çayın yatağında suyun bərk süxurlardan əmələ gələn çıxıntı üstündən dik tökülməsi. Ş. əsasən iki tipi vardır: 1) Niaqara tipli Ş
/isv.skar/ kiçik qayalı adalar və sualtı qayalar qrupu. Pleystosen buzlaşması sahələrində intensiv parçalanmış qayalı alçaq dəniz sahili yaxınlığında
güclü parçalanmış, dar körfəzli, ensiz boğazlarla ayrılan, külli miqdarda kiçik və alçaq adaları olan sahil
şlak və adətən bazalt və andezit-bazalt tərkibli vulkan materiallarından təşkil olunmuş və vulkanın bir dəfə püskürməsi nəticəsində əmələ gəlmiş konus
/alm. Schleifesürümək/ hər hansı bir yüksəkliyin və ya dağın ətəyində yumşaq çöküntü zolağı. Ş. daimi və ya müvəqqəti axan çayların gətirdiyi qırıntı
bax: Şoranlıq.
əsasən gilli torpaqların səhrası; relyefin çökək sahələrində çoxda dərində olmayan güclü minerallaşmış qrunt sularının intensiv buxarlanması və ya sah
şoran torpaq tipi, üst qatında 1-3 dən 10-15%-ə qədər asan həll olan duz olur. Çöl , yarım səhra və səhra zonalarında yayılmışdır
/Ər./ şimalqərbi Afrikada, Böyük Səhranın şimal-qərbində yumşaq duz qatı olan çökəklik. Ş. gur yağışlar zamanı şor gölə çevrilir
/yun. taphros–quyu, çuxur/ orta-okean silsilələrini göstərmək üçün təklif olunmuş termin. тафроген taphrogen, tafrogen
/tafrogenez/ bax: Tafrogenez.
/yun. taphros–xəndək, genesis-doğulma, əmələgəlmə / yer qabığında böyük tektonik qırılmaların-fayların əmələ gəlməsi prosesi
en kəsiyi onlarla və ya yüzlərlə kilometrdən çox olan iri izometrik günbəzvari platforma strukturu; özülün tağvari qalxması
yer qabığının geniş sahələrini əhatə edən böyük radiuslu tağvari əyri. T. q. strukturunda onu bloklar sisteminə bölən çatların rolu böyükdür
qum, gil və daşlı səhrada relyefin bitkidən məhrum olan alçaq /çökək/ yerlərində xırda çatlarla çoxbucaqlara bölünmüş gilli-şoranlı yastı səthin türkc
/yun.taxisdərəcə, sıra, nomos-qanun/ dərəcəsini və ya sistemdə yerini göstərən təsnifat vahidinin adı
/yun. taxis-dərəcə, sıra və qanun / taksonlar, onların qruplaşdırılması və tabeliliyi haqqında elm və ya yaxud təsnifatın prinsipləri haqqında təlim
/yun. thalassa-dəniz, nov/ okean qabığının aralanması (spredinq) nəticəsində əmələ gələn mütəhərrik okean qurşaqlarını göstərmək üçün təklif olunan te
okean çökəkliklərinin formalaşması prosesi. Р–талассогенез thalassogenesis
/yun. talassa-dəniz və kratos-güc, qüvvə/ okean dibinin tektonik cəhətdən nisbətən sabit, zəif hərəkətli hissəsi, əsasən abissal düzənlikləri əhatə ed
talassokratonun ən sabit, geniş və hamar hissəsi. Р–талассоплен thalassoplain
/alm. Talweg , Tal-dərə,Weg-yol/ dərə, qobu və yarğanların dibinin ən dərin ox hissəsi. Р–тальвег talweg, thalweg, valley line
/qırışıqlığı başa çatmış vilayət/ keçmiş geosinklinal vilayətin yerində yaranmış qırışıq vilayət. Р–область завершенной скадчатости completed fold are
müxtəlif mənşəli kiçik təpə /Zəngilan r-nu/. Р–тарп tarp
bax: Plitə.
denudasiyaya davamlı çökmə və ya püskürmə süxur layları, həmçinin laterit qabığı /tropik savanna zonasında/ ilə zirehlənmiş, sıldırım yamacları və ham
layların üfqi yatımı və relyefdə yastı zirvəli, sıldırım, çox vaxt pilləli yamaclı yüksəkliklərin üstünlüyü ilə səciyyələnən geniş ərazilər /məs: Turq
qədim plitələrdə, qismən də cavan platformalarda inkişaf etmişdir. T.y. ya geniş tavaların cavan qalxma sahələrinə /Şimali və Qərbi Afrikanın tava düz
üfqi yatan süxur laylarından təşkil olunmuş yüksək düzənlik və ya platoların eroziya ilə parçalanmış relyefi
çay kənarı qaya /Lənkəran/ тавул tavul
Qərbi Sibirdə Orta Pleystosen buzlaq epoxasının son mərhələsi. Р–Тазовская стадия Taz stage
bax: Antropogen relyef.
texnogen amillərin-dağ qazma, sənaye, enerji və ya kənd təsərrüfatı müəssisələrinin, hidrotexniki qurğuların, meşə təsərrüfatı sahələrinin və s
yer qabığı strukturlarını formalaşdıran tektonik hərəkət və proseslərin məcmusu. Р–тектогенез tectogenesis
relyefin və tektonik strukturların vəhdəti, sərhədləri tektonik sərhədlərə uyğun gələn relyef formaları
göl-çay və b. çöküntülərlə doldurulmuş, nisbi çökmə və ya zəif qalxma təmayüllü, dağarası çökəkliklərin dibi
tektonik qırılmalar nəticəsində əmələ gəlmiş süxur qırıntıları. Р–брекчия тектоническая fault breccia, crush breccia, tectonic breccia
tektonik hərəkətlər nəticəsində süxurlarda yaranmış, çatlar. Р–тектонические трещины tectonic fissures
tektonik hərəkətlərlə yer qabığının çökməsi nəticəsində yer səthində əmələ gəlmiş geniş, çökəkliklər
bax: Dağların pyedestalı.
bax: Dağlar.
Yerin daxili qüvvələrinin təsiri altında süxurların yatım formasının, həcminin, daxili strukturunun və qarşılıqlı münasibətinin dəyişilməsi
relyefin tektonik mənşəli alçaq yerlərində (sinklinal qırışıqlarda, qrabenlərdə, tektonik qırılmalar boyu süxurların parçalanma zonasında və s
Yerin inkişaf tarixində tektonik hərəkətlərin nisbətən qısa müddətli /mln. il/ güclənməsi epoxası /fazası/
tektonik hərəkətlərin yaratdığı yer qabığı əyilmələrinin /çökəkliklərinin/ ümumi adı. T.ə. içərisində bir neçə qrup ayrılır: geosinklinal, kənar (ön),
yer qabığının strukturlarını dəyişən hərəkət və deformasiyaların yaranma səbəbini haqqında elmi əsaslandırılmış mülahizələr
qurunun bloklar üzrə qrabenvari çökməsinə uyğun gələn, fiord. Qrabenə uyğun gələn, fiord. Р–фиорд тектонический tectonic fiord
tektonik çökəklikdə yerləşən göl /məs: Baykal, İssık–Kul, Tanqanyika və s./. Р–тектоническое озеро tectoniclakes, lakes of tectonic origin
yer qabığında və mantiyada gedən proseslər nəticəsində, yer qabığının mexaniki hərəkəti. Tektonik hərəkətlər təzahür formasına əmələgəlmə, dərinliyinə
bütünlüklə Yerin və yaxud ayrı-ayrı regionlar daxilində yer qabığının inkişaf mərhələlərini, quruluşunu, tektonik strukturların morfologiyasını, inkiş