I
сущ. хим. висмут:
1. химический элемент
2. лекарство, в состав которого входит этот металл
II
прил. висмутовый. Bismut spiralı тех. висмутовая спираль, bismut filizi геол. висмутовая руда
Bismut
Bismut (Bi) – D.İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 83-cü element.
== Tarixi ==
XVIII əsrə qədər bu metal Avropa əlkimyaçılarının işlərində tez-tez rast gəlinirdi. Bismut sözünün mənşəyi məlum deyil. Bir fərziyyəyə görə o, təhrif olunmuş alman sözləri "wis" və "mat"dan yaranıb "ağ kütlə" deməkdir.
Bitkilərdə bismut aşkar olunmamışdır. Heyvanlarda bismutun miqdarı külə ilə 0,00002%-dir.
== İnsan orqanizmində bismut ==
Insan orqanizminə bismut qida ilə, həmçinin hava və su vasitəsi ilə daxil olur və bu, sutkada 5-20 mkq-dır. Bismut insan orqanizminə müxtəlif orqanlarda və toxumalarda aşkar olmuşdur: qanda, əzələlərdə, saçlarda, böyrəklərdə, sümüklərdə, baş beyində və s. Bismut qara ciyərdə, dalaqda və sümüklərdə toplanır.
Bismut bəzi zülalların sintezi prosesində iştirak edir, böyrəklərin strukturunu əmələ gətirir.
Bismut oksid(II)
Bismut oksid(II)
Bismut monooksid – BiO formullu bismut metalı və oksigenin binar qeyri- üzvi birləşməsidir. Boz-qara rəngli kristallardır. Soyuq su ilə qarşılıqlı təsirdə olub, kristallohidrat əmələ gətirir. Ərimə temperaturu 902 °C, qaynama 1647 °C.
== Alınması ==
Bismut 3-oksidi bismutla qarşılıqlı təsirindən
B
i
2
O
3
+
B
→
3
B
i
O
{\displaystyle {\mathsf {Bi_{2}O_{3}+B\rightarrow 3BiO}}}
Hidrogen ilə 265℃ temperaturda
B
i
2
O
3
+
H
2
→
2
B
i
O
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {Bi_{2}O_{3}+H_{2}\rightarrow 2BiO+H_{2}O}}}
Karbon oksidi ilə 400℃ temperaturda
B
i
2
O
3
+
C
O
→
2
B
i
O
+
C
O
2
{\displaystyle {\mathsf {Bi_{2}O_{3}+CO\rightarrow 2BiO+CO_{2}}}}
== Kimyəvi xassələri ==
Havada qızdırıdıqda oksidləşir 180℃ temperaturda
4
B
i
O
+
O
2
→
2
B
i
2
O
3
{\displaystyle {\mathsf {4BiO+O_{2}\rightarrow 2Bi_{2}O_{3}}}}
Metala qədər
300℃ temperaturda
B
i
O
+
H
2
→
2
B
i
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {BiO+H_{2}\rightarrow 2Bi+H_{2}O}}}
250℃ temperaturda
B
i
O
+
C
O
→
2
B
i
+
C
O
2
{\displaystyle {\mathsf {BiO+CO\rightarrow 2Bi+CO_{2}}}}
Turşularla turşu oksidləri ilə qarşılıqlı təsirdə olur.
3
B
i
O
+
6
H
C
l
→
2
B
i
C
l
3
+
B
i
+
3
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {3BiO+6HCl\rightarrow 2BiCl_{3}+Bi+3H_{2}O}}}
5
B
i
O
+
C
O
2
→
2
B
i
2
O
3
+
B
i
+
C
O
{\displaystyle {\mathsf {5BiO+CO_{2}\rightarrow 2Bi_{2}O_{3}+Bi+CO}}}
== Ədəbiyyat ==
Химическая энциклопедия / Редкол.: Кнунянц И. Л. и др.. — М.: Советская энциклопедия, 1988. — Т. 1. — 623 с.
Справочник химика / Редкол.: Никольский Б. П. и др.. — 2-е изд., испр.
Bismut oksid(III)
Bismut oksid(III)
Bismut oksid(III) – bismut metalı və oksigenin binar qeyri-üzvi birləşməsidir. Formulu Bi2O3 . Suda həll olmayan sarımtıl kristallardır.
== Alınması ==
Təbiətdə bismit mineralına rast gəlinir- Bi2O3 bismut oksidi.
Bismutun havada yanması ilə (500–1000℃)
4
B
i
+
3
O
2
→
2
B
i
2
O
3
{\displaystyle {\mathsf {4Bi+3O_{2}\rightarrow 2Bi_{2}O_{3}}}}
•Bismut nitratın parçalanmasından (700℃)
4
B
i
(
N
O
3
)
3
→
2
B
i
2
O
3
+
12
N
O
2
+
3
O
2
{\displaystyle {\mathsf {4Bi(NO_{3})_{3}\rightarrow 2Bi_{2}O_{3}+12NO_{2}+3O_{2}}}}
•Bismut sulfidin oksidləşməsindən(400℃)
2
B
i
2
S
3
+
9
O
2
→
2
B
i
2
O
3
+
6
S
O
2
{\displaystyle {\mathsf {2Bi_{2}S_{3}+9O_{2}\rightarrow 2Bi_{2}O_{3}+6SO_{2}}}}
== Fiziki xassələri ==
Bismut oksidi (III) ağ-sarımtıl kristallardır. Dörd kristallik modifikasiyası var:
alfa — Bi2O3 monoklin sinqoniya (psevdorombik), havada 727 °C qızdırdıqda oksigeni itirir və omeqa — Bi2O3-x keçir.
beta — Bi2O3, parlaq sarı kristal, tetraqonal sinqoniya 646 °C qədər soyudulduqda omeqa — Bi2O3- dən əmələ gəlir, 620–605°C-də alfa- Bi2O3 keçir.
qamma — Bi2O3 parlaq sarı kristaldır, kubşəkilli sinqoniyaya malikdir.
siqma — Bi2O3, narıncı kristallardır, kubşəkilli sinqoniyaya malikidir.
== Kimyəvi xassələri ==
qatı, isti turşularla reaksiyaya girir.(70–80℃)
B
i
2
O
3
+
6
H
C
l
→
2
B
i
C
l
3
+
3
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {Bi_{2}O_{3}+6HCl\rightarrow 2BiCl_{3}+3H_{2}O}}}
xlorla reaksiyaya girir.
Bismut oksid (II)
Bismut oksid(II)
Bismut monooksid – BiO formullu bismut metalı və oksigenin binar qeyri- üzvi birləşməsidir. Boz-qara rəngli kristallardır. Soyuq su ilə qarşılıqlı təsirdə olub, kristallohidrat əmələ gətirir. Ərimə temperaturu 902 °C, qaynama 1647 °C.
== Alınması ==
Bismut 3-oksidi bismutla qarşılıqlı təsirindən
B
i
2
O
3
+
B
→
3
B
i
O
{\displaystyle {\mathsf {Bi_{2}O_{3}+B\rightarrow 3BiO}}}
Hidrogen ilə 265℃ temperaturda
B
i
2
O
3
+
H
2
→
2
B
i
O
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {Bi_{2}O_{3}+H_{2}\rightarrow 2BiO+H_{2}O}}}
Karbon oksidi ilə 400℃ temperaturda
B
i
2
O
3
+
C
O
→
2
B
i
O
+
C
O
2
{\displaystyle {\mathsf {Bi_{2}O_{3}+CO\rightarrow 2BiO+CO_{2}}}}
== Kimyəvi xassələri ==
Havada qızdırıdıqda oksidləşir 180℃ temperaturda
4
B
i
O
+
O
2
→
2
B
i
2
O
3
{\displaystyle {\mathsf {4BiO+O_{2}\rightarrow 2Bi_{2}O_{3}}}}
Metala qədər
300℃ temperaturda
B
i
O
+
H
2
→
2
B
i
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {BiO+H_{2}\rightarrow 2Bi+H_{2}O}}}
250℃ temperaturda
B
i
O
+
C
O
→
2
B
i
+
C
O
2
{\displaystyle {\mathsf {BiO+CO\rightarrow 2Bi+CO_{2}}}}
Turşularla turşu oksidləri ilə qarşılıqlı təsirdə olur.
3
B
i
O
+
6
H
C
l
→
2
B
i
C
l
3
+
B
i
+
3
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {3BiO+6HCl\rightarrow 2BiCl_{3}+Bi+3H_{2}O}}}
5
B
i
O
+
C
O
2
→
2
B
i
2
O
3
+
B
i
+
C
O
{\displaystyle {\mathsf {5BiO+CO_{2}\rightarrow 2Bi_{2}O_{3}+Bi+CO}}}
== Ədəbiyyat ==
Химическая энциклопедия / Редкол.: Кнунянц И. Л. и др.. — М.: Советская энциклопедия, 1988. — Т. 1. — 623 с.
Справочник химика / Редкол.: Никольский Б. П. и др.. — 2-е изд., испр.
Bismut oksid (III)
Bismut oksid(III)
Bismut oksid(III) – bismut metalı və oksigenin binar qeyri-üzvi birləşməsidir. Formulu Bi2O3 . Suda həll olmayan sarımtıl kristallardır.
== Alınması ==
Təbiətdə bismit mineralına rast gəlinir- Bi2O3 bismut oksidi.
Bismutun havada yanması ilə (500–1000℃)
4
B
i
+
3
O
2
→
2
B
i
2
O
3
{\displaystyle {\mathsf {4Bi+3O_{2}\rightarrow 2Bi_{2}O_{3}}}}
•Bismut nitratın parçalanmasından (700℃)
4
B
i
(
N
O
3
)
3
→
2
B
i
2
O
3
+
12
N
O
2
+
3
O
2
{\displaystyle {\mathsf {4Bi(NO_{3})_{3}\rightarrow 2Bi_{2}O_{3}+12NO_{2}+3O_{2}}}}
•Bismut sulfidin oksidləşməsindən(400℃)
2
B
i
2
S
3
+
9
O
2
→
2
B
i
2
O
3
+
6
S
O
2
{\displaystyle {\mathsf {2Bi_{2}S_{3}+9O_{2}\rightarrow 2Bi_{2}O_{3}+6SO_{2}}}}
== Fiziki xassələri ==
Bismut oksidi (III) ağ-sarımtıl kristallardır. Dörd kristallik modifikasiyası var:
alfa — Bi2O3 monoklin sinqoniya (psevdorombik), havada 727 °C qızdırdıqda oksigeni itirir və omeqa — Bi2O3-x keçir.
beta — Bi2O3, parlaq sarı kristal, tetraqonal sinqoniya 646 °C qədər soyudulduqda omeqa — Bi2O3- dən əmələ gəlir, 620–605°C-də alfa- Bi2O3 keçir.
qamma — Bi2O3 parlaq sarı kristaldır, kubşəkilli sinqoniyaya malikdir.
siqma — Bi2O3, narıncı kristallardır, kubşəkilli sinqoniyaya malikidir.
== Kimyəvi xassələri ==
qatı, isti turşularla reaksiyaya girir.(70–80℃)
B
i
2
O
3
+
6
H
C
l
→
2
B
i
C
l
3
+
3
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {Bi_{2}O_{3}+6HCl\rightarrow 2BiCl_{3}+3H_{2}O}}}
xlorla reaksiyaya girir.
Bismut oksid (V)
Bismut oksid (V)
Bi2O5 formullu bismut pentaoksid – bismut metalı və oksigenin binar qeyri- üzvi birləşməsidir. Suda həll olmur.
== Alınması ==
Qələvi mühitdə bismut oksidin xlorla oksidləşməsi ilə
B
i
2
O
3
+
C
l
O
2
+
4
K
O
H
→
B
i
2
O
5
+
4
K
C
l
+
2
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {Bi_{2}O_{3}+ClO_{2}+4KOH\rightarrow Bi_{2}O_{5}+4KCl+2H_{2}O}}}
Qələvi məhlulda bismut oksidi suspenziyasının elektrolizi ilə
Bi2O3+ H2O □(→┬KOH) Bi2O5↓ +2H2↑
== Fiziki xassələri ==
Bismut oksidi(V) qəhvəyi çalarlı qırmızı kristallardır. Suda həll olmur. Sulu məhluldan Bi2O5•n H2O hidrat şəklində çökür.
== Kimyəvi xassələri ==
Qızdırdıqda parçalanır.
2 Bi2O5 n(→┴(350℃)) 2Bi2O4 + O2↑
Hidrat qızdırdıqda susuzlaşır.
Bi2O5• n H2On(→┴(120℃)) Bi2O5 + n H2O
Turş mühitdə güclü oksidləşdiricidir.
Bi2O5 + 10HCl n(→┴(T)) 2 BiCl3 +2Cl2↑ + 5H2O
Qələvi ilə qarşılıqlı təsirdə olur.
Bi2O5 + 2 NaOH → 2 NaBiO3 + H2O
== Ədəbiyyat ==
Химическая энциклопедия / Редкол.: Кнунянц И.Л. и др..