Yuqoslaviya Qadın Antifaşist Cəbhəsi

Yuqoslaviya Qadın Antifaşist Cəbhəsi (Serb-xorvatcaː Antifašistička fronta žena/SlovencaːProtifašistično fronta žensk) — Yuqoslaviyanın Qadın Antifaşist Cəbhəsi və ya da sadəcə Qadın Antifaşist Cəbhəsi olaraq da bilinirdi. Milli Yuqosloviya qadın antifaşist təşkilatı, Kommunist Partiyası tərəfindən idarə olunan və alman-faşist işğalçılarına qarşı mübarizə aparan xalq azadlıq partizan hərəkatına yardım etmək üçün Yuqoslaviya qadınlarının cəlb olunduğu kütləvi təşkilat. Cəbhə 6 dekabr 1942-ci ildə Bihac Respublikası ərazisindəki Bosanski-Petrovac qəsəbəsində, İlk Milli Qadın Konfransında təsis edilmişdir.^[1]

Əvvəlcə bu təşkilatı Qadın Antifaşist Təşkilatı adlandırırdılar. Vahid ölkənin müxtəlif regionları üzrə bölmələrin adları fərqlənirdi: Xorvatiyada Xorvatiya Qadın Antifaşist Cəbhəsi;^[2] Sloveniyada Qadın Antifaşist Assosiasiyası; Qadın Antifaşist Cəbhəsi və Antifaşist Qadın Cəbhəsi, rəsmi olaraq Sloven Qadın Antifaşist təşkilatı idi. (Sloveniyada Qadın anti-italyan birliyi də fəaliyyət göstərdi) Makedoniyada Makedoniya Qadın Antifaşist Cəbhəsi idi, Serbiyada — Serbiyanın Qadın Antifaşist Cəbhəsi (qərargahı Subotiçada yerləşən Voyevodina Qadın Antifaşist Cəbhəsi də daxil olmaqla) var idi.^[3]

Yuqoslaviyadakı müharibələrarası illərdə qadınların Balkan cəmiyyətindəki yeri ilə bağlı ənənəvi baxışdan imtina edilməsini müdafiə edən feministlərə dəstək üçün bir sıra hərəkatlar oldu. Xüsusilə, qadınlara seçki hüququ verilməsi və yüksək vəzifələrdə çalışmaq imkanını müdafiə etdilər(1934-cü ildə 2 min mədənçinin arvadı Trbovledəkı tətili dəstəklədi). Polad paktı və tərəfdarlarına qarşı həm ölkə daxilində, həm də xaricdə hər cür şəkildə danışdılar (1935-ci il Zaqrebdə Alman konsulluğunun binası yaxınlığında keçirilən etiraz aksiyasının 5 min iştirakçısı; 1936-cı ildə Avropada barışı dəstəkləyən qadınların 600 min imzası). 1939-cu ildə "Jena danas" (Bu gün qadın) jurnalı qadınlara səsvermə hüququ aksiyasını dəstəklədi.

1941-ci ildə Yuqoslaviyanın müharibəyə qoşulmasından sonra bir çox qadınlar üçüncü Reyxin qoşunlarına və onların əlaltılarına qarşı mübarizə aparan müqavimət qüvvələrinə kömək etməyə getdilər. 6 dekabr 1942-ci ildə Bosanski-Petrovatsda ilk Milli Qadın Konfransı keçirildi və burada Yuqoslaviyanın Qadın Antifaşist Cəbhəsinin yaradılması elan edildi. Konfransda Makedoniya nümayəndələri istisna olmaqla, ölkənin müxtəlif yerlərindən olan 166 nümayəndə iştirak edirdi, çünki partizanların nəzarətində olan əraziyə böyük düşmən qüvvələri müdaxilə edirdi. Konfransda cəbhənin məqsədləri açıqlandı: Yuqoslaviyanın Xalq-Azadlıq Ordusunun yeni hərbi birləşmələrinin yaradılması üçün qadınların səfərbər edilməsi, partizan özünüidarəetmə orqanlarına yardım göstərilməsi, kəşfiyyat-təxribat əməliyyatlarında iştirak edilməsi və qadınlar arasında "qardaşlıq və birlik" ideologiyasının yayılması.

Gələcəkdə altı respublikada və iki muxtar bölgədə səkkiz cəbhə yaradılmışdı. İosip Broz Tito cəbhənin yaradılmasını dəstəklədi və aşağıdakıları ifadə etdiː

Tərkibində çox sayda qadın olan ordunun başında olduğum üçün fəxr edirəm. Deyə bilərəm ki, həmin mübarizədəki qadınlar öz qəhrəmanlıqları, dözümlülükləri baxımından birinci yerdə və ön sıralarda olmuşlar və dayanmışlar. Bu cür qızları dünyaya gətirən Yuqaslaviyanın bütün xalqına şərəf.

Orijinal mətn  (serb.)  

Ја се поносим тиме што стојим на челу армије у којој има огроман број жена. Ја могу казати да су жене у тој борби по свом хероизму, по својој издржљивости, биле и јесу на првом мјесту и у првим редовима и свим народима Југославије чини част што имају такве кћери.

Qadın Antifaşist Cəbhəsi qadınların işğalçılara qarşı mübarizəyə cəlb olunmasında əsas rol oynadı. Müxtəlif hesablamalara görə, 2 milyona yaxın insan, 110 minə yaxın qadın isə Yuqoslaviyada Xalq azadlıq ordusunun hərbi qulluqçuları olub. Müharibə dövründə 2000 nəfər zabit rütbəsi aldı, 3344 qadın 1941-ci il Partizan Xatirə Ordeninə layiq görüldü və 91 qadın rütbə və Yuqoslaviyanın Xalq Qəhrəmanı ordenini almışdır. Yuqoslaviyada Xalq azadlıq ordusuna xidmət edən 25 min qadın müharibə dövründə həlak olmuşdur (ümumilikdə Yuqoslaviya Xalq azadlıq ordusu heyətindən 305 min adam itirdilər), 40 min qadın isə yaralanmışdır (ümumilikdə 405 minə yaxın Yuqoslaviyalı əsgəri yaralanmışdır), 600 min nəfər isə əsir düşmüşdür.

Qadın Antifaşist Cəbhəsi komitələri əsgərlər və partizanlar üçün paltar tikmək, uşaqlara kömək etmək, yaralı əsgərləri müalicə etmək (bir çoxları tibb bacısı kimi işləyirdi) və tarlalarda işləmək üçün işlərə cəlb edildi. Onlar əsgərlər üçün ləvazimatlar aldılar, kuryer olaraq çalışdılar, siyasi təlimatçı oldular və yeni gələnlərə hərbi işin əsaslarını öyrətirdilər.

1941-ci ilin avqust ayında Drvarda qadınlarının böyük konfransı keçirildi, sonda isə vahid təşkilatın yaradılması işi başlandı. 1942-ci ilin fevralında Foçada Bosniya və Herseqovina Qadın Antifaşist Cəbhəsi yaradıldı.

Makedoniya Qadın Antifaşist Cəbhəsi 1942-ci ildə partizanlara və xalq hakimiyyəti orqanlarına kömək məqsədilə yaradılıb. Qadınlar ərazinin bolqarlaşmasına qarşı silahlı müqavimət və mübarizədə iştirak etmişdir. 1944-cü ilin dekabrında ölkədə cəbhə vəziyyətini möhkəmləndirən konfrans keçirildi.

Xorvatiyada müharibənin başlanğıcında Zaqreb və Splitdə fəaliyyət göstərən ən böyük hücrələr antifaşist partizanlar qrupları qurulmağa başladı. 1941-ci ilin dekabrında Xorvatiya Qadın Antifaşist Cəbhəsi (ing.)az. meydana çıxdı. 1942-ci ildə Likada - xüsusilə ağır və qanlı döyüşlərin getdiyi bir regionda bir qadın partizan partiyası peyda oldu. Xorvatiya Qadın Antifaşist Cəbhəsinin ilk qurultayı 1943-cü ilin iyun ayında keçirildi.

Xalq Azadlıq Müharibəsində təxminən 50 min qadın iştirak etdi. Təxminən, 12 min qadın almanların və italyanların düşərgələrində bir il keçirdi. 5 dekabr 1943-cü ildə Monteneqronun Qadın Antifaşist Cəbhəsinin qurultayı keçirilib.

Serbiyada antifaşist hərəkatı dəstəkləyən bir çox qadın təşkilatları fəaliyyət göstərirdi: onlar partizanlar üçün ləvazimatlar (formalar da daxil olmaqla) almışdılar. 1945-ci ilin yanvar ayında Serbiya Qadın Antifaşist Cəbhəsi nümayəndələrinin ilk iclası oldu.

Sremdə qiyamın qızğın çağında şəhər və kəndlərdə qadın qruplarının yaradılmasına başlanıldı, daha sonra isə Banata və Baçkaya yayıldı. 1945-ci ilin yanvarında Novi-Sadda qadın antifaşistlərə baxış keçirildi: hərəkatın iştirakçıları arasında Serb, Xorvatiya, Macarıstan, Rumıniya, Rus və digər Voyevodina xalqlarının nümayəndələri var idi.

Kosovoda Yuqoslaviya Kommunist Partiyası Serbiya, Çernoqoriya, Albaniya və Türk xalqlarının nümayəndələrini antifaşist hərəkata cəlb edilsə də, ənənəvi patriarxal quruluş hər şeydən möhkəm idi. 1945-ci ilin martında, kəndlərdən və qəsəbələrdən olan qadınlar Kosovoda keçirilən regional qadın konfransında çıxış etdilər.

Sloveniya Azadlıq Cəbhəsi hakimiyyət orqanlarının formalaşmasında və ölkənin almanlaşmasına qarşı mübarizədə iştirak edən qadınların çıxışını dəstəklədi. Qadınlar, Alman hərbi və mülki administrasiyasının əmrinə əsasən, köçürülmə və ya ölkədən deportasiya edilmək məcburiyyətində qalan insanlara sığınacaq verirdilər.

Müharibədən sonrakı illərdə yeni sosialist dövləti qadın və kişilərin hüquqlarını qanunvericiliklə bərabərləşdirirdi. 1945-ci ilin iyulunda Belqradda keçirilən Qadın Antifaşist Cəbhəsinin ilk qurultayı 960 nümayəndənin iştirakı ilə keçirilmişdir: Spaseniya Baboviç səsvermə ilə sədr seçilir. 1948-ci ildə 826 nümayəndənin iştirakı ilə keçirilmiş ikinci qurultayda isə Vida Tomsiç sədr seçilir.

Cəbhənin 26-28 sentyabr 1953-cü il tarixlərində keçirilmiş dördüncü qurultayında de-yure ləğv edilmiş və Yuqoslaviya İşçi Xalqının Sosialist İttifaqı ilə sıx əməkdaşlıq edən Yuqoslaviya Qadın Cəmiyyətləri Birliyinə çevrilmişdir.