КӀВАЧ

сущ.; -и, -е; -ер, -ери, -ера инсан, гьайван, къуш къекъведай ва къарагъна тикдиз акъваздай бедендин пай, орган.... Гъилер члахъ, кӀвачер кьецӀи, Тамам кур... Е. Э. Нефсиниз. Гьайиф къведа заз ви кӀвачер, Къекъвемир вун ях, гуьзел яр. С. С. Гуьзел яр. Мус акъатда вун зи кӀвачяй, Бес вид вуч хиял я кпул. С. С. Кпул. КӀвачел хъсан чекме, хурум. X. Т. Дуьньядиз вил вегь, авам яз кьамир жув, Хайи чиле атӀума кӀвач эркиндиз. X. X. «Чи чилив гва дегьзамандин рехивал» Зун кӀвачер чилик ккӀайди хьиз амукьна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Синонимар: кьуьл, кӀур.

* кьве кӀвач са чапатӀда тун.

* кӀвач ачухун гл., ни гьинихъ, гьинал физ-хквез хьун (мукьвал мукьвал). И гадади Аминат отряддиз атай сакьве йикъалай инихъ сад лагьай взводдин мезредал кӀвач ачухна. И. Къ. Смоленский чилел. Синоним: кӀвач яргъи авун.

*   кӀвач гвягъун гл., ни 1) кьацӀурун. 2) са няй ятӀани нубатсуз харжи акъудуналди зарафат авун.

*   кӀвач гуьгъуьнай авун гл., ни фин, вилик гьерекат авун давам авун (ашкъи авачиз, аста-аста). Ишигъар яна куьтягь хьайила, Исмаила кӀвач гуьгъуьнай ийизвай, адавай рикӀик квай гаф лугьудай жуьрэт жезвачир. Къ. А. Къацу цуьквер. Антоним: кӀвач кягьун.

* «кӀвач куда (кая), кьулухъ [виниз] ая» лугьун тавун гл., ни низ эсиллагь хатур хун тавун. Диде- бубади кстахдиз хвейи, "кӀвач куда, Кьулухъди ая" талгьай Сарсахбегдиз, дугъриданни, пулуникай дарвал авач. 3. Э. Сарсахбег. Зуьгьредин кьуд кӀараб кана: икьван чМвалди «кая кӀвач, виниз ая» лугьун тавур миресди ихьтин гъуьрметсузвал ийида лагьана, ада гьич фикирначир. Къ. А. Къацу цуьквер. «КӀвач куда, кьулухъ ая» талгьуз кстахдиз хвена са явакьан арадиз акъудна. 3. Э. Вафалу веледрин диде.

* кӀвач-гъил сущ. беден вири санлай. Зун чагъинда авай жегьил гада тир. КӀвачера-гъилера авай къуватдикай жувазни хабар авачир. Са гафуналди, зун жегьил тир, сагълам тир, шад тир. М. Ш. Рагъ къаршиламишзава.

* кӀвач кягьун гл., ни. фин давамаруник гьерекат кутун. Мегьамедсалегьа кӀвач кязавай. МичӀи йифиз кӀвач гагь фитерин ни галай цив ацӀанвай лекъве гьатзавай, гагь хуьруьн куьчеда зияла тир къванерихь галукьзавай. А. А. Лезгияр. Антоним: кӀвач гуьгъуьнай авун.

* кӀвач-кьил авун гл., ни саниз физ гьазурвал акун яз, пек-партал, фу-яд гьазурун. Де гила вач, жуван кӀвач-кьил ая. Мукьвариз данайрив фена кӀанда. А. Ф. Риза. За тадиз кӀвач-кьил авуна, багъдиз рекье гьатна. А. Ф. Чнани хъвана.

* кӀвачи-кӀвачи фин гл, вуж яхдиз фин. КӀвачи-кӀвачи физвайдахъ гьич рикӀ кьванни кудачир. И. А. Вач-хъша я гила ам.

* кӀвачин хьун гл., вуж гьиниз гьазур хьун. Зун кӀвачин хьана исятда хъфизвай. А. Ф. КьатӀ-кьатӀ авур зунжурар.

* кӀвач-кӀвачихъ татун гл., нин галат хьун, ажуз хьун, куьлягьдай аватун. Са патахъай пияндиз, муькуь патахъай гишила, кӀвач-кӀвачихъ текъвез, далдайрикай-далдайрикай кӀвализ хквезвай. А. Ф. Чнани хъвана.

* кӀвач хукӀун гл, нин ник-квек къекъуьн, са гьина ятӀани хьун, гьиниз хьайитӀани фин. Анжах гьич нуькӀрезни а муькъуьк кӀвач хкӀадай ихтияр авачир. Анлай гьар йикъан пакамахъ ва нянихъ вичин ханумрихъ галаз Рашидхан и чун ацукьнавай булахдал къведай. Б. Гъ. Эгер дагълариз чӀал чидайтӀа. - Али! Али! Ичер гудай вахт атанвач, Али, валлагь, на кӀвач хукӀун тавур са чкани тач, Али. А. С. Багъни базар.

* кӀвач цӀуьдгъуьнун гл., нин 1) кӀвач, иесидилай аслу тушиз, шутхун хьана фин. Живедилай кӀвач цӀуьдгъуьнна, алукъна. Р. 2) куьч. гъалатӀ хьун, гъалатӀ ахъаюн. Сурхаяхъ пуд руш ава. Анисатни Жанисат бегьем гуьлар я. Зал илитӀай Халисат - кифир. Заз Сурхая, за преступление ийидалди, зи столдихъ вичин лап гуьзел руш Анисат гъанй. Зи кӀвач цӀуьдгъуьнна. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар.

* кӀвач чӀуру векьел алукьун гл., нин кӀвалах дуьз тахьун, фикир кьилиз акъат тавун. Адаз гада хтанмазди мехъер ийиз кӀанзавай, амма кӀвач чӀуру векьел алукьна. Къенбер хуьруьз хтанач. Н. А. Къимет тецигай муьгьуьббат.

* кӀвач эцигай [вегьей] чкадал [эцигайнал] кьил эцигун гл., ни вири жуьредин къуллугъар кьилиз акъудиз гьазур хьун. Сабир дяведин цӀун тӀурфандик квай. «Вуна кӀвач эцигай чкадал за кьил эцигда» лугьудай Къайитмаз чими месик къаткиз къарагъзавай. 3. Э. Рекьер сад туш. Зи стхайри, Али чан, вуна кӀвач эцигайнал кьилер эцигда лагьана зи дидедин вилик, ада гайи некӀедал кьин кьунва! Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Исятда куьне гьуьрметзава заз. Зи кӀвач вегьейнал эцигзава кьил. А. Ал. Зун кӀанзавай рушариз.

* кӀвач яргъи авун гл, ни гьиниз фин. Гила Лукьмана вичин кӀвач мадни яргъи авуна. Сочидин курортда Кама лан хци «Абхазия» пароходда сейр ийизва. 3. Э. Рамзият. Инлай кьулухъ Аминади Къулиеван кабинетдиз кӀвач яргъи авунач. 3. Э. Гьуьлуьн лепеяр. Синонимар: кӀвач ачухун, кӀвач вегьин. '

* кӀвачел акъудун [акъулдун] гл., ни вуж-вуч 1) чӀехи авун, гьалдик кутун. Гьа и чӀавуз урус халкьди Дагъустандиз дидевал авуна. Адан кьепӀинихъ ширин-ширин манияр яна. Ам кӀвачел акъудна. 3. Э. Рагьимат. Ашукь Абдул садрани уьмуьрдикай ва несилдикай магьрум хьанач. Ада кьве рушазни вад хциз тербия гана ва абур кӀвачел акъулдна. Б. С. Халкьдин ашукь, руьгьдин шаир 2) кардик кухтун. Агьмедовни гьакӀ. Чухданн ада колхоз кӀвачел акъудна. А. А. Лезгияр. 3) желб авун. Нагагь вири жемят кӀвачел акъудайтӀа, Кьвед-пуд юкъуз хуьре сиришта хутаз жеда. А. А. Лезгияр. Гьа юкъуз, пакад юкъуз милиционерриз эвернач. Амай вири инсанар кӀвачел акъудна, Мегьамедсалегьа билет вахканач хьи, вахканач. А. А. Лезгияр. 4) тербия гун. Синоним: итим авун.

* кӀвачел акьалдун [акьалдарун; гъун нугъ. ] гл. 1 ) ни вуж-вуч вичин тӀебии гьалдиз гъун, вичин къайдадюс кутун. Дишегьлидихъ вичин мурад авай. Амни вичин етим хьанвай аял кӀвачел акьалдарун тир. 3. Э. Уьмуьрдин гелер. Етимар кӀвачел акьалдун патал чи халкьди зегъметни чӀугвада, такьатарни эцигда. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Къамкъама завут кӀвачел ахкьалдна кӀанзава, четин месэла я. Гъ. КЪ. Четин бахт. Сад Аллагьди халкьда, диде-бубади Инсан кӀвачел акьалдарда, фу гуда... А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гьазават. Муаллимдин са йикъан зегъметдикни квачирбуруз чпиз тарс гайи, чеб кӀвачел акъалдарайбурни чиз амукьдач. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. 2) вуж теспача квай гьалдиз гъун. Шагъзададин, адан юлдашрин ванери хуьруьн жемят кӀвачел акъалднава: садбур къаварилай килигзава, садбуру рехъди чукурзава. Гъ. Къ. Четин бахт. Михьиз кӀвачел акъалднава Дагъустан. Хан кваз такьаз, Ермоловни кваз такьаз, Табий жезва анжах лезги фекьидиз... А. Къ. Ярагъ Мегьамедан гьазават.

* кӀвачел акьалтун [акьалт хьун] гл., вуж 1) кӀвачер чиле акӀурна акъвазун, къарагъун. Зунни тадиз кӀвачел акьалтна. А. Ф. Лянет. Мелик къарагъна, Вагьид чӀарни юзанач, Ханум кӀвачел акьалтна. Гъ. Къ. свас. Тамам аквазмазди, спелчи комендант кӀвачел акьалтна. Гъ. М. Ирид къаш Халкьар къарагъиз хъфизвай кӀвалериз, Къурбанабурни акьалт хьана кӀвачел. А. Ф. КьатӀ-кьатӀ авур зунжурар. 2) къекъвез чир хьун.... кӀвачел акьалтун кумазни ам данадинни кӀелерин, авай са калинни хиперин гуьгъуьниз фена. Гъ. Къ. Четин бахт. Рагьимат Гьажиева анжах кӀвачел акьалтнавай... 3. Э. Рагьимат 3) гьерекатда хьун, гьерекатдик хьун. Пакамахъ экв хьана экъечӀайла рагъ, Хуьре гъвечӀи-чӀехи кӀвачел акьалтна. А. Ф. КьатӀ- кьатӀ авур зунжурар. 4) вуж-вуч чӀехи хьун, кьилдинвал къачун, дигмиш хьун, арадиз атун. СтӀал Сулейманан тӀварунихъ галаз лезгийрин ва гъакӀни вири Дагъустандин литература кӀвачел акьалтун алакъалу я. А. А. СтӀал Сулейман.

* кӀвачел < алаз > хьун гл., 1) вуж гьерекатдик хьун, кӀвалах ийиз хьун. Кьве къуз хьанач лугьуз кӀвачел Вуч гьавалат хьана вун чал. С. С. Заз Агьмедован лап язух ава. Кас югъ-йиф кӀвачел ала. Я недай чими фу, я къаткидай чими мес авай факъир туш. А, А. Лезгияр. 2) чан аламаз хьун. Ингье чун гьамиша марфадихьай чуьнуьх жез хьайи чӀехи хъархъу тар. Ингье пад са мус ятӀани цӀайлапанди алугарнавай къавах. Ам гилани кӀвачел алама. Гилани ада уьмуьр давамарзава. Б. Гь. Зулун пешер. 3) сагълам гьалда хьун, азарлу яз тахьун. - Аллагьдиз шукур хьурай, Хидир, къеникъе кӀвачел ала, - жаваб гана Абдула. - Аквазва хьи, кьенвач. Я. Ш. Гьахъ квахьдач.

* кӀвачел ахкъудун [ахкьалдарун] гл., ни 1) вуж сагъар хъувун. Эхирдай профессорди: «Са куьникайни кичӀе жемир, диде чан, чахъ авай кьван къуват эцигна, гьар гьикӀ хьайитӀани кӀвачел ахкъудда» - лагьана, гаф гана. Н. А. Къимет тецигай муьгьуьббат. 2) куьч. эвелан гьалдиз хкун Чаз гьатнавай нагъилрин кӀватӀалдалди «Шарвили» эпос кӀватӀ хъувуна печатдиз акъудунин кар бегьем хьанва лугьуз жедач. Идалди анжах эпосдин тарихи диб кӀвачел ахкъуднава. И. Къ. Шарвили.

* кӀвачел ахкьалтун (акьалт хъувун) гл., вуж-вуч. сагъ хъхьун, эвелан гьалдиз хтун. Дердияр чарадан жуванбур хьана,. Рахадай инсанар тиртӀа вирибур, За зи чан эцигдай гьа йиф татана, Къуй кӀвачел ахкьалтрай... И дуьнья такуна жегьилдиз кьейибур. Б. С. Инсанар дарда. - Ша вун Аллагьдиз килиг, шехьмир. А четинвилер вахтуналди я. Колхозни кӀвачин кьилел ахкьалтда, - лугьудай дустуни. А. М. Постунал.... эхирдай профессорди, - Са куьникайни кичӀе жемир, диде чна, чахъ авай кьван къуват эцигна, гьар гьикӀ хьайитӀани, кӀвачел ахкъудда», - лагьана гаф ганай. Н. А. Кьве рикӀин хиялар.

*   кӀвачел гъун кил. кӀвачел акьалдарун.

*   кӀвачел залан прил. руфуна аял авай. КӀвачел залан пудакай кьве пай дишегьлийри аялар чӀурзава. ЛГ, 2001, 22. ӀӀ.

* кӀвачел къарагъарун гл., ни 1) вуж кӀвачер чиле акӀурна тик акъвазарун. 2) вуж-вуч кардик кутун, гьерекатдик кутун. Штабдин начальникди, разведкадал вил алаз акъваз тавуна, тадиз амай участкайриз хабар гуз туна, вири кӀвачел къарагъарна. И. А. Самур.

* кӀвачел къарагъун гл., 1) вуж кӀвачер чиле акӀурна тик акъвазун. Классда яд иличай хьиз секин тир, учительница кӀвачел къарагъна. А. А. Умуд 2) вуж-вуч гьерекатдик экечӀун. Гатфар алукьайла, мад чпин чилел жедач лагьана кьин кьуна, вири сад хьиз кӀвачел къарагъна. А. И. Самур. Тупунин цӀай, кӀашунин сес хураваз Сулейманан мани кӀвачел къарагъна. А. С. Сулейман дяведа. Синоним: кӀвачел акьалтун.

* кӀвачел кьезил прил.,; вуж. зиринг, яшдиз гъвечӀи. Гьар сада себ гуз гъалдзава вичел Уьмуьр къурмиш ийидай жилет, тек са гъвечӀи руш, кьезил тир кӀвачел, Секин я. Пашман. А. С. Уьмуьрдин жилет.

*   кӀвачел-кьилел залан [агьур] хьун кил. кӀвачерал залан хьун.

*   кӀвачел фин гл., вуж нин са нин ятӀани патав фин. Зун адан рушан кӀвачел, и дагълар ацахъайтӀани, Дуьньядин чин кӀаник жеда лагьайтӀани, фидач. Къ. М. Урусатдин цуьк.

* кӀвачелай авун гл., ни вуч кӀвачик авун, къекъун. Ада Куьрени Дербент, Генжени Баку, Самаркандни Сыр-Дарья кӀвачелай авуна. А. С. Хуьруьг Тагьиран эсерар. Зи рикӀе, жувакай садазни хабар тагана, фад вахтара жув къекъвей куьчеяр кӀвачелай хъувунин ният гьатна. А. Эсетов. Мегьарамдхуьр - зи рикӀин сир. Гьа гила-мад лугьуз, шумуд там кӀвачелай авуна! Керекул кьванни гъалтнач. С. Ярагъви ашукь Уьзден.

* кӀвачер кевягъун гл., ни кьин, чан хкатун. Инал алай пулеметчикди, тӀвал хьиз яргъи хьана, низ чида, мус кӀвачер кевягънайтӀа. И. Къ. Смоленский чилел. Синонимар: кил. а дуьньядиз фин.

* кӀвачер сурун рувал алаз хьун гл., нин мукьвал вахтунда рекьидай гьалда аваз хьун. [Агъа]. - Вун, Аллагькъуьли, кӀвачер сурун рувал алай кьуьзуь кас я. X. Т., Къ. М. Ашукь Саид. Синоним: са кӀвач сура хьун.

* кӀвачер хадалди нар., вуч авун чанда аман амай кьван, кӀвачел акъвазиз жедай мумкинвал амай кьван (катун). Умудсузвили агажарнавай и къачагъриз кӀвачер хадалди катна гьар гьикӀ хьайитӀани партизанрин хурукай хкатиз кӀанзавай. А. И.

* кӀвачер цавай [япувай] фин [атун] гл., нин гзаф тади кваз, шаддиз хьун. Дуьнья вичиз гайид хьиз хьанвай, аял кӀеме авай дишегьлидин кӀвач япувай физвай. 3. Э. Муькъвел гелер. Зал ашукь хьанвай руш къе заз аквада. Гьавиляй шадвили зак лувар кутунва. Ингье, а рушан мукьув къведай рекье зи кӀвачер цавай физва: гьакьван беден кьезил я. Гь. М. Птул руш. Синоним: кӀвачер чиликай физмач.

* кӀвачер чиликай физмач гьал., нин шаддиз гьерекатрик ква. СакӀани Бегидин кӀвачер чиликай физмач: хциз свас гъизвай бубани я, дидени. Гь. Къ.. свас. Синоним: кӀвачер цавай [япувай] физва.

* кӀвачер чиликай, хкатун гл., нин къуватсузвал гьисс авун; гьал, кӀвалахар пис хьун. Шагьмардановал кӀвачер виликай хкатна. Вичин вири яшинда адаз ихьтин дуьшуьш акурди тушир. А. А. Лезгияр.

*   кӀвачер япувай фин кил. кӀвачер цавай фин.

*   кӀвачера аруш хьун гл., вуж нин манийвал гун. Чи кӀвачера Байрамар аруш жезва. Килиг, а арушри чун вири арушда гьа! Гь. М. Гезентидин эхир. Абуру коммунизм туькӀуьрзава, вун хьтинбуру манийвал гузва, абурун кӀвачера аруш жезва. А. Р. Салам, эллер!

* кӀвачера зар аваз хьун гл., нин. дирибаш яз хьун (кьуьл ийиз ашкъи хьун). Атана ам 'иес хьиз, Хуьре вичиз кӀвал авай: - Ягъ са макьам, гадаяр, КӀвачера зи звар ава. А. С. Ислягьвилш шикилар. '.

* кӀвачерай акъатун гл., вуж . галатун. Гъуьрч лугьудай затӀ авачир. Къекъведай кьван кӀвачерай акъатна. С. Ярагъви ашукь Уьзден.

* кӀвачерай акъудун гл., ни вуж гзаф къекъуьрна галатарун. - Вуч хьана?! - гьарайна ада. - ЦӀуд юкъуз им гъваш, атӀам гъваш лугьуз кӀвачерай акъудайла рушватни кӀанзавани? А. М. Пака хъша.

* кӀвачерал (кӀвачел; кӀвачел-кьилел) залан [агьур] хьун гл., вуж. руфуна аял аваз хьун, аялдик хьун. Адан кьиле фикир авай: сад лагьайди, Низаман кар геж хьунухьин фикир, кьвед лагьайди, кӀвачел-кьилел агьур хьанвай вичин фикирар тир. Н. А. Кьве рикӀин хиялар. - Сарара кьал атадмир ман, я стхаяр! - гьарайна Мегъамеда хуьрек гъизвайбуруз. - ТахьайтӀа куьн кӀвачерал залан жеда. Р. Гь. Са нянихъ.

* кӀвачерик аватун гл., вуж ихтибардай, абурдай аватун, саймиш тахвун, ажуздиз, алчахдиз акун. - Чигали! -башламиш хъувуна дидеди, гуя хцин фикирар кӀелна. – Вуна садазни жуваз хажалат хьанвайди къалурмир. КъалурайтӀа, вун гьасятда кьезил жеда ва кӀвачерик аватда. Б. Гь. Заз эвера.

* кӀвачерик вегьин гл. 1) вуж ни саймиш тавун, ихтибардай вегьин. Амма са масанал цвекрекай фил авуна, вун кӀвачерик вегьеда. Я. Ш. Гьахъ квахьдач. 2) вуч ни амал тавун, авачирдай кьун. Амма са бязи къачагърин-алимрин, угърийрин-алимрин ва тапан алимрин вилик пад кьуна кӀанда. Абуру илимдин ери ва алимвилин тӀварцӀин паквал лап кӀвачерик вегьезва. Къ. А. Лацу марал. Заз чидач, гьикӀ чили хуьзватӀа Папарин накъварин заланвал, Гьи патахъ и дуьнья физватӀа, КӀвачерик вегьена инсанвал?! X. X. Азадвилин мани.

* кӀвачерик къарпӀузар [буранар, кварквачӀар вегьин [кутун] гл., ни нин са нелай ятӀани чинал акъвазна тарифар авун. Чакъалрини жанавурри, яцран и суьгьбетар ван хьайила, чпичпиз хъуьруьнарзавай. Амма вири гьайванри яцраз: «Вун неинки чи пачагъ хьуниз, гьакӀ вири дуьньядин пачагь хьунизни лайихлу я. А крчар авай ви хурук са асландивай, гьатта са суьруь асланривайни, акъвазиз жеч», - лагьана. Ахпа абуру вирибуру, гьа ибурук кваз жанавурри ва чакъалрини, яцраз икрам авуна. Чакъалринни жанавуррин къаст яцран кӀвачерик къарпӀузар кутун тир. Ф. Тариф! Бязибурун кӀвачерик кварквацӀар кутадай, бязибурун кьил гижи ийидай тариф! Амма Къулиева вич квадардачир. 3. Э. Гьуьлуьн лепеяр.

* кӀвачерик ракь вегь (вегьена кӀанда)! ни нин кӀвализ фадлай татанвай гьуьрметлу мугьман атайла, лугьуда. Рак гатана кӀвале гьахьай нефтяник адан дуст Келбалиди хушдаказ къаршиламишна: - Яда, вун гьинай, и чкаяр Гьинай? Я паб, фад иниз ила кван, Мегьамед атанва, адан кӀвачерик ракь вегь! 3. Э. Буругъдин устӀар. – Огь-о-о!... секинсузвал акатна иесидик. -Амма, кӀвачерик ракь вегьена кӀанда. Де ша кван, ша кван... Б. Гь. Къарид руш.

*   кӀвачерик ярх хьун гл, вуж нин жув агъузарна мурад-метлеб кьилиз акъудиз алахъун.

*   кӀвачерик ярхарун гл., вуж табиярун, кӀандайвал муьтӀуьгъарун. Агь, ви жегьилвал, ви гуьзелвал захъ амаз кӀандай, за шегьер зи кӀвачерик ярхардай... А. М. Киф атӀайди.

* кӀвачи чил кьун гл. 1) нин. чӀехи хьун, яш тамам хьун. Гила зи Салманни, кӀвачи чил кьуна, чӀехи хьанва. Н. А. Кьве рикӀин хиялар. ЧӀехи вахар зи, иесивал ийидай кас тахьана, кӀвачи чил такьунмаз кьена; зун гьа са гьал арадиз акъатна. Н. А. Лезги намус. Аллагьяр вич-вичин гуьгъуьна гьатнавай, кӀвачи чил кьунвай аялрин вилик квай яшлу папарин жергедиз тамашна. Гь. М. Им къван, имни терез. 2) нин, куьн къуватлу хьун, тайин хьун. Абумуслиман кӀвачи яваш-яваш чил кьазва. 3. Э. Вафалу веледдин диде. И дередани кӀвачи чил кьунвай Шура гьукумат сабурлу я. 3. Э. Йифен тӀурфан. Са гьал кӀвачи чил кьунни зун экъечӀна Фена, яргъал хьана кӀунтӀар Магъсудан... И. Гь. КӀукуцӀ булах.

* кӀвачи чил кьурдалай (кьур йикъалай) инихъ нар. кӀвачел акьалтайдалай инихъ, къекъвез чир хьайидалай инихъ. Эслини Махсуд таяр тир. Абур кӀвачи чил кьурдалай инихъ санал чӀехи хьанвайбур я. 3. Э. Муькъвел гелер.

* кӀвачи-кӀвачи нар. яхдиз. Жуьреба-жуьре ихтилатар ийиз-ийиз, сифте кӀвачи-кӀвачи, ахпа фургъунда аваз фена, абур ветегадив агакьна. А. Ф. Бубадин веси. Кьуьчхуьрай Касумхуьрел 45 километрдиз кӀвачи-кӀвачи рекье гьатна. ЛГ, 2001, 22. ӀӀ.

* кӀвачи-кӀвачи женнетдиз фида вуж са гьихьтин ятӀани хъсан кӀвалах авурдаз тарифдин гафар яз лугьудай ибара. - КӀири Буба аку, инсан аку! Ам ягъай кьегьал кӀвачи-кӀвачи женнетдиз фида, амма а душмандиз гьич жегьеннемдикайни пай авайди туш! Гь. С. КӀири Буба.

* кӀвачик [кьуьлуьк, тепикдик] кутун гл., ни вуж-вуч истисмар авун, зулумдик кутун, аслу гьалда тун. Гьар атайда агъавализ Кутадай чун вичин кӀвачик... С. С. Дагьустан. Сад хан хьана, сад - начальник, Са хан хьана чи вилик. Фекьидини кутаз кьуьлуьк Халкьар ийиз тарашар. Къ. М. Масан. Шарвилидин ватан тир вилаят персеривай чпин тепикдик кутаз хьанвачир. И. Къ. Шарвили.

* кӀвачикай ялун нугъ, гл., ни нин писвал ийиз алахъун. Стха ава - ада стхадин кӀвачикай ялда, дуст ава -ада дустунин рекье чан гуда. Чун гьахьтин дустарикай жен, Абдул. Я. Ш. Гьахъ квахьдач.

* кӀвачин къапар сущ. кӀвачел алукӀдайбур (чекмеяр, туфлияр, шаламар ва мсб). Жегьил рабочийди сифте къачур мажибдикай амукьайдахъ кӀвачин къапар, герек тир къабтӀурни месяргъан къачун къетӀ авуна. 3. Э. Муькъвел гелер.... кӀвачин къапар пайгарбур туш. А. И. Живедин цкӀлам. Гамар, шалар, дуьгуьрар, парчаяр хурун, пекер, кавалар, кӀуртар цун, бармакар, кӀвачин къапар, шаламар, чапатӀар илигдай ва цвадай устӀарри агьалияр чпин маларалди таъминардай. М. М. «Нагьар хъсан яни, хьар»? Эгер кӀвачин руфунар элкъвей, ацӀайбур ятӀа, квез чин ачух туфлияр кьада, - кьакьан дабанар квай - ихьтин кӀвачин къапари аскӀан буй авай дишегьлияр са шумуд сантиметридин кьакьандиз къалурда. Дагъустандин дишегьли, 1998, No 7. Зи, Роза Магьсумовадин парталар ва кӀвачин къапар, Исамудин Агьмедован музыкадин алатар квахьна. Т. ВинистӀалви. Суьлгьуьятан манияр.

* кӀвачин кьилел нар., вуч авун. 1) ацукь тавуна, ацукь тийиз. Зегьметни кьезилди тушир, пакамалай няналди кӀвачин кьилел акъвазна, галатна, бизар хьана чандикай куьцӀуьдай. А. Ф. Риза. 2) азарлу тахьана, къаткун тавуна. Бязи ксар кӀвачин кьилел кьурада, Уьмуьр гьатна япарив кьван кьарада. А. Ф. КьатӀ-кьатӀ авур зунжурар.

*   кӀвачин кьилел хьун гл., вуж начагъ тушиз, сагъ яз хьун.

*   кӀвачин машин сущ. кӀвачелди гьерекатдик кутадай парталар цвадай алат, машин.

*   кӀвачин рекье хьун гл. мукьвал-мукьвал цвар ийиз фин. Кесибдиз кьери ци тади гузвай, къвезвай затӀ авачиртӀани, герен-герен кӀвачин рекье авай. А. Эсетов. Кьел тӀуьрда ядни хъвада.

* кӀвачин руфун сущ. дабандилай кӀвач кьвечӀил жезвай чкадал кьван. Эгер кӀвачин руфунар элкъвей, ацӀайбур ятӀа, квез чин ачух туфлияр кьада, - кьакьан дабанар квай -ихьтин кӀвачин къапари аскӀан буй авай дишегьлияр са шумуд сантиметридин кьакьандиз къалурда. Дагъустандин дишегьли, 1998, No 7.

* кӀвачин тупӀалай кьилин кӀуквал кьван нар., вуч хьун. тамамдиз, вири патарихъай. Вун вуж ятӀа, адаз кӀвачин тупӀалай башламишна кьилин кукӀвал хкатна, вири чизва. Амма адаз вун беябур ийиз кӀанзавач. 3. Э. Муьгьуьббатдин цӀелхем.

*   кӀвачин хашав сущ. кӀвачин дабандиз акси пад; метӀелай агъуз тир кӀарабдин чин пад.

*   кӀвачин хьун гл., вуж гьазур хьун. Чир хьана заз: я вун лачин, - Валди лув гуз я зун кӀвачин... Е. Э. Ярдиз. Куьз чуьнуьхда на гуьзел чин, Ваз икрамиз я зун кӀвачин. Е. Э. Ви къаматдиз килигайла. Вуч чӀал ава а ви ванциз, Гьарайиз я кӀвачин, билбил. С. С. Билбил. ЧӀуруз акурвалди куь чин, Къачуд шалта гъарда вичин, Халкь арандиз жеда кӀвачин, Амукьда куьн яван, дагълар. X. Т. Такабур дагълар.

*   кӀвачин цил сущ. Зи кӀвачин цилинилай кьуна ам уьзенгда туна дахди. А. И. Зи лацу балкӀан.

*   кӀвачихъ атун гл., нин вуч са куьн ятӀани саламатвал хиве авайдавай ам кьилиз акъудиз тахьайвиляй зияй илитӀун. Складчидин кӀвачихъ 200 кило ниси атаналда. Р.

* кӀвачихъ галаз хьун гл, нин вуч нин-куьн ятӀани жавабдарвал хиве аваз хьун. КъизилГуьл бадедин кӀвачихъ 26 гамишни 30 барцӀак гала. 3. Э. Къизилгуьл баде.

* кӀвачихъ ягъун [галкӀурун, гилигун ] гл. 1) нин хьайи зияндин, кимивилерин жавабдарвал хиве тун. И кардин ери-бине ахтармиш тавуна, кьве балкӀан колхозди Адилан кӀвачихъ яна, ам суддиз вугана. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. 2) вуч нин хуьнин, килигунин жавабдарвал хиве тун. Рамагбандиз балкӀанар са юкъуз вичин кӀвачихъ ягъунихъай игьтият хьана кьван. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. Бригадир рушан кӀвачихъ галкӀурнавай чкади алатай йисуз колхозчияр гзаф шад авуна. Къ. М. Рушан амалар. Колхоздин вири мулкар кьве патал пайна, бригадайрин кӀвачихъ гилигнавай. С. Муслимов. ЦицӀигъ-наме.

* кӀвачяй акъатун гл., 1) нин жавабдарвал хиве амукь тавун. тун. 2) гьазурвал амукь тавун. Тфенг кӀвачяй акъатпна. Р.

* кӀвачяй акъудун гл., нин ни 1) жавабдарвал хивяй акъудун. 2) гьазурвал акъвазарун.