Bismut

83 qurğuşun ← bismut → polonium Sb ↑ Bi ↓ Uup dövri cədvəl
Ümumi
Ad, İşarə, Nömrə	bismut, Bi, 83
Qrup, Dövr, Blok	15, 6, p
Xarici görünüşü
Atom kütləsi	208.98040 q/mol
Elektron formulu	4f14 5d10 6s2 6p3
Fiziki xassələr
Halı
Sıxlığı	(0 °C, 101.325 kPa) q/L
Ərimə temperaturu	271.5 °C (544.7 K, 520.7 °F)
Qaynama temperaturu	1564 °C (1837 K, 2847 °F)
Elektromənfiliyi
Oksidləşmə dərəcəsi
Spektr =
İonlaşma enerjisi	kCmol-1

Bismut (Bi) – D.İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 83-cü element.

XVIII əsrə qədər bu metal Avropa əlkimyaçılarının işlərində tez-tez rast gəlinirdi. Bismut sözünün mənşəyi məlum deyil. Bir fərziyyəyə görə o, təhrif olunmuş alman sözləri "wis" və "mat"dan yaranıb "ağ kütlə" deməkdir. Bitkilərdə bismut aşkar olunmamışdır. Heyvanlarda bismutun miqdarı külə ilə 0,00002%-dir.

Insan orqanizminə bismut qida ilə, həmçinin hava və su vasitəsi ilə daxil olur və bu, sutkada 5-20 mkq-dır. Bismut insan orqanizminə müxtəlif orqanlarda və toxumalarda aşkar olmuşdur: qanda, əzələlərdə, saçlarda, böyrəklərdə, sümüklərdə, baş beyində və s. Bismut qara ciyərdə, dalaqda və sümüklərdə toplanır.

Bismut bəzi zülalların sintezi prosesində iştirak edir, böyrəklərin strukturunu əmələ gətirir.

Bismut birləşmələri zəhərlənməyə səbəb olmur ki, bu da bismut birləşmələrinin sorulmasının çətinliyi ilə izah olunur. Süd turşusunun artıq miqdarı bismutu həll olan hala keçir ki, bu da onun sorulmasına kömək edir. Sorulma zamanı bismutun zəhərli və xüsusi terapevtik təsiri özünü göstərir. Qana daxil edildikdə bismutun zəhərliliyi yüksəkdir – diri çəkiyə görə hər kq-a 1 mq-a yaxın. Bu miqdar qana daxil edilmə tezliyindən və havanın növündən asılı olaraq fərqlənir.

Bismut ilə zəhərlənmə kəskin və xroniki ola bilər.

Bismutun orqanizmə daxil olmasının əsas mənbələri hava, su, heyvan mənşəli qida məhsullarıdır.

Bismut parlaq, kövrək, çətinəriyən metaldır. Bi₂O₃ amfoter, Bi₂O₅ isə turşu oksiddir.

Bismutun daha geniş məlum olan və insan tərəfindən daha geniş istifadə olunan birləşmələri aşağıdakılardır:

BiOHNO₃ – bismut əsasi nitrat, vikair, vikalin.

Bi[C₆H₂(OH)₃COO](OH)₂ – bismut (III) dihidroksid qallat.

Qida məhsulları ilə onun orqanizmə sutka ərzində daxil olan miqdarı 0,02 mq, hava ilə daxil olan miqdarı 0,00001 mq-dır.

Bi₂O₃ şirələrin (emalların) və çini boyaqların alınmasında tətbiq olunur. Bismutil-nitrat BiONO₃·H₂O tibdə büzüşdürücü vasitə kimi istifadə olunur. 206Bi izotopu limfatik leykomiyanın müalicəsi üçün istifadə olunur. Bismut dihidroksid qallat yaralara və yanıqlara səpmək üçün toz şəklində istifadə olunur. ²⁰⁶Bi izotopu limfatik leykomiyanın müalicəsi üçün istifadə olunur. Bismut dihidroksid qallat yaralara və yanıqlara səpmək üçün tox şəklində istifadə olunur ^[1].

Bismut yataqları Almaniya, Monqolustan, Boliviya, Avstraliya, Peru, Rusiya və digər ölkələrdədir.

Bismutun alınması prosesi aşağıdakı reaksiyalarla gedir:

${\displaystyle {\mathsf {Bi_{2}S_{3}+3Fe\rightarrow 2Bi+3FeS}}}$

${\displaystyle {\mathsf {Bi_{2}O_{3}+3C\rightarrow 2Bi+3CO}}}$

${\displaystyle {\mathsf {2Bi_{2}S_{3}+9O_{2}\rightarrow 2Bi_{2}O_{3}+6SO_{2}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {Bi_{2}O_{3}+3Na_{2}SO_{3}\rightarrow 2Bi+3Na_{2}SO_{4}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {4Bi_{2}S_{3}+12Na_{2}CO_{3}\rightarrow 8Bi+9Na_{2}S+3Na_{2}SO_{4}+12CO_{2}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {4Bi_{2}S_{3}+24NaOH\rightarrow 8Bi+9Na_{2}S+3Na_{2}SO_{4}+12H_{2}O}}}$

• Uşaqlar üçün ensiklopediya. Kimya. Bakı, 2008.
• Висмут на Кристаллов. NET (рус.)
• Висмут на Webelements
• Висмут в Популярной библиотеке химических элементов