almanax"da L. Borovikovskinin, Y. Qrebyonkanın, İvan Roskovşenkonun, F. Moraçevskinin, A. Şpiqotskinin və başqalarının əsərləri, Ukrayna balladalarının və düşüncələrinin yazıları, Puşkinin, Adam Mitskeviçin tərcümələri və s. dərc edilirdi.[7]
Orest Yevetskinin yerləşdirdiyi "Qarkuş" nəsr parçasında (kəndli üsyanlarının məşhur lideri haqqında danışılır) Ukrayna danışıq dilinin nümunələri yer alırdı. Almanaxın səhifələrində yer alan poetik əsərlər daha çox romantik məzmunlu idi. Bundan əlavə, almanaxda elmi və ədəbi-tənqidi xarakterli məqalələr ("Təbiətdəki zəriflər haqqında", "Tənqid haqqında bir neçə irad", "Fikir və iradlar") dərc edilmişdir. Lazımi məbləğdə vəsait olmadığından çapı nəzərdə tutulan almanaxlar çap olunmamışdır.[7]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Шамрай А. Харківські поети 30–40 років XIX століття Arxivləşdirilib 2023-03-25 at the Wayback Machine. — Харков: Держ. вид-во України, 1930. — с. 191
- ↑ (ukr.) Енциклопедія українознавства: Словникова частина: [в 11 т.] / Наукове товариство імені Шевченка ; гол. ред. проф. д-р Володимир Кубийович. — Париж — Нью-Йорк: Молоде життя, 1955 — 1995.
- ↑ (ukr.) Збірка. Харківська школа романтиків, І — III, упорядкування і розвідки про українських романтиків А. Шамрая. — Xарков, 1930.
- ↑ (ukr.) Українські поети-романтики 20-40-х років XIX ст.: Поет. твори / Редакция и бележки канд. на филологическите науки Б. А. Деркача и д-р на филологическите науки С. А. Крижанивски — К. : Днипро, 1968. — с. 635, 8 ил.
- ↑ (ukr.) Блик, Олха. Харківська школа романтиків в українському історико-літературному процесі першої половини ХІХ ст. Arxivləşdirilib 2023-03-25 at the Wayback Machine – Дисертация за придобиване на научна степен кандидат на филологическите науки по специалност „Украинска литература“ – Институт по лутература „Тарас Шевченко“ към НАН Украйна. – Киев, 2016.
- ↑ (ukr.) Харківська школа романтиків // Літературознавча енциклопедія: в 2 т. / Автор-оформител Ю. И. Ковалив. — Киев: ИЦ „Академія“, 2007. — М — Я. — с. 556.
- ↑ 1 2 3 4 Григорій Грабович. До історії української літератури. Дослідження, есе, полеміка. Київ: Основи. 1997. ISBN 966-500-140-X.