Hürufilik
Hürufilik (ərəb. حروفية hurufiyyə) — XIV əsrin sonu və XV əsrin əvvəllərində Azərbaycanda, Anadoluda və Qərbi İranda yayılan Sufi təriqəti. Hüruf sözü ərəb dilində "hərflər" mənasını verir. Bu təriqətin əsas ideyası İudaizmdə mövcud olan mistik kabbalistika təlimində olduğu kimi Quranın hərf sistemi vasitəsilə izah olunmasına əsaslanır. Hürufilikdə 7 rəqəmi müqəddəs hesab edilir.
Yaranması və yayılması:
Hərufilərin texniki tərəfləri ilə bağlı görüşləri inkişaf etdirməklə hürufiliyi bir fəlsəfi-dini sistem olaraq quran şəxs mənşəcə Azərbaycan türklərindən olan Fəzlullah Nəimi və ya Şəhabəddin Fəzlullah Astrabadi Nəimidir (1339-40/1394). Fəzlullah çox gənc yaşlarında ilahiyyat ilə maraqlanmağa başlamış, on səkkiz yaşında olarkən təsəvvüfə yönələrək həccə getmişdir. Qayıdanda Xarəzmə gəlmiş və bir müddət burada qaldıqdan sonra Təbrizə getmişdir. Burada ətrafına topladığı insanlarla etdiyi dini söhbətlər sayəsində böyük ehtiram qazanmışdır. 1386-cı ildə öz təlimini Təbrizdə elan etmiş, daha sonra İsfahanda bu fikri sistemi yaymağa başlamışdır.
Üsulilik
Üsulilik — Məktəbin adı lüğətdə “ əsas ” mənasını verən əsl sözünün cəmi olan üsûl sözündəndir. Üsuliyyə, İmamiyyə şiəsinin ənənəsində, qeybdən sonra nəzəriyyə və əməli şərh edərkən məzhəb mənsubları tərəfindən məqbul hesab edilən nəqllərə fiqhin, xüsusilə də ictihadın rasional prinsiplərinin tətbiqinin tərəfdarı olanlara aiddir.islamın ilahiyyat və dini-hüquqi məsələlərində dörd başlıca mənbəyə(Quran, sünnə, icma və əql) əsaslanan üsulilər rasionalistlər kimi tanınmışlar. Cəfəri şiələrin dini-hüquqi təlimi əsasən üsulilərin irəli sürdükləri dini-əxlaqi və hüquqi normalar üzərində qurulmuşdur.