iqlimin şaquli dəyişməsi və ağırlıq qüvvəsinin təsiri ilə əlaqədar dağların yuxarı və aşağı hissələrində relyef formalarının əmələ gəlməsinin müxtəlif
tektonik və erozion-denudasion proseslərlə əmələ gələn massivlərin, müxtəlif yüksəkliklərin, ayrı-ayrı dağ qruplarının və müxtəlif dərəcəli silsilələr
yer qabığının yerin səthinə doğru şaquli və ya yerin fiquruna nisbətən radial istiqamətli hərəkətləri
bax: Təbii şaxta.
bax: Şaquli hərəkətlər.
qırışığın şarnirinin (ox hissəsinin) əyilməsi; meyl bucağı və azimutla ölçülür. погружение шарнира hinge of submergence, apex of submergence
nəhəng üstəgəlmənin və ya şaryajın ön hissəsində pillə. Morfoloji cəhətdən kuest pilləsinə oxşayır. фронт шаръяжа front of charriage
/ing. shelf/ kontinental şelf, materik dayazlığı, materikin müxtəlif enlikdə /bir neçə km-dən 1200-1500 km-dək/ quruya bitişik sualtı kənarı olub, onu
bax: Materik dayazlığının kənarı.
şelfin pilləsi və ya bir neçə pilləli çıxıntısı шельфовая терраса shelf terrace
bir birindən qarşılıqlı surətdə uzaqlaşan, qısa və küt qurtaran, demək olar ki düzbucaqlı şəkildə görünən, fay mənşəli kiçik körfəzlərlə səciyyələnən
başqalarından müəyyən məsafə ilə ayrılan, küt qurtaran düz xəttlərlə əhatələnən, fay nəticəsində əmələ gəlmiş körfəzlər
dağların şəbəkəli parçalanması. Bu zaman iki birbirinə perpendikulyar yerləşən çay şəbəkəsi düz bucaqlı və ya ortoqonal dağ dərələri şəbəkəsini əmələ
silsilələri köndələn kəsən dar dərələrlə birləşən, uzununa dərələr vasitəsilə ayrılan paralel dağ silsilələri və tirələrin olması ilə səciyyələnən rel
planda əyilmiş və ya düzgün olmayan şəbəkə şəklində eol tipli qum relyef forması. решетчатый барханный рельеф cancellate barchan relief
təxminən düzbucaq altında kəsilən, yarı bərkimiş qum tirələrindən ibarət eol relyefi. İlin müxtəlif fəsillərində əsən, dövrü növbələşən, iki təxminən
/frans. dechiffreraraşdırmaq, tapmaq/ obyektin xassələri ilə onların aero-və kosmik şəkillərdə təsviri xarakteri arasındakı mövcud qanunauyğun asılılı
çayın yatağında suyun bərk süxurlardan əmələ gələn çıxıntı üstündən dik tökülməsi. Ş. əsasən iki tipi vardır: 1) Niaqara tipli Ş
/isv.skar/ kiçik qayalı adalar və sualtı qayalar qrupu. Pleystosen buzlaşması sahələrində intensiv parçalanmış qayalı alçaq dəniz sahili yaxınlığında
güclü parçalanmış, dar körfəzli, ensiz boğazlarla ayrılan, külli miqdarda kiçik və alçaq adaları olan sahil
şlak və adətən bazalt və andezit-bazalt tərkibli vulkan materiallarından təşkil olunmuş və vulkanın bir dəfə püskürməsi nəticəsində əmələ gəlmiş konus
/alm. Schleifesürümək/ hər hansı bir yüksəkliyin və ya dağın ətəyində yumşaq çöküntü zolağı. Ş. daimi və ya müvəqqəti axan çayların gətirdiyi qırıntı
bax: Şoranlıq.
əsasən gilli torpaqların səhrası; relyefin çökək sahələrində çoxda dərində olmayan güclü minerallaşmış qrunt sularının intensiv buxarlanması və ya sah
şoran torpaq tipi, üst qatında 1-3 dən 10-15%-ə qədər asan həll olan duz olur. Çöl , yarım səhra və səhra zonalarında yayılmışdır
/Ər./ şimalqərbi Afrikada, Böyük Səhranın şimal-qərbində yumşaq duz qatı olan çökəklik. Ş. gur yağışlar zamanı şor gölə çevrilir
/yun. taphros–quyu, çuxur/ orta-okean silsilələrini göstərmək üçün təklif olunmuş termin. тафроген taphrogen, tafrogen
/tafrogenez/ bax: Tafrogenez.
/yun. taphros–xəndək, genesis-doğulma, əmələgəlmə / yer qabığında böyük tektonik qırılmaların-fayların əmələ gəlməsi prosesi
en kəsiyi onlarla və ya yüzlərlə kilometrdən çox olan iri izometrik günbəzvari platforma strukturu; özülün tağvari qalxması
yer qabığının geniş sahələrini əhatə edən böyük radiuslu tağvari əyri. T. q. strukturunda onu bloklar sisteminə bölən çatların rolu böyükdür
qum, gil və daşlı səhrada relyefin bitkidən məhrum olan alçaq /çökək/ yerlərində xırda çatlarla çoxbucaqlara bölünmüş gilli-şoranlı yastı səthin türkc
/yun.taxisdərəcə, sıra, nomos-qanun/ dərəcəsini və ya sistemdə yerini göstərən təsnifat vahidinin adı
/yun. taxis-dərəcə, sıra və qanun / taksonlar, onların qruplaşdırılması və tabeliliyi haqqında elm və ya yaxud təsnifatın prinsipləri haqqında təlim
/yun. thalassa-dəniz, nov/ okean qabığının aralanması (spredinq) nəticəsində əmələ gələn mütəhərrik okean qurşaqlarını göstərmək üçün təklif olunan te
okean çökəkliklərinin formalaşması prosesi. Р–талассогенез thalassogenesis
/yun. talassa-dəniz və kratos-güc, qüvvə/ okean dibinin tektonik cəhətdən nisbətən sabit, zəif hərəkətli hissəsi, əsasən abissal düzənlikləri əhatə ed
talassokratonun ən sabit, geniş və hamar hissəsi. Р–талассоплен thalassoplain
/alm. Talweg , Tal-dərə,Weg-yol/ dərə, qobu və yarğanların dibinin ən dərin ox hissəsi. Р–тальвег talweg, thalweg, valley line
/qırışıqlığı başa çatmış vilayət/ keçmiş geosinklinal vilayətin yerində yaranmış qırışıq vilayət. Р–область завершенной скадчатости completed fold are
müxtəlif mənşəli kiçik təpə /Zəngilan r-nu/. Р–тарп tarp
bax: Plitə.
denudasiyaya davamlı çökmə və ya püskürmə süxur layları, həmçinin laterit qabığı /tropik savanna zonasında/ ilə zirehlənmiş, sıldırım yamacları və ham
layların üfqi yatımı və relyefdə yastı zirvəli, sıldırım, çox vaxt pilləli yamaclı yüksəkliklərin üstünlüyü ilə səciyyələnən geniş ərazilər /məs: Turq
qədim plitələrdə, qismən də cavan platformalarda inkişaf etmişdir. T.y. ya geniş tavaların cavan qalxma sahələrinə /Şimali və Qərbi Afrikanın tava düz
üfqi yatan süxur laylarından təşkil olunmuş yüksək düzənlik və ya platoların eroziya ilə parçalanmış relyefi
çay kənarı qaya /Lənkəran/ тавул tavul
Qərbi Sibirdə Orta Pleystosen buzlaq epoxasının son mərhələsi. Р–Тазовская стадия Taz stage