XƏŞƏ

Dərman xəşənbülü (lat. Melilotus officinalis) — bitkilər aləminin paxlaçiçəklilər dəstəsinin paxlakimilər fəsiləsinin xəşənbül cinsinə aid bitki növü. Azərbaycan florasında bu cins 7 növlə təmsil olunmuşdur, onlardan 4-ü dərman bitkisidir. Azərbaycan florasında bu cins 7 növlə təmsil olunmuşdur, onlardan 4-ü dərman bitkisidir. == Botaniki təsviri == Hündürlüyü 100 sm və daha çox olan ikiillik, çılpaq ot bitkisidir. Yarpaqları ardıcıl, saplaqlı, üçqatlıdır. Çox xırda, açıq sarı rəngli çiçəkləri sıx salxım şəklində birləşmişlər. Qurudulmuş xammalda yarpaqlar yaşıl, çiçəklər isə sarıdır. Özünəməxsus güclü iyi yeni qurudulmuş otun iyini xatırladır. May-iyun aylarında çiçəkləyərək iyun-avqust aylarında meyvə verir.

Hind xəşənbülü (lat. Melilotus indicus) — paxlakimilər fəsiləsinin xəşənbül cinsinə aid bitki növü. Karl Linney tərəfindən 1753-cü ildə nəşr olunmuş Species plantarum əsərində təsnif olunmuşdur. Daha sonra isə 1785-ci ildə Xəşənbül cinsinə aid edilmişdir. == Sinonim == Melilotus bonplandii Ten. Melilotus indica (L.) All. [Spelling variant] Melilotus indicus subsp. permixtus (Jord.) Rouy Melilotus melilotus-indica Asch. & Graebn. [Spelling variant] Melilotus melilotus-indicus Asch.

Hündür xəşənbül (lat. Melilotus altissimus) - xəşənbül cinsinə aid bitki növü.

Xəşəm (lat. Aspius aspius) — Xəzər dənizində bir növ və bir yarım növ şəklində mövcuddur. Əsas növ əsasən şimali Xəzərdə yaşayır və çoxalmaq üçün Volqa, Ural və Terek çaylarına girir. Yarım növ isə əsasən Xəzərin cənubunda yayılmışdır. Xəşəm keçici balıqdır, dənizdə yaşayır, cinsi yetişkənliyə çatdıqdan sonra (5–6 yaşında) çoxalmaq üçün oktyabrdan başlayaraq fevrala qədər (bəzən mart-aprelə qədər) əsasən Kür çayına, az miqdarda Qızılağac körfəzinə keçir. Kürü verməsi apreldə, suda temperatur 14 °C olduqda baş verir, kürülərini 0,5–1,5 m dərinlikdə xırda daşlar üzərinə tökür. Hər bir dişi balıq 46,8 mindən 342 min ədədədək kürü verir. Kürüdən çıxmış sürfələr bir müddət çayda qalır. Orada qidalanıb böyüyən balıq körpələri sonra dənizə miqrasiya edərək 30–40 m dərinlikdə yaşayır. Xəşəm yırtıcı balıqdır, artıq 6–9 sm uzunluğa çatmış körpələr başqa balıqların körpələri ilə qidalanır.

Xəşəm (lat. Aspius aspius) — Xəzər dənizində bir növ və bir yarım növ şəklində mövcuddur. Əsas növ əsasən şimali Xəzərdə yaşayır və çoxalmaq üçün Volqa, Ural və Terek çaylarına girir. Yarım növ isə əsasən Xəzərin cənubunda yayılmışdır. Xəşəm keçici balıqdır, dənizdə yaşayır, cinsi yetişkənliyə çatdıqdan sonra (5–6 yaşında) çoxalmaq üçün oktyabrdan başlayaraq fevrala qədər (bəzən mart-aprelə qədər) əsasən Kür çayına, az miqdarda Qızılağac körfəzinə keçir. Kürü verməsi apreldə, suda temperatur 14 °C olduqda baş verir, kürülərini 0,5–1,5 m dərinlikdə xırda daşlar üzərinə tökür. Hər bir dişi balıq 46,8 mindən 342 min ədədədək kürü verir. Kürüdən çıxmış sürfələr bir müddət çayda qalır. Orada qidalanıb böyüyən balıq körpələri sonra dənizə miqrasiya edərək 30–40 m dərinlikdə yaşayır. Xəşəm yırtıcı balıqdır, artıq 6–9 sm uzunluğa çatmış körpələr başqa balıqların körpələri ilə qidalanır.

Xəşəmbül bitkisi — Paxlalılar – Fadaceae fəsiləsindəndir. Dünya florasında xəşəmbül cinsinin 20-yə qədər növü yayılmışdır. Azərbaycanda isə yabanı halda 7 növünə təsadüf olunur. Xəşəmbül cinsinə daxil olan növlərin əksəriyyəti Qərbi Avropa, Kiçik və Mərkəzi Asiya ərazilərində yayılmışdır. Bundan başqa bitkinin bir neçə növünə Rusiyanın Avropa hissəsində, Qərbi və Şərqi Sibirdə, Uzaq Şərq ərazilərində, Orta Asiyada, Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda rast gəlmək olar. Xəşəmbül növlərinin əksəriyyəti dərman, ədviyyat, yem, boyaq və nectar təbiətli bitkiləridir. Xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində isə ən çox I növündən sarı Xəşəmbüldən – Melilotus officinalis-dən istifadə edilir. == Sarı Xəşəmbül == Sarı Xəşəmbül ikiillik ot bitkisidir. Kökü budaqlanan saçaqlı olub, dikduran, qol – budaqlı, 100 – 150 sm hündürlükdə olangövdəyə malikdir. Uzun saplaqlı növbəli xırda mürəkkəb üçqat bizvari – itiləşmiş yarpaqları var.

Xəşəmlər (lat. Aspius) — Çəkikimilər fəsiləsi daxil olan balınq cinsi. Cinsə daxil olan balıqlar əsasən Şimal dənizi, Baltik dənizi, Qara dəniz, Azov dənizi və Xəzər dənizində yayılmışdır. Əsasəndə böyük və orta ölçülü göllərin açıq sularda yaşayırlar. == Növləri == Xəşəmlərə iki növ daxildir: Adi xəşəm, Aspius aspius (Linnaeus, 1758); Önasiya xəşəmi Aspius vorax Heckel, 1843.

Xəşənbül (lat. Melilotus) — paxlakimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Ətirli xəşənbül (lat. Melilotus suaveolens) — xəşənbül cinsinə aid bitki növü.