İsaak Levitan

İsaak İliç Levitan (18 (30) avqust 1860 və ya 3 (15) oktyabr 1860, Kibartay^[d], Polşa çarlığı^[1] – 22 iyul (4 avqust) 1900, Moskva^[1]) — rus əssamı, peyzaj ustası, akademik.^[2]

İsaak Levitan
rus. Исаак Левитан
Doğum tarixi	18 (30) avqust 1860 və ya 3 (15) oktyabr 1860
Doğum yeri	Kibartay[d], Polşa çarlığı, Rusiya imperiyası[1]
Vəfat tarixi	22 iyul (4 avqust) 1900 (39 yaşında)
Vəfat yeri	Moskva, Moskva quberniyası[d], Rusiya imperiyası[1]
Vəfat səbəbi	ağciyər xəstəliyi[d]
Dəfn yeri	Novodeviçye qəbiristanlığı
Fəaliyyəti	rəssam, vizual incəsənət rəssamı
Təhsili	Moskva Rəsm, Heykəltəraşlıq və Memarlıq Məktəbi[d] (–1885)
Janrlar	peyzaj, impressionizm
Stil	realizm
Tanınmış işləri	Sakit məskən
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İsaak İliç Levitan (Исаак Ильич Левитан)^[3] Avqustovski quberniyasının, Мariampoliski qəzasında, Кibratda (1866-cı ildən Suvalski quberniyası), ziyalı yəhudi ailəsində dünyaya gəlmişdir. Rəsmi doğum tarixi 30 аvqust 1860-cı il hesab olunur. Atası İlya (Эльяшив-Лейб) Abramoviç Levitan (1827–1877) Litva, Каydanovada mövcud xüsusi çəkili yəhudi — şotland icmasına daxil olan mənşəcə ravvin ailəsindən gəlirdi. İlya Vilnedə oxumuş,sonra isə müstəqil şəkildə fransız və alman dillərinə yiyələnmişdir. O əvvəlcə Кovnoda bu dilləri tədris etmiş, sonra isə dəmir yolu çəkən fransız şirkətində tərcüməçi işləmişdir. 2010-cu ilin noyabr ayında aşkarlanaraq www.JewishGen.org saytda yayımlanmış arxiv məlumatlarına əsasən rəssamın ulu babasını Abram, babasını isə Leyb (Лейб Абрамович Левитан) (təx. 1791–1841) adlandırırdılar.^[4] Uşaqların doğum haqqında şəhadətnamələrindəki qeyidlərə əsasən İlyanının (Эльяша) uşaqlarının anası — qızı Mixle(Михле) (d.18.07.1859) və oğlu Aveyla leyba (Авеля Лейба) (d. 9. yanvar 1861 köhnə təqvimlə) — Basya Qirşyevna Levitan (Бася Гиршевна Левитан) (1830–1875; bəzi mənbələrdə isə Berta Moiseyevna (Берта Моисеевна), Zundele — Qrişa (Зунделе-Гирша) qızı kimi göstərilmişdir.. Ailədə İsaakdan başqa əlavə üç uşaq: qadaşı Avel Lyeb (Авель Лейб) (sonradan Adolf (Адольф) adını götürüb), bacısı Treza (Тереза) (Treza İlya qızı Berçanskaya (Тереза Ильинична Берчанская), d.1856.) və Mixle (Михле) (Emma İlya qızı (Эмма Ильинична), d.18.07.1859.köhnə təqvimlə) böyüyürdü^[5][6].

M.A. Roqova görə İsaak Levitan Elyaşın arvadı Basidən 1860-cı ilin avqustunda kiçik qardaşı Leyba Avelin anadan olmasına 5 ay qalmış doğulması mümkün deyil. Arxiv materiallarının tam olmaması qardaşların həyatında belə bir müəmma ortaya qoymuşdur. Ola bilsin ki, İsaak Levitan bu ailənin doğma uşağı olmayıb, yaxın qohumlardan övladlığa götürülmüş olsun.^[7] (родился в 1834 г.), и его жены Добры, по имени Ицик-Лейб Левитан (родился 3. oktyabr 1860 г. по старому стилю)^[8]. 03.10.1860-cı il doğum haqqında qeydlərdə İtsika-Leyba Levitanın, Xatskelya Levitan və onun arvadı Dobradan olan uşağın təhqiqat üçün açıqdır.^[9] Əksinə Treza və isaak Levitanların Elyaş Leyba və basi ailəsində arxiv qeydləri yoxdur. Xatskel ən azı 1868–1870 illərdə qardaşı Elyaş ilə birlikdə yaşamışdır. XX əsrin əvvəllərində İsaak levitanın doğum tarixi barədə rəsmi məlumat belə idi ki, o 1861-ci ildə anadan olb, ancaq aildə sonbeşik-balaca qardaş olub. Çünki, Adolf, hansı ki, məktəbdə onu böyük Levitan adlandırırdılar orada daha əvvəlcədən qəbul olub oxuyurdu.^[10] Bu halda necə ki, M.A. Roqov təqdim edir, rəssamın məkdəbdəki (hansıkı Avel və İsaak birlikdə oxuyurdular) həqbi sənədində isaak Levitanın bir neçə təsdiqlənməmiş fərziyələrə görə doğum gün 18 avqust kimi qeyd olunb. Rəssam Lev (ing. Leo Birchansky, 1887–1949) və Rafail (fr. Raphaël Birtchansky, 1883–1953) Berçanskilər İsaak Levitanın qohumları, bacısı Treza Berçanskinin oğullarıdır.

Ailənin maddi vəziyyətini yaxşlaşdırmağa və uşaqlara təhsil verməyə ciddi cəhd göstərən İlya Levitan 1870-ci illərin əvvəllərində ailəsi ilə birlikdə Moskvaya köçdü. İsaakın böyük qardaşı Avel leyb 1871-ci il Moskva Rəsm, Heykəltəraşlıq və Memarlıq Məktəbinə daxil oldu. 1873-cü ilin payızında on üç yaşlı İsaak da bu məktəbə daxil olaraq, təhsilə başlayır. Perov, Savrasov və Polenov kimi məşhur rəssamlar onun müəllimi olur. 1875-ci ildə levitanın anası vəfat edir və atası ciddi xəstələnir. Xəstəliyə görə dəmir yol idarəsindəki işini buraxmalı olan ata repititorluqla dörd uşağı saxlamaqda çətinlik çəkir. Ailənin vəziyyəti o qədər çətin idi ki, məktəbdən zaman-zaman onlara dəstək olurdular. Nəhayət 1876-cı ildə ailənin "kasıbçılığın son həddi"ndə və uşaqların "incəsəntdə böyük uğurları" müqabilində onları təhsil haqqlarından azad etdilər. 3 fevral 1877-ci ildə atası tif xəstəliyindən vəfat edir. Levitan, onun qardaşı və bacıları üçün ən ağır dönəmlər başlayır. Həmin vaxt İsaak artıq Vasili Perovun rəhbərliyi altında "natura"da dördüncü sinifdə oxuyurdu. Perovun dostu məşhur mənzərə rəssamı Svrasovun diqqətini cəlb edən Levitan onun istəyi üzrə mənzərə (peyzaj) sinfində oxumağa davam edir. 1877-ci ilin martında Levitanın iki rəsmi sərgidə uğur qazanır. On altı yaşlı gənc Levitan kiçik gümüş medal və "fəaliyyətini davam etdirmək üçün" 220 rubl mükafat əldə edir.

1. Günəşli gün. (Солнечный день. Весна), 1876–1877
2. Payız günü. (Осенний день. Сокольники), 1879
3. Payız mənzərəsi. (Осенний пейзаж), 1880
4. Tozağacı meşəsi.(Берёзовая роща), 1885–1889
5. Yağışdan sonra. (После дождя. Плёс), 1889, ГТГ
6. İtaliyada bahar.(Весна в Италии), 1890
7. Sakit iqamətgah. (Тихая обитель), 1890
8. Axşam zəngi. (Вечерний звон), 1892
9. Zanbaqlar. (Лилии. Ненюфары), 1895
10. Bahar. (Весна. Большая вода), 1897
11. Sakitlik. (Тишина), 1898
12. Ala-toran. (Сумерки), 1900

• 
  Günəşli gün. (Солнечный день. Весна), 1876–1877
• 
  Payız günü. (Осенний день. Сокольники), 1879
• 
  Payız mənzərəsi. (Осенний пейзаж), 1880
• 
  Tozağacı meşəsi.(Берёзовая роща), 1885–1889
• 
  Yağışdan sonra. (После дождя. Плёс), 1889, ГТГ
• 
  İtaliyada bahar.(Весна в Италии), 1890
• 
  Sakit iqamətgah. (Тихая обитель), 1890
• 
  Axşam zəngi. (Вечерний звон), 1892
• 
  Zanbaqlar. (Лилии. Ненюфары), 1895
• 
  Bahar. (Весна. Большая вода), 1897
• 
  Sakitlik. (Тишина), 1898
• 
  Ala-toran. (Сумерки), 1900

• 
  "Rəssam İ.İ.Levitanın vəfatının 50 illiyinə" SSRİ-nin poçt markası, 1950-ci il, 50 qəpik.
• 
  "İ.İ.Levitanın anadan olmasının 100 illiyinə" SSRİ-nin poçt markası, 1960-cı il, 40 qəpik.
• 
  "İ.İ.Levitanın anadan olmasının 150 illiyinə" Rusiyanın poçt markası, 2010-cu il, 25 rubl.
• 
  Xatirə sikkəsi 2 rubl RF ƏB, 2010 – cu il

• Константин Паустовский. "Исаак Левитан". Повесть о художнике. — М., 1937
• Изабелла Гинзбург. И. Левитан. — Л.—М.: Искусство, 1937
• Михаил Нестеров. "Давние дни", Воспоминания о Левитане.
• Иван Евдокимов. "Левитан". — М., 1959
• Сергей Глаголь и Игорь Грабарь (предисловие). Монография о Левитане. — СПб, 1913
• С. А. Пророкова. "Левитан" (серия ЖЗЛ). — М., 1960
• Т. Л. Щепкина-Куперник. "Софья Петровна и Левитан" (в книге "Дни моей жизни"). — Л., 1928
• Т. Л. Щепкина-Куперник. "Старшие". //Ж. Вестник Европы, 1911, № 11.
• В. А. Прытков. "Левитан". — М., 1959
• А. А. Фёдоров-Давыдов. "И. И. Левитан. Жизнь и творчество". — М., 1960
• В. И. Колокольцов. Отклонение к чеховскому "Дому с мезонином" (в книге "Отклонение. Колокольцовы в Тверской губ. Книга 1."). — СПб, 2005
• Н. П. Смирнов. "Золотой плёс. Повесть о Левитане". //Ж. Охотничьи просторы. — М., 1959
• И. И. Левитан. Письма, документы, воспоминания (общ. ред. А. Фёдорова-Давыдова). — М., 1956
• И. И. Левитан, А. П. Чехов. (в книге Знаменитые россияне в истории Удомельского края (состав. Д. Л. Подушков). — Тверь, 2009
• Г. Т. Полилов. "Развиватели". Роман о пребывании И. Левитана и С. Кувшинниковой и С.Морозова в Плесе
• Алексей Мокроусов. Левитан: Борьба за наследство. // Ж. Лехаим. 2010, № 12
• М. А. Рогов Тайна происхождения И. И. Левитана и ее возможное влияние на его творчество // XIV Плёсские чтения: материалы научно-практической конференции, Плёс, 13–14 ноября 2015 г. — Иваново, 2016, с. 126–131
• Исаак Левитан // Третьяковская галерея : журнал. — Специальный выпуск

• Исаак Левитан. Сайт художника. Arxivləşdirilib 2021-04-11 at the Wayback Machine
• Художник Исаак Левитан. (Картины, биография, творчество)
• Биография и картины Исаака Ильича Левитана
• Выставка Левитана, К. И. Чуковский, часть 1
• Переписка Левитана с Е. А. Карзинкиной — собственноручное письмо
• Работы Исаака Левитана
• Картины Исаака Левитана на сайте Большой Галереи Искусств
• Репродукции картин Исаака Левитана
• Исаак Левитан в Русском Музее. "Искусство ТВ", 2010
• История Товарищества передвижных художественных выставок
• Воспоминания современников о Левитане (Александр Бенуа, Сергей Дурылин, Мария Чехова, Антон Чехов, Фёдор Шаляпин, Константин Коровин)
• Подушков Д. Л. Пребывание художника Левитан И. И. и писателя Чехова А. П. на Удомельской земле. Краеведческий альманах "Удомельская старина", № 4, декабрь 1997.
• Подушков Д. Л. Где жила Чайка? (О пребывании И. И. Левитана и А. П. Чехова в Удомле). Русская провинция № 1, 2000.
• Подушков Д. Л. (составитель), Воробьев В. М. (научный редактор). Знаменитые россияне в истории Удомельского края. — Тверь: СФК-офис 2009. — 416 с.
• Левитан и "Мир искусства"