Çjan Xen

Çjan Xen (張衡, Çjan Pin-çzı 張平子, Çjan Хe-çzyan; 78, Nanyan, Xan sülaləsi – 139, Loyan[d]) — çinli filosof, mütəfəkkir-ensiklopedik, yazıçı, şair, dövlət xadimi, alim olub dünyada bir çox kəşfləri edən şəxs, riyaziyyat, mexanika, seysmologiya, astronomiya, coğrafiya elmlərində önəmli kəşflərə imza atan şəxsdir. Onun şərəfinə Ayda Çjan-Xen krateri adlandırılmışdır.

Xen
Çjan Xen
Doğum adı 張衡
Doğum tarixi 78
Doğum yeri Sion, Nanyan əyaləti
Vəfat tarixi 139
Vəfat yeri Loyn, Хenan
Elm sahələri Riyaziyyat, Astronomiya, Seysmologiya
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bioqrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kasıb bir məmur ailəsində anadan olub. İlk dəfə 17 yaşında Çanana səyahət etmiş (İndiki Sian, Şensi əyaləti), sonra isə paytaxt Lyona gəlmiş və burada ali məktəbə qəbul olmuş, bir çox alimlərlə Van Fu (76/85-157/167), Ma Junom (979-166), Çuy Yuanem (77/78 — 142/143) və başqaları ilə dostluq əlaqələri qurdu. 33 il ərzində mədəniyyət və təhsil üzrə hökumət məsləhətçisi oldu. "Tay Syuan Çzin" ni oxumayaraq təbiət elmləri ilə məşğul olmuş və bir neçə ildən sonra bu müvəffəqiyyətə nail olmuşdur.  Tarixçi-astrolog kimi də uğur qazanmışdır. Tədqiqatı zamanı astronomik, seysmoloji, atmosfer müşahidələri aparmışdır. 55 yaşındaykən, o, altı ən yüksək vəzifəli şəxslərdən birinə çevrildi.136 ildə Hejian mirasına kansler olaraq sürgün edildi.

Nailiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yaratdı:

Qütblü sahə (səma qlobusu)

Su ilə hərəkətə gələn

Kompas-6 lı ötürücülü

Zəlzələni qeydə alan cihaz (seysmoqraf)

Çjan Xen ilk dəfə olaraq Çində Ayın Günəşin işığını əks etdirdiyini söyləmişdir. O kəmiyyət kartoqrafiyasının atası olmuşdur, düzbucaqlı koordinat şəbəkəsinə əsaslanmışdır. Çjan Xenin teorik işləri fraqmaqmentar formada digər işlərin daxilində qalmışdır.

Çjan Xenin müasir seysmoskopunun maketi.

Ədəbiyyat siyahısı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т. / Гл. ред. М. Л. Титаренко; Ин-т Дальнего Востока. — М.: Вост. лит., 2006. Т. 1. Философия / ред. М. Л. Титаренко, А. И. Кобзев, А. Е. Лукьянов. — 2006. — 727 с. С. 566—567.
  • Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т. / гл. ред. М. Л. Титаренко; Ин-т Дальнего Востока. — М. : Вост. лит., 2006-. Т. 5. Наука, техническая и военная мысль, здравоохранение и образование / ред. М. Л. Титаренко и др. — 2009. — 1055 с. С. 930—932.
  • Чжан Юй-чжэ. Чжан Хэн-великий астроном древнего Китая // Народный Китай.1956.№ 1.