ЭКУЬ

прил 1) экв гьар патахъ чукӀурзавай, чукӀурдай. Элдин гъилел экуь чирагъ, Зун я вал перван, эфенди. Е. Э. Ви рутба гьуьндуьр авурай. 2) куьч. масадаз хийирлу. Гьиссер михьибуруз, Зендер экуьбуруз, Дердер чӀехибуруз, Кьилер рехибуруз, Хирер цӀийибуруз, Гъетер мичӀибуруз, Гъилер ичӀибуруз, Рекьер кӀевибуруз Са экв це, Куьмек це! Лувар це, Бахтар це! А. Къ. Дуьа. Лезгистандин чилин винел ам [3. Ризванов. - А. Г.] са рагъ тир экуь, нурлу... А. Мир. Къакъатна. Ада [Герейханова - А. Г.] вичин къваларив батӀракар, лежберар, фялеяр кӀ ватна, абурун куьмекдалди Советрин гьукумат мягькемарзавай, абур экуь гележегдихъ тухузвай. Къ. М. Рекьин риваятар,

* экуь авун гл., ни-куь вуч 1) патарив гвай затӀар аквадайвал авун. Дере ракъинин ишигъди экуь авунвай, гьавиляй а чка фири некӀедай чуьхвенвайди хьиз аквадай. А. А. Умуд.... инлай-анлай симин тарара авай лампочкайри экуь ийизвай хуьруьн рехъни акьалтӀна... Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз.... цӀайлапанри дагълар экуь ийизвай. З. Гь. Лезгийрин риваят. НафтӀадин унлугъ лампади кӀвалин къен хъсан экуь авунвай. З. Гь. Ахварай авудай аваз. 2) куьч. хъсан яшайиш авай.

* экуь-вили прил. экуьвални виливал акахьай рангадин. Рехъди физ-физ, за Халиса гьалтуникай фикирзавай. Заз адан чӀехи экуь-вили вилер акваз кӀанзавай. А. Къ. Нехирбанни лекь. Адал яру цӀаяр хьтин къизилгуьллери тӀарамарнавай перем алай, гарданда – экуь-вили яйлух. М. С. ШейтӀандин веледар.

* экуь дуьнья шиир, сущ. инсан элкъуьрна кьунвай гьакъикъат. ЯбатӀаяз сифте сеферда экуь дуьнья акуна. А. Исм. Эхиримжи къув. Кьакьан паруяр, жагъунар элкъуьрна кӀевирнавай инай экуь дуьнья саки аквазвач. М. В. Гьарасатдин майдандал.... Вун ви папаз, паб ваз гьикьван кӀан хьайитӀани, куьн са юкъуз кӀанзни-такӀанз къакъатда. Виридалайни играми и экуь дуьнья ви гъилерай акъатда... А. Фет. Жамидиникай суьгьбетар.

* экуь дуьнья дар [мичӀи, чӀулав] авун гл., ни-куь низ-квез садан хъсанзавай гьал писарун. Тенфе бадедин бацӀийриз и экуь дуьнья дарнавай халкьдин душман Цавдар за ви кӀвачерик гадарзава. А. Къ. Нехирбанни лекь.

* экуь дуьнья дар [мичӀи, чӀулав] хьун гл., низ къайдадик квай гьал, гьиссер пис хьун. Адаз экуь дуьнья дар хьанвай, экуь югъ чӀулавра авай. З. Э. Муьгьуьббатдин цӀелхем. Закай чӀулавбурун арадиз аватай лацу пехъ хьана, вирида заз кӀуфар ягъиз башламишна Гила гьи чин алаз куьчедиз экъечӀда? Экуь дуьнья мичӀи хьана заз. А. М. Киф атӀайди. Заз экуь дуьнья чӀулав тир. Заз яшамиш хъижез кӀамачир! М. В. Гьарасатдин майдандал. Синоним: экуь югъ мичӀи хьун.

* экуь-хъипи прил. экуьвални хъипивал акахьай.... агаж хьанвай зайиф, экуь-хъипи вилер, кьибле пата дагъдин ценерив гвай тамун кӀапалриз ва гъвечӀи кьурух векьериз килигзавай. А. Ф. Бубадин веси.

*   экуь хьун гл., вуч аквадайвал хьун. Гьаят ярумчух экуь хьана. А. А. Умуд.

*   экуь югъ сущ., хъсан "уьмуьр, дуланажагъ. Чаз экуь югъ аквадатӀа Лугьуз, чна чӀугунай агь, Дарих хьанвай чи рикӀериз Ленинакай хьана панагь. Ф.

* экуь югъ мичӀи хьун гл., низ пис къати гьиссери кьун. Заз экуь югъ мичӀи хьана, зун мад элкъвена кихлигдалди, чандик чимивал кумай, нефес къачузмай папан винел еке къванерин амбар кӀватӀ хьана. А. Ф. Лянет. Синоним: экуь дуьнья дар хьун.

* экуь-яру прил. экуьвални ярувал акахьай. Ракъинин нурдик булушкади кьуьнтерилайгъуз кьецӀил гъилерик ва лацу ачух ччиник, иллаки шумалдиз хкаж хьанвай гардандик экуь-яру ишигъ кутунвай. А. А. Умуд