xromat

== Barr cisimciyi == Kişi və Qadın hüceyrələrində autosomların sayının bərabər olması ilə yanaşı X-xromosomlarının miqdarında fərq vardır. Nəzəri olaraq, qadınlarda X-ilişikli genlərin hamısı ikiqat dozada olduğu üçün qadının somatik hüceyrələrində bu geblər iki dəfə çox məhsul sintez etməlidir. Lakin artıq məlumdur ki, kariotipə X-xromosomunun əlavə olunması müxtəlif patalogiyalara səbəb olur . Kariotipdə X-xromosomunlarının sayı artdıqca onun klinik təzahürü daha ağır olur . Deməli, belə bir nəticəyə gəlmək olat ki, hətta X-xromosomların normal (XX) ikiqat dozasında belə X-ilişikli genlərin ikiqat ekspressiyası baş vermir. Başqa sözlə, X-ilişikli genlərin ekspressiyasının özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır və bu genlərin dozasının kompensasiya olunması tam fərqli mexanizmklə baş verir.1949-cu ildə Murrey L. Barr və Evart Bertram pişiyun interfazada olan sinir hüceyrələrini elektrik cərəyanı ilə qıcıqlandırdıqdan sonra tədqiq edərkən dişi pişiyin sinir hüceyrələrində tünd rənglənən xromatin cisimciklər aşkar etdilər. Erkək pişiyin hüceyrələrində isə buna rast gəlinmir. Deməli, dişi pişiklərdə elektrik qıcıqlandırıcılarınınq təsiri altında sinir hüceyrələrinin nüvə pərdəsi altında xromatin yığımlar əmələ gəlir. Sonrakı mərhələdə qıcığın təsiri kəsilərsəq, hüceyrənin funksional vəziyyətindən asılı olaraq xromatin yığmları yerini dəyişə bilər, ya da hem görünməyə bilər. Xromatin yığımların dişi pişiklərin hüceyrələrində nüvş pərdəsi altında çox toplanması, erkəkkərdə isə nadir hallarda rast gəlinməsi bunun bilavasitə cinsiyyətlə bağlı olduğunu göstərir.

Xromatid — Xromatida (Yunan Xrōmat- "rəng" + -id), təkrarlanan xromosomun yarısıdır. Replikasiyadan əvvəl bir xromosom bir DNT molekulundan ibarətdir. Replikasiyada bir DNT molekulu kopyalanır və iki molekula xromatidlər deyilir. Hüceyrə bölgüsünün sonrakı mərhələlərində bu xromatidlər uzununa bölünür və ayrı - ayrı xromosomlara çevrilir. Xromatid cütləri ümumiyyətlə genetik cəhətdən eynidir və homoziqot hesab olunur. Ancaq mutasiyalar baş verərsə, kiçik fərqlər olacaq və bu halda heteroziqot olacaqlar. Xromatidlərin cütləşməsi bir orqanizmin ploidliyi ilə, yəni bir xromosomun homoloji versiyalarının sayı ilə qarışdırılmamalıdır. Qız xromatidlər, ümumi bir sentromer ilə bağlanan bir xromosomun iki xromatidindən biridir. Qız xromatidlərin ayrılmasından sonra (cinsi çoxalma zamanı mitozun anafazası və ya meyozun II anafazası zamanı) yenidən xromosomlar adlanır və hər biri öz valideynini təşkil edən fərdi xromatidlərdən biri ilə eyni genetik kütləyə malikdir. İki bacı xromatidin DNT ardıcıllığı tamamilə eynidır (çox nadir DNT kopyalama səhvləri istisna olmaqla).

Xromatin — Xromatin, eukariotik hüceyrələrdə olan bir DNT, protein və RNT kompleksidir. Əsas funksiyası uzun DNT molekullarını daha kompakt, daha sıx strukturlara qablaşdırmaqdır. Bu, tellərin dolaşmasına mane olur və hüceyrə bölünməsi zamanı DNT-nin möhkəmləndirilməsində, DNT zədələnməsinin qarşısının alınmasında və gen köçrülməsinin və DNT replikasiyasının tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Mitoz və meyoz zamanı xromatin anafazda xromosomların düzgün quruluşunu asanlaşdırır; bu mərhələdə görünən xromosomların xarakterik formaları, DNT-nin yüksək qatılaşdırılmış xromatinə bükülməsinin nəticəsidir. Xromatinin əsas protein komponentləri, DNT-yə bağlanan və iplərin sarıldığı "lövbər" kimi fəaliyyət göstərən histonlardır. Ümumiyyətlə, xromatin təşkilatının üç səviyyəsi vardır: DNT histon zülallarını əhatə edir, nükleosomlar və meydana gətirir (xromatin). Birdən çox histon, ən kompakt formada (heteroxromatin) nükleosom massivlərindən ibarət olan 30 nanometrlik bir lifə bükülür. 30 nm lifin daha yüksək səviyyəli DNT-nin üst-üstə sarılması metafaz xromosomunu (mitoz və mayoz zamanı) əmələ gətirir. Lakin bir çox orqanizm bu təşkilati qanunauyğunluqları izləmir. Məsələn, quşların sperma və eritrositlərində əksər eukarotik hüceyrələrə nisbətən daha sıx dolu xromatin var və tripanosomatoid protozoa xromatinlərini görünən xromosomlara ümumiyyətlə qatışdırmır.

Xromatoqrafiya (yun. "chroma" – boya, rəng + "grapho" – yazıram) – qarışıqların ayrılması üsuludur. Analitik kimya metodları arasında ən çox istifadə olunanı xromatoqrafiyadır (bax: Analitik kimya). Onu qarışıqları ayrı-ayrı komponentlərinə (tərkib hissələrinə) ayırmaq, qazşəkilli qarışıqları fərqləndirmək və identifikasiya etmək (təyin etmək), kimyəvi reaksiyaların gedişində reagentlərin qatılığının dəyişməsinə nəzarət etmək və s. üçün tətbiq edirlər. Xromatoqraf – xromatoqrafik analiz aparmaq üçün istifadə edilən cihazdır. Ona istənilən kimya laboratoriyasında və kimya sənayesində rast gəlmək olar. Bu analiz metodunu ilk dəfə rus alimi Mixail Svet 1903-cü ildə tətbiq etmişdir. O, xlorofilin tərkibini öyrənmiş və onu müxtəlif rəngli laylara ayırmışdır. Bunun üçün içərisində təbaşir tozu olan borudan xlorofil məhlulunu keçirmişdir.