İndoneziya bayramları

İndoneziya (ind. Indonesia) — Cənub-Şərqi Asiyada ən böyük dövlət. Rəsmi adı İndoneziya Respublikası (ind. Republik Indonesia). Dünyada sahəsinə görə 16-cı yerdədir. Ən böyük adalar dövlətidir, Zond arxipelağında yerləşir. 230 milyon əhali sayına görə dünyada Çin Xalq Respublikası, Hindistan və Amerika Birləşmiş Ştatlarından sonra dördüncü yeri tutur. Zəngin və mürəkkəb tarixi vardır.

İndoneziya əhalisinin böyük əksəriyyəti (87,5 %) müsəlmanlardır. Müsəlmanlar əsasən sünniliyin şafii məzhəbinə etiqad edirlər. Şiələr Hindistan və Pakistandan gələnlərin bir hissəsidir.^[1]. İslam indoneziyanın yerli xalqları arasında çox geniş yayılıbl. Xristianlar əhalinin 7 faizini təşkil edir. Protestantlar (6 mln. nəfər), katoliklər (3 mln. yaxın), eyni zamanda bir sıra müstəqil kilsələr mövcuddur: Xristian batak protestant kilsəsi (1 mln-dan artıq), Timor kilsəsi (650 min nəfər), Maluku protestant kilsəsi (275 min nəfər), minaxasların xristian evanqelist kilsəsi (500 min nəfər) və başqaları.

İnanılır kı, İX Tilem Kesanganın şərəfinə keçirilən bu bayram sudakı həyatdan məğzını götürən okeanın mərkəzində yaşamış allahlara ittihaf edilən yuyulma günüdür. Hinduizm dininə etiqad edən İndoneziyalılar onlara-yəni tanrılara qarşı müqqəddəs mərasimlər yerinə yetirirlər.^[2]

Hal-hazırda Ngrupuk ərazisində təntənə ilə keçirilən Ogoh-ogoh mərasimi məhz Bhuta Yacnaya həsr edilən mərasimlərdəndir.

Nyepi sözü Sepi sözündən gələrək sakitlik, səssizlik deməkdir. Nyepi bayramı əslində Xristiyan təqviminin 78-ci ilindən başlayan Caka kalendarı-təqvimi əsasında Hinduizmin yeni bayramı sayılır. Xristiyan təqvimində olan yeni ili Saka təqviminində Menyepi əvəz edir. Günlük edilən fəaliyyətlər yoxdur. Çünki bütün fəaliyyətlər qadağandır və ləğv edilməlidir. Hətta beynəlxalq xidmətləri yerinə yetirnə aeroportda işləməməlidir. Bundan başqa bütün xəstəxanalar, iaşə evləri, dükanlar bağlanılır. Nyepi bayramının məğzı Bhuna Agungu və Bhuna Aliti yumaq üçün böyük tanrıya yalvarmaqdan ibarətdir.

Nyepi 3 vəya 2-inci gündən əvvəl Hinduistlər Melasti mərasimini yerinə yetirilir və bu Melasti mərasimi, Melakis və ya Melis adı ilə tanınır. Həmin göl və ya dənizə istiqamət alaraq, Purada (dini məkan) təmizlənmə yerinə yetirilir. Niyə göl və ya dənizistiqamət alınır? Çünki dəniz və göl təmiz su mənbəsi hesab edilir və insanı içərisində olan çirki yuyula bilər.^[3]

Nyepidən 1 gün əvvəl yəni Tilam sasih kesangada (hərbi mənası ayın 9uncu günü adlanır.) bu gün Hinduistlər Buta Yaduya mərasimini xalqın sinifləri yerinə yetirir. Bu buta Yaduya Pança Sata (balaca), Pança Sanak (indi), Tawur Agung (böyük) kimi adlarıda var. Tawur və yaxudda özün mübarizə buta kalanın təmizlənməsi kimi başa düşülür. Hər bir evdə Çaru əməliyyatı sayı 9 bağlamadan ibarət olan nasi mança öz qarnizi ilə birgə hazırlanır və allahlara verilir. Buta Yadnya mərasimi Sang Raja, Butakala və Batara Kalaya onları narahat etdiyi üçün bağışlamaq niyyəti ilə keçirilir. Sonradan isə narahat etmək mərasimi yerinə yetirilir. Bu mərasim zamanı evdə insanlar möhkəmdən başlayır və əlləri ilə və ya taxtalarla müxtəlif əşyaları vurmaqla səs küy salınır. Çünki onlar buta kalanı evin ətrafından qovmağa niyyəti üçün edilir. Sonra insanlar qruplara bölünərək böyük heykəllər düzəldirlər. Onları küçədə gəzdirirlər. Günun sonunda ogoh-ogoh adlanan taxta heykəllər yandırılır.

Sabahsı gün yəni ayın 10-uncu cıxdığı gün Nyepi bayramı qeyd edilir. bu gün insanlar ölüm kimi səssiz olurlar. Gündəlik edilən fəaliyyətlər yerinə yetirmir və Çatur Brata edilir. yəni oddan istifadə edilmir vəya odu açıq qoymaq olmaz – bu amati geni adlanır. İİ amati karya – yəni işləmək olmaz. İİİ amati lelungan – heç yerə gedilmir. Və İV amati lelanguan — əyləncə olmalıdır. Yalnız tapa, brata, yoga və semadhi yerinə yetirilməlidir.

Indiki dövrdə küçələri təmizləyib ağardırlar. Çünki onları elə düşünürlər ki, bununla yeni ili də belə təmiz keçirəçəklər. Hər insan elm öyrənir (elmlidir), bratani – yəni az nəfər alır, yoga – yəni Allahla əlaqəyə girir, tapa – özlərinə dözümlülük məşqləri ilə əziyyət verirlər və samadhi – Allah qarşısında bağışlanır- yerinə yetirilir.

Bütün bunlar hinduistlər üçün vacibdir. Çünki yeni ilin daha yaxşı, problemsiz keçməsini istəyirlərsə bunları etməlidirlər.

ən sonuncu adət isə onuncu ayın 2-sində keçirilən Ngembak Geni (Api)dir. Bu gündə Saka yeni ilinin 2-inci günüdür. Hinduist camaatı böyük ailə ilə və qonşularla birgə "Dharma Shanti"ni edirlər və yaşadıqlarına görə Allaha şükürlərini bildirirlər və bir-birlərindən səhvlərinə görəüzr istəyirlər. Dharma Şantinin məğzi Tatwamasi fəlsəfəsinə aiddir.

Nyepi Bayramı Xristiyan təqviminin 78-ci ilində vəya İ Saka ilinin İ ayındn xatırlanan və qeyd edilən Saka yeni il bayaramıdır. Nyepi bayram kimi 1983-cü ildən İndoneziya Respublikasının hökuməti tərəfindən milli bayram kimi qəbul olunub.

Nyepinin Tarixi. Saka ilinin yaranması ilə müxtəlif xalqlar öz aralarında müharibələr aparaqmaqla dövlətlərini yaratmış və get-gedə öz ərazilərini genisləndirdikdə İnduizmin arelıda genişlənmiş bu din Mərkəzi və Cənub-qərbi Asiyaya, Sindhu çayının vadisinə, Himalay sıra dağlarına və Kiçik Asiya yarım adasına qədər yayılmışdı. Əgər bunu yer kürəsində indiki mövcud olan ölkələr ilə desək, bu din SSR-nin cənub, İrak, iran, Pakistan, Şimali və Şimal-Qərbi Hindistan, Nepal, Kəşmir, Əfqanıstan, və Tibetdə yayılmışdı. Tayfalar tez-tez müharibə etmişlər. Bu tayfalara Saka, Yavana (yunan), Pahlava (Iran), Yuenci (Tibet) və Malava(Hindistn) tayfaları idi. Bu müharibələr 100 illərlə davam etdi və bu tayfalar arasında qaliblər sırası ilə dəyişdi. Həmin müharibələr eramızdan əvvəl İ əsrdən eramızın İ əsrinə qədər davam etmişdir

Hinduizm mədəniyyəti və adət-ənənəsi. Eramızın I əsrinin ilk illərində Saka tayfsı sosial və mədəniyyət cəhətdən çox inkişaf etmişdi. Siyasi və iqtisadi cəhətdən güclü olsa da, Mərkəzi hökumət Purushapurada yerləşən və kifayət qədər güclü olan Tibet xalqı da inkişaf etmiş tayfalardan idi. Dinasti Kushadan olan Maharaca İ Kanişkanın hakimiyyəti illərində Purusapura mərkəzi şəhər olaraq adət-ənənə akkumlasiyası və ya mədəniyyətin birləşməsi baş verdi. Buna görədə, xalqın incəsəcəti, adət-ənənəsi və dini ahəngdar şəkildə qarışdı. Yrli xalq olan Saka tayfası hörmt əlaməti olaraq İ Kanişka yeni bir il başladığını bildirdi. Bu il saka ili adlandırıldı və həmin gün saka ilinin ilk ayının ilk günü olmuşdu. Bu miladi təqvilə 78-ci ildə baş vermişdi.

Islam dini ölkyə daxil olmamışdan əvvəl, Yava və Bali adalarında təqvim olaraq Çandra Pramana adlanan tam aydan və tilum adlanan yarım aydan istifadə olunurdu. Bu təqvimdə ay sasih, həftə isə wuku adlanırdı. Sasihdə 12 ay var idi. Bunlar kasa, kara, 3üncü ay və ondan sonrakı aylar sıra ilə soda adlanırdı. Hinduizmə daxil olduqdan sonra Saka ili Surya pramana yəni günəş sisteminə əsaslanmışdı. Həmin kalendar Yava kalendarı kimi idi. Bali kalendarı isə Çandra Pramana olaraq qalmışdı. Buda sasih kedesaanın yay fəslindən başlanırdı. Bu mart ayı eyni vaxta düşürdü. Bu gün günəş, yer kürəsi və ay eyni uzun xətt üzərində olurdular. Bu gün Nyepi bayramının Yeni Saka ili başlayırdı.

Nyepi günü bayramının keçirilməsi. İndoneziyada memarisuda bunu məqsədlə yerinə yetirilir. Yəni bu kosmosun təmizlənməsi, harmonilaşdırılması, bərabərləşdirilməsi və balanslaşdırılması idi. Bu bayram fəlakətdən, xaosdan və müharibədən azad ola dünyanı arzulayırıq. Buna görə insanlar bu günü xoş, firavan, kasıblıqdan, və axmaqlıqdan azad olurlar.

1 sıra ardıcı olaraq yerinə yetirən mərasimlər. Onlardan 1-si Mekis, Melis, və yaxudda Melastidir. Bu bayramdan 2 gün əvvəl keçirilən təmizlik mərasimidir. Və meditasiya, ibadət və dua vasitəsilə təmizlənməyə çalışılır. 2) Tawur Kesanga, Tawur Agung və ya Mencaru adlanan İİ mərasim bayram günündən 1 gün əvvəl edilən dini qurban mərasimidir. Bu gündə Binutayadnya edilir. Yolda və ya evdə qorxulu ruhlar üçün xərac toplanılır. Bu xəraclar klasifikasiyasına və səviyyəsinə görə öküz, tooyuq, ördək və başqa heyvani kimi qurban kəsilir. İİİ məraim isə bayram gününə keçirilir. Daha doğrusu bu mərasiminin adında irəli gələrək amati geni, amata karya, amati laluganan və amati lelalunga yolu ilə yəni heç bir oddan istifadə etməməklə məsələn yemək bişirməmək, siqarət cəkməməklə, işıqları yandırmamaqla, gəzməməklə, və şadlıq keçirməməklə keçirilir. Mərasim ən önəmli anı tapa brata, aclıq, digər pis şeyləri başda silmək və yanlız böyük tanrı olan Hyang Widhi ilə birləşmək durur. Sonuncu mərasim isə bayramdan 1 gün sonra keçirilən Ngembak apidir. Bu gündə isə dünənin əksinə olaraq gündəlik həyatdakı oddan istifadə edilir. Nyepi bayrmının axırıncı mərasımı xoruz banlamasından sonra erkən duaların etməklə balayır. Günün günorta çağında isə əhali bir yerətoplaşırlar və dharmasanti ilə salamlaşırlar.

Nyepi mərasiminin əsas normaları edilən zaman bütün hinduistlər bunu etməlidir. Amma bəzi istisna insanlar var. Bu insanlara aiddir: hamilə qadınlar, süd verilən körpələr, xəstələr və 5 yaşından aşağı olan uşaqlar. Bu insanların Nyepinin bütün mərasimlərini heç də eləməyə borclu deyillər. Onlar yanlız vacib olan bəzi mərasimləri eləməlidirlər. Bu mərasimlərdən biridə salamlamaqdır. Yəni yuxarıdakı qrupa daxil olan insanlar Dharmasatini salamlamalıdırlar.

Təmizləmək mərasimi Hinduistlərin həyat fəlsəfəsində əsas sinvollardan biridir. Buna həqiqi təmizlik, anadan olmaq, və daxili dünya durur. Həmin təmizliyin məqsədində səhv düşüncə tərzi, təbii fəlakətlər, epidemiyalar, yanğınlar, əzab, ölüm, insan əxlaqını murdarlamamaq, məhsul itkisindən azad olmaq, konfliktlərdən təmizlənmək daxildir. Bunların hamısı kəndlərdən, evlərdən, vilayətdən, və ya bütün İndoneziyadan təmizlənməlidir. Çünki həyat sistemi etikaya, budi pekerti-yə və daha yaxşı əxlaqa nail olmaq üçün təmizlənmək mərasimləri və ALLAHA qurban verməklə yerinə yetirilir.

Nyepinin sinvolu həyat, pis düşüncələrdən azad olmaq, pis sözlərdən azad olmaq, sevgidən azad olmaq, tamahkarlıqdan uzaq olmaqdır. Bu həyat Başlanğıc ALLAHına və ya daimi Əbədi olan Allahdan bağışlanmaq mərasimini edilmək məqsədindədir. Sakit, sülh və dini ərazidə insanlar ilahi süarı görə bilir, ürəyinin səsini eşidə bilər. Insanların böyük olan Allaha- Hyang widhi yenidən birləşməlidir.

Nyepinin müdrikliyi dini gerçəklik yadnya dindar olmaq, düzlük, sitayiş, mərasimi, kharma, (iş, öz vəzifənin yerinə yetirmək), hədiyyə (sədəqə, ehsan, töhfə), tapa (müqəddəs düşəncələr) və brata (oruc tutmaq, nəfəsdən və istəklərdən təmizləmək) ilə edilməlidir.^[4]