Yakutiyada faydalı qazıntılar

Yakutiyada faydalı qazıntılar — Yakutiya Respublikası (Saxa) faydalı qazıntıların çeşidi, miqdarı və keyfiyyəti baxımından bənzərsiz bir ərazidir. Burada 58 növ faydalı qazıntıların 1823 yatağı rəsmi qeydiyyata alınmışdır. Bunları ən əsası almaz (Rusiyanın ehtiyatlarının 82% -i), stibium (82%), uran (% 61) yataqlarıdır.^[1] Həmçinin Rusiyanın Şərqi Sibir və Uzaq Şərqdə tədqiq edilmiş kömür ehtiyatlarının 47%-i, təbii qaz və neftin 35%-i Yakutiyanın payına düşür.^[2] Bununla belə 16 mindən çox potensial faydalı qazıntı yatağı zəif tədqiq edilmiş olaraq qalır.^[1]

Yakutiya stibiumunun əsas ehtiyatları Adıyça-Tarın filiz zonasında cəmlənmişdir. Rəsmi olaraq respublikada 7 stibium yatağı qeydiyyata alınmışdır və stibium da bəzi qızıl yataqlarının əlaqəli bir hissəsidir. Sarılax və Sentaçan yataqları filizin həcmi və konsentrasiyası baxımından unikaldır. Yakutiya bu elementin Rusiyada istehsalının 100% -ni təmin edir.^[2]

Saxa almaz ehtiyatları Yakut almaz vilayətində cəmlənmişdir.^[2] Rəsmi qeydiyyata alınan yataqların sayı 47-dir.^[1] Eyni zamanda, əsas ehtiyatlar (% 90-dan çox) əvvəllər tapılmış 17 yataqda cəmlənmişdir.^[1] Malo-Botuobinski, Daldino-Alakitski və Anabarski rayonlarındakı yataqların sənaye istismarı sayəsində Yakutiya almaz mədənçiliyində Rusiyada lider mövqe tutur. Ən məşhur yataq Mir borusu vulkan boğazıdır.^[2]

Uran yataqları Cənubi Yakutiyada cəmlənmişdir və ehtiyatları baxımından Rusiyada ən böyük olan Elkon yataqları qrupu ilə təmsil olunur.^[1] Lakin 2007-ci ildən etibarən respublikada uran hasil edilməmiş, paylanmış yataqlarda geoloji kəşfiyyat işləri aparılmışdır.^[2]

Respublikada 34 neft, təbii qaz və kondensat yatağı rəsmi qeydiyyata alınmışdır.^[1] Yataqlar əsasən Vilyui və Nepa-Botuobinsk neft və qaz bölgələrində cəmlənmişdir. Ehtiyatların 90%-dən çoxu ən böyük 11 yataqda cəmlənmişdir.^[2]

Yakutiyanın rəsmi olaraq qeydiyyata alınan 48 kömür yatağı var.^[1] Ən əhəmiyyətlisi Neryungrinskoye və Sillakşkoye yataqlarıdır. Respublika yataqları Şərqi Sibir və Uzaq Şərqin tədqiq edilmiş kömür ehtiyatlarının 47% -ni təşkil edir, yataqların 7% -dən çoxu işlənməmiş və ya işlənilməkdədir.^[2]

Saxa qızılı yayılmış və köklü yataqlarda çıxarılır. Onlar həm də uran yataqlarının əlaqəli bir hissəsidir. Saxa respublikasında rəsmi olaraq 834 qızıl yatağı qeydiyyata alınmışdır. Saxadakı qızıl ehtiyatları ÜmumiRusiyadakı yataqların 20%-i olaraq qiymətləndirilir. Lakin onların çoxu istehsalı çətin olan arsenli filizlərdə cəmlənmişdir. Ən böyük yataqlar: Nejdaninskoye, Kyuçus, Allah-Yun çayları, Böyük Kuranax və başqalarıdır.

Saxa Respublikasında gümüş əsasən Arktik zonasının şərq hissəsindədir. Ən böyük yataqlar Proqnoz və Nejdaninskoye hesab olunur. Ümumilikdə isə 32 yataq vardır.^[2] Bu yataqlarda gümüş ikinci dərəcəli qazıntı hesab olunur.^[1]

Dəmir filizlərinin əsas konsentrasiya yeri 18.9 milyard ton potensiala sahib olan Aldan dəmir filizi yatağıdır.^[1] Ümumilikdə 14 dəmir filizi yatağı qeydiyyata alınmışdır. Ən perspektivli sahələr, Baykal-Amur dəmir yoluna nisbi yaxınlıqda yerləşən Dyosovskoye və Tayojnudir.^[2]

Yakutiyada qalay ehtiyatları əsasən qeyd olunan ehtiyatların 75,7%-nin cəmləndiyi əvvəllər kəşf olunmuş yataqlar ilə təmsil olunur. Ümumilikdə 50 yataq qeydə alınmışdır.^[1] Bütün yataqlar Yakutiyanın Arktik zonasının şərq hissəsində cəmlənmişdir. Rusiyanın ümumi ehtiyatlarında Saxa yataqları tədqiq olunanların 40%-dən çoxunu və balans ehtiyatlarının 80%-dən çoxunu təşkil edir. Qalay gümüş-polimetalik yataqların ikinci məhsuludur. 2008-ci ildə istehsal Çurpuna və Tirextyax yataqlarında həyata keçirilmışdir.^[2] Ən perspektivli ilkin depozit Deputatskoye, 2000-ci illərin sonlarında fəaliyyətini dayandırmışdır.^[3]

Yakutiyada əsas volfram ehtiyatları (89%) iki kompleks yataqda cəmlənmişdir: mis-volfram Aqilki və volfram-qalay İlintas. Respublikada cəmi 24 volfram yatağı qeydə alınmışdır.^[1] Bütün yataqlar arktik zonada yerləşir. Volfram yalnız yol boyu Çurpuna yatağında qalayla çıxarılır.^[2]

Yakutiyada qeydə alınmış 10 qurğuşun-sink yatağı var.^[1] Minerallaşma genişdir; bu metalların əlaqəli komponentlər olduğu həm qurğuşun-sink, həm də kompleks yataqları vardır. Yataqlarda işləri aparılmır.^[2]

Yakutiyada bilinən nadir torpaq metal yatağı var. Bu ehtiyatlar xarici ölkələrin ümumi ehtiyatlarının 17,75%-i ilə qiymətləndirilən Tomtorskoye yatağıdır.^[1][2] Bundan əlavə, nadir torpaq metalları Seliqdar yatağında və Kular qızıl daşıyıcı bölgənin çöküntülərində ikinci məhsul olaraq tapılır. Mədən işləri aparılmır.^[2]

Metal olmayan faydalı qazıntılar Yakutiyada sement xammalı, gips, tikinti daşı, rəngli daşlar, zeolitlər, daşduz, apatitlər, qrafit, vermikulit ilə təmsil olunur. Kalium duzu, asbest və maqnezit ehtiyatlarının kəşfi mümkündür. Əsasən rəsmi olaraq qeydə alınmayanlar da daxil olmaqla qum-çınqıl və qum qırıntılı çınqıl qarışıqları yataqlarıdır. 2008-ci ildə qeydə alınan qeyri-metal faydalı qazıntı yataqlarının sayı 1038 idi.^[2].

Respublikada 29 şirin yeraltı su yatağı vardır ki, bunlardan 14-ü su təchizatı üçün istifadə olunur. Ehtiyatların əksəriyyəti Cənubi Saxada cəmlənmişdir.^[2]

Yakutiyada tibbi və süfrə məqsədləri üçün dörd, xarici istifadə üçün bir mineral su yatağı qeydə alınıb. Nadejda mineral su yatağı qismən tədqiq edilmiş və iki dərman palçıq yatağı tam tədqiq edilmişdir. Malo-Naxotskoe mineral su yatağı və Kempendyayskoe və Abalax müalicəvi palçıq yataqları isə istismar olunur.^[2]

Sənaye suları geniş yayılmışdır; ən çox öyrənilmiş yataqlar almaz sənayesinin obyektlərinə bitişikdir. Hal-hazırda bu resurslar işlənmə texnologiyası olmadığı üçün istifadə edilmir.^[2]