adj 1. kobud, qaba; ədəbsiz; həqarətli, alçaldıcı, təhqiredici; a ~ reply kobud cavab; to be ~ to smb. bir kəsə qarşı kobud olmaq; 2. tərbiyəsiz, cahil, avam, qanacaqsız; 3. xam, emal edilməmiş; 4. cilalanmamış, kobud (dil, üslub haq.); a ~ language / style kobud dil / üslub
Alyssum ruderale
Alyssum alyssoides (lat. Alyssum alyssoides) — bitkilər aləminin kələmçiçəklilər dəstəsinin kələmkimilər fəsiləsinin çuğundurot cinsinə aid bitki növü.
== Sinonimləri ==
Adyseton alyssoides (L.) Nieuwl.
Adyseton calycinum Scop.
Adyseton campestre Moench
Adyseton mutabile Moench
Alyssum alsinifolium Host
Alyssum alyssoides f. albineum Farw.
Alyssum alyssoides var. alyssoides alyssoides
Alyssum alyssoides var. depressum T.R. Dudley
Alyssum alyssoides var. hispanicum Dudley
Alyssum alyssoides subsp.
Amaranthus ruderalis
Qırmızıbaldır pəncər (lat. Amaranthus blitum) — bitkilər aləminin qərənfilçiçəklilər dəstəsinin pəncərkimilər fəsiləsinin pəncər cinsinə aid bitki növü.
== Sinonimləri ==
Albersia arenaria Schur
Albersia ascendens Fourr.
Albersia blitum Kunth
Albersia livida Kunth
Amaranthus adscendens auct.
Amaranthus albus Rodschied ex F.Dietr.
Amaranthus alius K.Krause
Amaranthus ascendens Loisel.
Amaranthus berchtoldii Seidl ex Opiz
Amaranthus blitonius St.-Lag.
Amaranthus blitum var. ascendens (Loisel.) DC.
Amaranthus blitum var. blitum
Amaranthus blitum var.
Arctium ruderale
İri atpıtrağı (lat. Arctium lappa) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin atpıtrağı cinsinə aid bitki növü.
== Botaniki xarakteristikası ==
Hündürlüyü 100-180 sm, gövdəsi düz, möhkəm,şırımlı olub, çox vaxt bənövşəyi rəngli və budaqlanan, hündür ikiillik ot bitkisidir. İri atpıtrağı ikiillik iri ot bitkisi olub, yoğun, lətli əsas kökümsovlu və düzqalxan, qırmızımtıl qabırğalı gövdəyə malik hündürlüyü 60-180 sm-dir. Yarpaqları saplaqlı, gövdənin zirvəsinə doğru tədricən azalan, ürəkvari-yumurtaşəkilli, dişcikli, yuxarıya doğru arabir qısa tükcüklü və ya çılpaq, yaşıl, aşağı tərəfdən sarımtıl-keçəvari olmaqla, uzunluğu 50 sm-ə bərabərdir. Çiçək səbətləri şarşəkilli olub, 3-3,5 sm diametrində, qalxanvari və ya süpürgəvaridir. Yarpaqcıqları çılpaq və ya hörümçək toruna bənzəyən naxışlı, kirəmitvari düzülmüş, xətti, sərt, qarmaqşəkilli və əyilmiş olur. Çiçək qrupunun yatağı sıx, qalın, sərt yerləşdirilmiş xətti və bizəoxşar çiçək altlığından ibarətdir. Bütün çiçəkləri boruşəkilli, ikicinsli, göyümtül-purpurşəkilli çiçək tacından ibarət olmaqla, kasacığı kəkillidir. Meyvəsi iri, sarımtıl-qonur toxumları 5-7 mm uzunluğunda, uzunsov və ya uzunsov-qabırğalı, çılpaq olmaqla, toxumları qısa kəkillidir.
Artemisia ruderalis
Adi yovşan (lat. Artemisia vulgaris) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin yovşan cinsinə aid bitki növü.
== Botaniki xarakteristikası ==
Yarımkol bitkisi olub, birinci il vegetasiya zamanı, hündürlüyü 50-100 (120) sm, çoxsaylı oduncaqlı budaqlara malik olur. Çiçəkləmə və meyvə zamanı gövdəsi yarpaqlarla tamamilə örtülü olur. Gövdəsi 10-20 qədər sarımtıl və ya qırmızımtıl-qonur, nazik, düzqalxan və ya budaqlanan, yuxarı hissəsi daha çox budaqlı, aşağı hissəsi isə budaqlanmayan, çılpaq və hamardır. Budaqları nazik, uzun, demək olar ki, gövdəsi sıxılmışdır. Yarpaqları kiçik, küt, uzunsov-xətti (1mm) və ikiqanadlı-bölünmüş vəziyyətdədir. Gövdədə yarpaqları açıq-yaşıl, kök üstündə olanları isə sarımtıl-yaşıldır. Çiçək səbətciyi çoxsaylı, boruşəkilli, sarı, dikduran, kiçik, şarşəkilli, diametri 2,5-4mm olub, mürəkkəb süpürgəşəkillidir. Çiçəkləri ikicinsli, 3-5 səbətcikli, sarı və ya purpurşəkilli tacdan ibarətdir.
Cannabis ruderalis
Əkin çətənəsi (lat. Cannabis sativa) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin çətənəkimilər fəsiləsinin çətənə cinsinə aid bitki növü.
== Arealı ==
Rusiyanın Avropa hissəsinin cənub-şərqindən Çinin şimal-qərbivə Pakistana qədər yayılmışdır.
== Sinonimləri ==
Cannabis americana Pharm. ex Wehmer
Cannabis chinensis Delile
Cannabis erratica Siev.
Cannabis foetens Gilib.
Cannabis generalis E.H.L.Krause
Cannabis gigantea Crevost
Cannabis indica Lam.
Cannabis indica f. afghanica (Vavilov) Vavilov
Cannabis indica var. kafiristanica Vavilov
Cannabis intersita Soják
Cannabis kafiristanica (Vavilov) Chrtek
Cannabis lupulus Scop.
Cannabis sativa var. ruderalis
Əkin çətənəsi (lat. Cannabis sativa) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin çətənəkimilər fəsiləsinin çətənə cinsinə aid bitki növü.
== Arealı ==
Rusiyanın Avropa hissəsinin cənub-şərqindən Çinin şimal-qərbivə Pakistana qədər yayılmışdır.
== Sinonimləri ==
Cannabis americana Pharm. ex Wehmer
Cannabis chinensis Delile
Cannabis erratica Siev.
Cannabis foetens Gilib.
Cannabis generalis E.H.L.Krause
Cannabis gigantea Crevost
Cannabis indica Lam.
Cannabis indica f. afghanica (Vavilov) Vavilov
Cannabis indica var. kafiristanica Vavilov
Cannabis intersita Soják
Cannabis kafiristanica (Vavilov) Chrtek
Cannabis lupulus Scop.
Capsella ruderalis
Adi quşəppəyi (lat. Capsella bursa-pastoris) — bitkilər aləminin kələmçiçəklilər dəstəsinin kələmkimilər fəsiləsinin quşəppəyi cinsinə aid bitki növü.
== Botaniki xarakteristikası ==
Bir və ya ikiillik bitkidir. Milşəkilli kök sisteminə malikdir. Gövdəsinin uzunluğu 10-40sm, yarpaqlı, sadə və ya budaqlanan, səthi qabırğalı, çılpaq və ya zəif tüklü, çiçəkləri və yetişməmiş meyvələri olur. Kök üzərindəki yarpaqları uzunsov-neştərşəkilli, meyvələrinin bir tərəfi daralaraq üçbucağabənzər dişli girintili-çıxıntılı və ya lələyəbənzər bölümlüdür. Gövdəki yarpaqları növbəli, oturaq, girintili-çıxıntılı dişcikli və ya bütöv, zirvə yarpaqları isə getdikcə azalandir. Çiçəyinin quruluşu K4L4E4+2D1 bərabərdir. Meyvələri sıxılmış çəlləyəbənzər, tərsüçbucağabənzər və ya üçbucaq-ürəkşəkilli formalı, zirvədə isə dişli, uzunluğu 3-8mm, eni 2-5mm-dir. Zəif iyli, özünəməxsus acı dadlıdır.
Chenopodium ruderale
Henrix tərəsi (lat. Chenopodium bonus-henricus) - tərələr cinsinə aid bitki növü.
== Sinonim ==
Agathophytum bonus-henricus (L.) Moq.
Agatophyton bonus-henricus (L.) E.H.L.Krause
Anserina bonus-henricus (L.) Dumort.
Atriplex bonus-henricus (L.) Crantz
Blitum bonus-henricus (L.) C.A.Mey.
Blitum bonus-henricus var. alpinum (DC.) Moq.
Blitum bonus-henricus var. erosum Moq.
Blitum perenne Bubani
Chenopodium bonus-henricus var.
Lüdmila Rudenko
Lüdmila Rudenko (rus. Людми́ла Влади́мировна Руде́нко; 27 iyul 1904 – 4 mart 1986, Leninqrad) — SSRİ şahmatçısı və qadınlar arasında 1950-ci ildən 1953-cü ilə qədər şahmat üzrə dünya çempionu.
== Həyatı və dünya çempionluğu ==
Lüdmila Rudenko 1904-cü il iyunun 27-də anadan olmuşdur. Şahmatla 10 yaşından məşğul olmağa başlamışdır. İlk dəfə 1926-cı ildə "Komsomolskaya pravda" qəzetinin təşkil etdiyi turnirdə çıxış etmiş və sonuncu yerlərdən birini tutmuşdur. Lakin iki il sonra Moskva çempionatında bütün görüşlərdə qalib gələrək, çempion adını qazanmışdır.
Leninqrada köçdükdən sonra onun qələbələr seriyası bir-birini əvəz edir. O 9 dəfə Leninqrad şəhər çempionu adını əldə edir. Müharibədən sonra Rudenko yenidən şahmatla ciddi məşğul olmağa başlayır. 1950-ci ildə keçirilən yarışlarda uğurla çıxış edərək, dünya çempionu adını qazanır.
Mentha ruderalis
Çəmən yarpızı (lat. Mentha arvensis) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin dalamazkimilər fəsiləsinin nanə cinsinə aid bitki növü.
Nanə cinsinin Avrasiyada — Avropada, Qərbi və Orta Asiyada, Qafqazda, Hindistan və Nepalda yayılmış növüdür.
Əkin yerlərində, çəmənliklərdə, su hövzələri, çay, göl, arx və bataqlıq sahələri kənarında bitir.
Calamintha arvensis (L.) Garsault [Invalid]
Mentha agrestis Hegetschw. [Illegitimate]
Mentha agrestis Sole
Mentha agrestis var. subrotunda Schur ex Heinr.Braun
Mentha albae-carolinae Heinr.Braun
Mentha alberti Sennen
Mentha allionii Boreau
Mentha angustifolia Schreb.
Mentha anomala Hérib.
Mentha approximata (Wirtg.) Strail
Mentha arenaria Topitz
Mentha arguta Opiz
Mentha argutissima Borbás & Heinr.Braun
Mentha argutissima var. recedens Heinr.Braun
Mentha argutissima var.
Nepeta ruderalis
Adi pişiknanəsi (lat. Nepeta cataria) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin dalamazkimilər fəsiləsinin pişiknanəsi cinsinə aid bitki növü.
Calamintha albiflora Vaniot
Cataria tomentosa Gilib. [Invalid]
Cataria vulgaris Gaterau
Glechoma cataria (L.) Kuntze
Glechoma macrura (Ledeb. ex Spreng.) Kuntze
Nepeta americana Vitman [Illegitimate]
Nepeta bodinieri Vaniot
Nepeta cataria var. citriodora (Dumort.) Lej.
Nepeta ceretana Sennen
Nepeta citriodora Dumort.
Nepeta laurentii Sennen
Nepeta macrura Ledeb. ex Spreng.
Nepeta minor Mill.
Nikolay Rudenko
Nikolay Rudenko (19 dekabr 1920 – 1 aprel 2004, Kiyev, ukr. Микола Данилович Руденко) — Ukraynalı yazıçı, şair və redaktor, hüquq müdafiəçisi, Ukrayna Helsinki Qrupunun rəhbəri və qurucularından biri.
19 dekabr 1920-ci ildə Yuryevka kəndində (indiki Ukrayna, Luqansk vilayəti, Lutuqinski rayonu) mədənçi ailəsində anadan olmuşdur. üzvü (1938-1974) olmuşdur.
Orta təhsil alır. 1939-cu ildə Kiyev Universitetinin filologiya fakültəsində təhsil alıb, 1937-ci ildə hərbi xidmətə çağırılır. F.Dzerjinski adına SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığı diviziyasının süvari alayında xidmət etmişdir.
1941-1945-ci illərdə Böyük Vətən müharibəsi iştirakçısı olmuşdur. Bölüyün siyasi təlimatçısı, Leninqradın müdafiəsi iştirakçısı olur. Döyüşdə ağır yaralanır, II qrup əlil olaraq bir il xəstəxanada müalicə alır.
Roman Rudenko
Roman Rudenko (Roman Andreyeviç Rudenko; 25 iyul (7 avqust) 1907 – 23 yanvar 1981[…], Moskva) — Sovet dövlət xadimi, Ədliyyə işçisi, Dövlət müşaviri (1953), SSRİ baş prokuroru (1953–1981), Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1972), Sov. İKP Mərkəzi Komitəsinin üzvü (1961-ci ildən). SSRİ NKVD-nin xüsusi üçlüyünün üzvü olub.
Nürnberq məhkəmələrində SSRİ-nin baş prokuroru olub.
Roman Rudenko 7 avqust (25 iyul) 1907-ci ildə Çerniqov vilayətinin, Nosovka şəhəri, Nejinsko rayonunda (Ukraynanın indiki Çerniqov vilayəti mərkəzi), Kozak Andrey Qriqoryeviç Rudenko və Ukraynalı Nataliya Emilyanovnanın ailəsində anadan olmuşdur. Bacısı Nina və qardaşları Peter, Nikolay, Fedordur. Həyat yoldaşı Mariya Andreyevna, uşaqları isə Larisa və Sergeydir. 1926-cı ildən BKP (b) üzvü — Sov.İKP üzvüdür.
1929-cu ildə Cherniqov İlçe Komitəsinin qərarı ilə partiya il prokurorluğuna təhqiqat işlərinə göndərilib.
1937–1938-ci illərdə — Donetsk vilayətinin prokuroru olub.
Sergey Rudenko
Sergey İvanoviç Rudenko(ukr. Сергí́й Іва́нович Руде́нко; 29 yanvar 1885, Xarkov — 16 iyul 1969, Leninqrad) — Rusiya arxeoloqu, antropoloqu, etnoloqu, hidroloqu. Coğrafiya magisrti (1917), texnika elmləri doktoru (1944), professor (1919, 1950), Rusiya Coğrafiya cəmiyyətinin həqiqi üzvü (1911), Paris Antrropologiya cəmiyyətinin həqiqi üzvü (1914).
Sergey İvanoviç Rudenko 29 yanvar 1885-ci ildə Rusiyanın Xarkov şəhərində anadan olmuşdu. 1904-1910-cu illərdə Sankt-Peterburq universitetinin tələbəsi olmuşdu.
Sergey Rudenko 16 iyul 1969-cu ildə SSRİ-nin Leninqrad şəhərində vəfat edib.
Список научных трудов С. И. Руденко
«Взгляд на антропологические отношения украинского народа» (в соавт с И. Раковским, 1925)
Башкиры: Опыт этнологической монографии. Ч.1. Физический тип башкир. Пг., 1916; Ч.2.
Trapelus ruderatus
Xarabalıq kələzi (lat. Trapelus ruderatus) — Düzənlik kələzləri cinsinə aid növ.
Kələzin quyruğu ilə birlikdə uzunluğu 10 sm təşkil edir. Orta uzunluğa malik olsa da, başı hündür və ensizdir. Boğaz nahiyyəsində kisəçik inkişaf etməmişdir.
Bel nahiyəsində pulcuqlar ölçü baxımından bir-birindən fərqlənir. Pulcuqların ölçü fərqləri quyruqda belə görünür. Bütün quruq boyunca pulcuq yayılmışdır. Bədəni boz-mavi, sarı və sarı-qırmızı çalarlar alır. Boğaz nahiyyəsi ağ olsa da, sarı və ya mərmər şəkillərlə örtülür.
Hans-Ulrix Rudel
Hans-Ulrich Rudel (2 iyul 1916[…] – 18 dekabr 1982[…], Rozenxaym, Bavariya), İkinci Dünya müharibəsi dövründə Alman bombardmançı təyyarə pilotu olmuşdur.
2 iyun 1916-cı ildə Konradsvaldauda anadan olmuş, 4 dekabr 1936-cı ildə isə Almaniya Hərbi Hava Qüvvələrinə daxil olmuşdur. 1938-ci ilin iyun ayında isə zabit və baş kursant kimi Qraz ben/Sturzkampfgeschwader 168-in tərkibinə daxil olmuşdur. Rudel çox çətin olan yeni texnikaları öyrənmiş, məhz buna görə də 1 yanvar 1939-cu ildə döyüş uçuşları üçün yararlı hesab edilərək əməliyyat kəşfiyyatı hazırlığı məqsədilə Hildesheim Kəşfiyyat Uçuşları Məktəbinə göndərilmişdir. Həmin tarixdə ona leytenant hərbi rütbəsi verilmişdir. Təlimini başa çatdırdıqdan sonra Prenzlau de Fernaufklärungsgruppe 121-ə (Uzun Məsafəli Kəşfiyyat Qrupu) təyin olunmuşdur.
İkinci dünya müharibəsinin əvvəllərində baş vermiş olan Polşa kampaniyası zamanı o, Breslaudan Polşa üzərində uzun məsafəli kəşfiyyat missiyaları (müşahidəçi kimi) məqsədilə uçmuşdur. Rudel 1939-cu il oktyabr ayının 11-də ikinci səviyyəli Dəmir Xaç medalına layiq görülmüşdür. Oberleutnant (ober-leytenant) rütbəsi ilə Britaniya müharibələrində iştirak etmişdir.
Rudel Almaniyanın Sovet İttifaqını işğal planı olan Barbarossa əməliyyatı zamanı — 23 iyun 1941-ci ildə həyata keçirilmiş olan ilk dörd döyüş əməliyyatında iştirak etmişdir.
Crepis tectorum var. ruderalis
Crepis tectorum (lat. Crepis tectorum) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin tayaotu cinsinə aid bitki növü.
== Sinonimləri ==
=== Homotipik sinonimləri ===
Hedypnois tectorum (L.) Huds.
Hieracium tectorum (L.) Hornem.
Leonurus ruderalis
Adi damotu (lat. Leonurus cardiaca) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin dalamazkimilər fəsiləsinin damotu cinsinə aid bitki növü.
Azərbaycanda yabanı halda 2 növü yayılmışdır. Təbabətdə bir növü istifadə olunur.
Çoxillik, hündürlüyü 40-150 sm, gövdəsi düz, çox vaxt qırmızımtıl, budaqlı, qısa qıvrım tükcüklü, bitkidir. Gövdə yarpaqları saplaqlı, altdan bozumtul, əsasdan ürəkvari, ortasına kimi və ya daha dərin beş enli, uzunsov, kəsikli-dilimli hissələrə bölünmüşdür. Yuxarıya doğru yarpaqlar tədricən kiçilir, üç yumurtavarı-lansetvari kəsikli-dilimli və ya bütöv hissələrə bölünmüşdür. Çiçəklər xırda, oturaq, xəttvari, tikanlı çiçəkaltlıqlıdır. Kasacıqı qıfvari, 5 6mm uzunda, qısa tükcüklü, üçkünc dişli, ucu tikanlıdır. Tacı çəhrayı, ağ pırpıztüklü, bir az kasacıqdan uzundur.