Поиск по словарям.

İrrasionalizm — zəkanın, təfəkkürün idraki imkanlarının məhdudluğunu israrı və intuisiyanın, hissin, instinktin əsas amillərdən sayılmasıdır. İrrasional bilik və irrasional idrak məsələləri bəzi alimlər tərəfindən müxtəlif kontekslərdə verilsə də, ayrıca tədqiqat obyekti kimi öyrənilməmişdir. Məlum elmi ədəbiyatda irrasional idrakın mahiyyəti və strukturunu xüsusi mövzu kimi nisbətən geniş təhlil edən hər hansı bir tədqiqat əsəri demək olar ki, yoxdur. İrrasional bilik problemi, İrrasional idrak fenomeni, Orta əsr Qərb və Şərq fəlsəfə təfəkkürünün inkişaf qanunauyğunluqları kontekstində irrasional təfəkkürun genişlənməsi deməkdir. Qərb və Şərq fəlsəfə tarixində irrasional idrakın spesifik cəhətlərinin ziddiyyəti daha qabarıq şəkildə önə çıxarılır.

Rasionalizm (lat. rationalis - ağlabatan) — ağlı idrakın yeganə mənşəyi hesab edən idealist fəlsəfi cərəyandır, insanların biliyinin və fəaliyyətinin əsasını ağıl təşkil edən bir üsul. Həqiqətin əqli meyarı bir çox mütəfəkkirlər tərəfindən qəbul olunduğundan, rasionalizm heç bir xüsusi fəlsəfənin xüsusiyyəti deyil; üstəlik, idrakda ağlın yeri haqqında mülayimdən, başqaları ilə bərabər zəkanın həqiqəti dərk etmək üçün əsas vasitə kimi tanındığı zamandan radikallığa, əgər rasionallıq yeganə əsas meyar hesab edilərsə, fərqli fikirlər mövcuddur. Müasir fəlsəfədə rasionalizm ideyaları, məsələn, rasional təfəkkür metodunu öz-özünə deyil, aparıcı sualların (mayevtika) köməyi ilə biliyin çıxarılması ilə birlikdə tətbiq etməyi təklif edən Leo Ştraus tərəfindən hazırlanmışdır. Fəlsəfi rasionalizmin digər nümayəndələri arasında Benedikt Spinoza, Qotfrid Leybnits, Rene Dekart, Georq Hegel və başqalarını göstərmək olar.Rasionalizm adətən həm irrasionalizmin, həm də sensasiyanın əksi kimi çıxış edir. == Fəlsəfi rasionalizmin tarixi == === Sokrat (469-399 b.e.ə.) === Bir çox istiqamətlər fəlsəfəyə, o cümlədən rasionalizmə qarşı günahkar müxalifəti güdürdülər ki, bu da qədim yunan mütəfəkkiri Sokratın fəlsəfəsindən qaynaqlanır, o inanırdı ki, insanlar dünyanı tanımadan əvvəl özlərini tanımalıdırlar. O, bunun yeganə yolunu rasional düşüncədə görürdü. Yunanlar hesab edirdilər ki, insan bədən və ruhdan ibarətdir, ruh isə öz növbəsində irrasional hissəyə (duyğular və istəklər) və yalnız faktiki insan şəxsiyyətini təşkil edən rasional hissəyə bölünür. Gündəlik reallıqda irrasional ruh fiziki bədənə daxil olur, onda istəklər yaradır və bununla da onunla qarışır, dünyanın hisslər vasitəsilə qavranılmasını məhdudlaşdırır. Rasional ruh şüurdan kənarda qalır, lakin bəzən görüntülər, xəyallar və başqa yollarla onunla təmasda olur.