гл., -вада, -уна; -ваз, -вазва; -у, -ван, -урай, -вамир, такун, ахкун || акун хъувун, тахкун, ахквамир || акван хъийимир 1) низ вуж , вуч вилери ишигъдалди гьисс авун. Рушарин арада цуьк хьиз аквада. Е. Э. Ярдин тариф. Заз акуна шумуд чанар, крар зурба пагьливанар. С. С. Куьре эгьлийриз. Юлдашри ракъай савкьат Акваз, гевил тух хьана хьи. С. С. Музейдиз. Лугьуналди жемир чӀалахъ, Такуна рахун хьсан туш. С. С. Ише тефир жуван гафар. Мурад тир вун ахкун садра... X. Къ. Вейсул Къаранидиз. Акурвалди аял тир руш, Мишреб гуьзел, амалриз хуш... Шадвилин сел кваз атанва! С. Загьидат. Вун такурла, шумуд жегьил рикӀер жеда дар, Селимат.. С. Селимат. Рекьяй кьвезвай кьуьзуь кас акурвалди, Абас къарагъна, адан вилик экъечӀна. Ф. Акьуллу паб. Жабраилаз акурвалди пайгьамбар, Ви гьал гьикӀ я, - лагъана, кьуна хабар. X. Къ Пайгьамбар кьиникьиз. - Ингье за квез лагьай яргъал дагъларин уьлкведин кард! - лагьана Гьуьсейн акурвалди Ферзалиди. 3. Р. ЦӀийи ханлух. Диде къецихъ экъечӀна, ирид стха акунмазди, идаз чир хьана. Лезги халкьдин махар. Бязи Фекьир хьана гижи, Акурлахъди кисе ичӀи... С. С. Тенбекдикай дар хьайила. Акурлахъди вун вилериз, Жеда чун тух, экуьнин гъед. С. С. Я артух затӀ экуьн гъед. Акурлахъди шад жедай халкьдин рикӀер. Акван хьийичир адан вилериз экв. А. Ф. КьатӀ-кьатӀ авур зунжурар. Мукьва инсан акурлахъди, Чи як якӀу чӀугурлахъди, Хъвер кваз "салам" лугьурлахъди, Заз ни къведа Дагъустандин. Гь. Эсер. къажгъанда чул ргайлахъ. Къаравулдиз лап хъел аваз Акурлахъди лутуйри Башламишна ялтахвализ, Тежрибавай угърийри. Ж. Тарифри алдатмишна. 2) низ вуж гьалтун. Агъ, къе заз зи яр акуна булахдал. Е. Э. Заз булахдал яр акуна. Етим Эмин хьана бейгьал, гьар акур кьван ийиз шел-хвал. Е. Э. Акваз кӀан я. Вах- стха гьич акван тийиз, Зи чин хъипи ранг хьанава. Гь. Эсер. Алманиядай стхадиз чар. 3) низ вуч са гьихьтин ятӀани гьалдик, гьиссиник акатун, гьисс авун.. Ви мукьвади валай хаин рахади, Ширин шуьрбет, гьам агъу хьиз аквади. Е. Э. Бахтсузвал. Акур бере жуваз адан амалар, Рахкурда лугьуз ийид вуна хиялар. С. С. Пис папаз. Чи бубаяр кечмиш хьана, чӀулав къаяр, гужлу гарар, агъур йикъар, бед дявеяр акуна. А. Ф. Рекьерин зарбачи. Заз и дуьньяда такур затӀ амач. За халис дуствиликайни лезет къачуна; зун акьалтӀай хаинвилини кана. 3. Р. Веси. Чаз акуна шекердин дад, Зегьерни чаз акуна... А. С. Чпин гъиле яракь аваз... Дердер такурдаз, гъамар такурдаз Шадвилин къадир жедани мегер... Такунмаз азаб Инсанди гудач хушбахтвилиз яб. Б. С. Гьар са кар гьакӀ я.. КӀанивилин дерт такур кас амани? С. Эмина.. Аквазва заз: ни ятӀани Къакъудзава датӀана Зи дидед чӀал, гьи ятӀани Наши патай атана. А. Къ: КьванцӀила. 4) ни вуж , вуч жагъурун. Зун жуваз са гъуьл акваз физва, жаваб гана кьифре. Ф. Шичан бике. Ахлад, аку ЦӀелегуьнар, "Тха " лугьуз жед луькӀуьнар. С. С. Куьредин цӀерид хуьруьз. [Къунши] Чувалар бес гьикӀ хьана, Абур гьинай ахкуна? X. Т. Алхасан махорка. Са виш манат акуна, Ан кас рази хъувуна. X. Т. Агъакишидин лам.
* аквадай агитация урус [ наглядная агитация ], сущ. цларал, аквадай чкайрал кьуларал кхьна авуна тухузвай таблигъат. - Аквадай агитацияди шагьидвалзавайвал, ина акьуллу инсанрини къуллугъзава, - лагьана са аскерди. А. Къ. Ленин ва цацар алай сим.
* аквадай кьве вил кӀанда кӀус са нин-куьн ятӀани гуьрчегвилин тарифдин ибара. Пагъ, адан Гуьрчегвал! КӀанзавайди аквадай кьве вил я! Р.
* акваз-акваз нар. 1) садлагьана, гьасятда. [ Шагьламаз ]. ЦӀаху! Ваз регъуь тушни, акваз-акваз чинчинал эцигна тапарар ийиз. Гь. Гь. Колхоз. Саядак акваз-акваз лувар акатна, ам кӀвачел акьалт хъу- вуна. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Гьахьна кӀвализ атана, Жувазни акваз-акваз, Эхиз жедани квевай Писликвал авун папаз? X. Т. Душмандин фикир. Шад хьана рикӀ акваз-акваз. Гь. Яргунви. Бахтлу рикӀ. Кьил вине кьуна трибунадихъ килигзавай Наврузан кьил, акваз-акваз агъуз аватна, А. Сайд. Яру хьайи чин. 2) виридаз малум яз, вилералди гьисс ийиз-ийиз. Гъабуруни акваз-акваз язух хьанвай чинал ири хьанвай вилера суал аваз са шад хабар гуьзлемишзавай. Гь. М. Ирид къаш. Намусдикай жезмач рахаз, Намуссузар хьанва пара. Инсанрини квадарзав Акваз-акваз чпин арха. Мегь. А. Намусдикай жезмач рахаз.
* аквазни-таквазни нар. виридаз малум яз ва чинеба. Эгер вахтундамаз чун чи халкьдин месэлайрин гуьгъуьна тахьайтӀа, мумкинвилер, гьа и чӀавалди хьиз, гъиляй ахъаяйтӀа, аквазни-таквазни лезгийрин дибни дувул хкатдай чкадал къведа. ЛГ, 1992, 25. ӀӀ.
* аквар [аквадай] гьаларай [гьалда] арал. лугьузвай фикир тамамдаказ дуьз туширдал шаклу тирла ишлемишдай ибара. Вун, аквадай гьаларай, идахъ къекъвезва, тушни? Н. А. Шагьмар Аквар гьалда, и чкаяр адаз вичин гъилеллай тупӀар хьиз чизвай ва гьавиляй инин гуьзелвили ам тажубзавачир. Б. Гь. Гъетер. Аквар гьалда, адаз цӀиб гваз хуьквез кӀанзавай. Б. Гь. Заз эвера. Аквар гьаларай, ваз зи рикӀикай гьич хабарни авач. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер.... сакӀани яргъалди чӀугур са фикир кьилиз къвезвач, и кардин себебни, аквадай гьаларай, марф я. 3. Гь. Лезгийрин риваят Аквар гьаларай, къадим девирра лезгийрин чамарар ийидай балкӀанрин Къафкъазда гзаф машгъур тир. Гьавиляй Кери-Тороса вичин шиврез "лезги" лагьай лакӀаб ганва. Р. Р. Лезги халкьдин игитвилин эпос. Аквар гьаларай, адаз вичизни рахаз кӀанзава. М. Б. Спелар.
* аку садра ! межд. никай, квекай рахазватӀа, гьадакай наразивал къалурдай ибара. [ Гьажичелеб ] Аку садра инсанрин гъаясузвилер гьи дережайриз акъатнаватӀа. С. С., С. М. СтӀал Саяд.
* акуна-такуна нар. лап куьруь вахтунда.. # каникулар ~ акъатна, отпуск ~ куьтягь хьана, аялар ~ чӀехи хьана. Акуна-такуна аниз акъат хъувунвай маргъухъан, векь ядай машин хьиз, азаддиз виняйгъуз эвичӀзавай. Циф акуна-такуна чӀехи хьана, адак кьибледихъай атай чӀулав циферни акахъ хъувуна. Гь. Къ. Четин бахт. Ингъе, акуна-такуна хъуьтӀуьн живеркъаяр акъатна, гатфарни атана, алукьна. ЛГ, 1994, 14. ӀV. Аялар мектебдиз фена. 17 йис акуна-такуна акъатна. К. Казимов. Цава кьуна кӀаниди.
* акун къене нар. акунай, акунриз килигайла, винелай килигайла. Акун къене катран шикил, - Туш, - къара къузгъун я, валлагъ. С. С. Пис инсандив гзаф ара. Акун къене зурба жерягъ, Гъич гъиликай шифа авайд туш. С. С. Гьар намерддив жеда гьилле...
* акунани такӀан хьун гл., вуж, вуч низ вини дережадин такӀанвилин гьиссер хьун.
* акур валара къуьр амач мисал гьакъикъат са низ ятӀани акур гьалда амач. Чал садавайни гъил хкажиз жедач! Абуруз акур валара къуьрер амач. Гь. Къ. Четин бахт.
* акур-такур сущ.; -да, -да; -бур, -буру, -бура акур кьванбур вири. # ~ ахъаюн, ~ къванбурукай ихтилат авун. Акахьа, свас, хизанрик, Акур-такур ахъая... Ж. Яц тукӀуна...
* таквадай баладикай Аллагьди хуьй (хуьрай ) мисал Баладикай Аллагьди хуьй таквадай, Им са вахтни хьанач хьи куь атайди. С. Им са вахтни хьанач хьи куь атайди.
* экв ~, гьазурвал ~, дерди ~,.
* аквадай (аквар) гьаларай (гьалда ) арал. шаклувал къалурай ибара. Аквар гьалда, адаз цӀиб гваз хуьквез кӀанзавай. Б. Гь. Заз эвера. Аквар гьаларай, и кӀвалах гележегдани давам жеда. ЛГ, 2003,22. ӀӀ.
* ахквада чун кӀус къе жедай, ийидай кӀвалах пакадал вегьедайла лугьудай ибара. Ахквада чун лугьуз, мад ам Йифди-югъди юргъа хьана... Ж. Аквада чун.