МЕЗ

(меци, меце, мецер) 1. anat. dil; гъуьлягъдин мез ilanın dili; 2. dil, danışmaq qabiliyyəti, nitq; danışma, danışma tərzi; инсандин сиве са мез кӀанда. Ata. sözü adamın dili ilə ürəyi bir olsun gərək; 3. məc. dil; чӀагъандин мез qarmonun dili; чукӀулдин мез bıçağın dili; 4. мецелай dilindən, adından; мецелай рахун a) …dilindən (adından) danışmaq; b) «r» və «l» səslərini düzgün tələffüs etməmək; 5. мецин a) dil -i [-ı]; b) şifahi; * ви мез кьурай! qarğış dilin tutulsun! dilin qurusun!; кӀараб квачир мез sümüksüz dil (ağzına gələni danışan adam haqqında); кӀараб квачир мез я: кӀани патахъ элкъведа. Ata. sözü dil ki, var, ətdəndir, hara döndərsən dönər; кӀелен мез tərə növü; мез агакьарун dil yetirmək, danışmaqda (mübahisədə) ayaqlaşa bilmək; мез ахъа хьун a) dili açılmaq, danışmağa başlamaq; nitqi açılmaq; b) məc. ağzı açılmaq, danlamağa (söyməyə) başlamaq; мез ахъаюн a) dil açmaq, dilə gəlmək, dillənmək; b) təzə-təzə danışmağa başlamaq, tək-tək sözləri deməyə başlamaq (körpə); c) dil açmaq, yalvarmaq; ç) dilini açmaq, nitq qabiliyyətini bərpa etmək; мез галкӀун a) dili büdrəmək (dolaşmaq), dili topuq çalmaq, danışarkən çaşmaq; b) kəkələmək, pəltəkləmək, pəltək danışmaq; мез гун yalamaq; мез жагъурун dil tapmaq, qarşılıqlı anlaşmaq, razılıq əldə etmək; мез куьруь хьун dili qısa olmaq, dili gödək olmaq; dili qısalmaq; мез кьун a) dili tutulmaq, lal olmaq; b) dili qurumaq; nitqi qurumaq; c) susdurmaq, susmağa məcbur etmək; ç) dilini saxlamaq, susmaq, danışmamaq; мез кӀараб хьун bax мез чилел аватун; мез кӀасун a) dilini dişləmək, sözü yarıda kəsmək, sözün dalını gətirməmək; b) yadından çıxmış bir şey birdən yadına düşmək, xatirinə gəlmək; мез татун a) dili gəlməmək, deyə bilməmək, danışa bilməmək; b) dili dönməmək, deməyə qıymamaq; мез туькьуьл acıdil(li), adamsancan, acı söz deyən; мез туькьуьлдан рикӀни туькьуьл жеда. Ata. sözü dilində öd olanın hər şeyi acı olar; мез хуьн dilini (ağzında) saxlamaq, danışmamaq, susmaq; dilini qarnında saxlamaq; мез цӀуьдгъуьнун dili büdrəmək, danışarkən çaşmaq, səhv danışmaq; мез чилел аватун dilinə düyün düşmək, dildə tük bitmək (bir şeyi həddən artıq təkrar etməkdən, söyləməkdən, yada salmaqdan təngə gəlmək); мез экъисун (мез къалурун) dil göstərmək, dilini göstərmək; мез яргъи авун a) dil uzatmaq, danışıqda həddini aşmaq; b) tənə vurmaq, danlamaq; мез яргъи хьун a) dili uzun olmaq, cəsarətlə danışmaq; b) iftixar etmək, qürrələnmək; мецез аявал авун bax мез хуьн; мецез дапӀар ягъун dilinə qıfıl vurmaq, danışmağa qoymamaq; дапӀар алачир меци кьил тӀарда. Ata. sözü dilini uzun eləyən, başını bəlaya salar; мецел атун yada düşmək, xatırlamaq, anmaq; мецез ягъун dilinə vurmaq, dadmaq; мецел гъун a) dilinə gətirmək, danışmaq, söyləmək; b) söyləməyi münasib bilmək; мецел кӀвенкӀ алай a) ağzıgöyçək, boşboğaz, çərənçi; b) dığdığı, çox deyingən, söyüşkən (adam); мецел пайгар dildən pərgar, dilli-dilavər; мецера гьатун a) dillərə düşmək, məşhurlaşmaq; b) dillərdə gəzmək (dolaşmaq), şayiə yayılmaq; мецив кьун a) dilə tutmaq, dilə-sözə tutmaq; b) dil tökmək, şirin sözlərlə başını tovlamağa çalışmaq; мецин бала dil bəlası, öz dilinin bəlasını çəkmə; мецин пагьливан dil pəhləvanı, dil ustası; мецин хер dil yarası; рандадин мез rəndə tiyəsi (kəsəri); рикӀел алаз, мецел къвезвач söz dilimin ucundadır; сиве мез авачирди ağzında dili yox; ağzı var, dili yox (sakit, fağır, dinməz, həlim, aciz adam); сиве мез тун ağzına dil vermək, öyrətmək, danışmağa cürətləndirmək; цӀун мез bax цӀай¹.