ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi

ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi (USAID) Amerika Birləşmiş Ştatları hökumətinin müstəqil agentliyidir, əsasən mülki xarici yardım və inkişaf köməyin idarə edilməsinə cavabdehdir. 27 milyard dollardan çox büdcə ilə USAID dünyanın ən böyük rəsmi yardım agentliklərindən biridir və ABŞ-nin bütün xarici yardımının yarısından çoxunu təşkil edir – mütləq dollar ifadəsində dünyada ən yüksəkdir.

ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi
Möhürün şəkli
Ümumi məlumatlar
Ölkə
Yurisdiksiya Amerika Birləşmiş Ştatları
Yaradılma tarixi 3 noyabr 1961
Baş qərargah
Ünvan Ronald Reagan Building, Washington, DC 20523-1000[2]
Rəsmi saytı usaid.gov
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Konqres 4 sentyabr 1961-ci ildə ABŞ-nin xarici yardım proqramlarını yenidən təşkil edən və iqtisadi yardımı idarə etmək üçün bir agentliyin yaradılmasını tələb edən Xarici Yardım Aktını qəbul etdi. Sonradan USAID bir neçə mövcud xarici yardım təşkilatını və proqramlarını bir agentlik altında birləşdirməyə çalışan Prezident Con Kennedinin sərəncamı ilə yaradıldı.[3] USAID əsas diqqəti uzunmüddətli sosial-iqtisadi inkişafa yönəldən ABŞ-nin ilk xarici yardım təşkilatı oldu.

USAİD-in proqramları Konqres tərəfindən Xarici Yardım Aktı vasitəsilə tənzimlənir ki, bu da bu icazələri illik maliyyə ayırmaları aktlarında və digər qanunvericilik aktlarında əks olunan mandatlarla tamamlayır.[4] ABŞ-nin xarici siyasətinin formal komponenti olan USAID prezidentin, dövlət katibinin və Milli Təhlükəsizlik Şurasının rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərir.[5] USAID-in 100-dən çox ölkədə, ilk növbədə Afrika, Asiya, Latın Amerikası, Yaxın Şərq və Şərqi Avropada nümayəndəlikləri var. USAID həmçinin Afrika və Asiyada vərəmin aşkarlanmasına və qarşısının alınmasına kömək etmək üçün IDDS adlı 5 illik proqram həyata keçirib.[6]

Mübahisələr və tənqidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

USAID və ümumilikdə ABŞ-nin xarici iqtisadi yardımı 1950-ci illərdən bəri davamlı olaraq müzakirə, mübahisə və tənqid mövzusuna çevrilmişdir.

İqtisadi maraqlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

USAID bildirir ki, “ABŞ-nin xarici yardımı həmişə ikili məqsəd daşıyıb: inkişaf etməkdə olan dünyada vətəndaşların həyatını yaxşılaşdırmaqla yanaşı, demokratiyanın və azad bazarların genişləndirilməsində ABŞ-nin xarici siyasət maraqlarını inkişaf etdirmək”. Qeyri-hökumət təşkilatlarının müşahidə qrupları qeyd ediblər ki, Əfqanıstana edilən yardımın 40%-ə qədəri şişirdilmiş xərclərlə müqavilələr imzalamaqla donor ölkələrə qayıdıb.[7]

USAİD podratçıları rəsmən rəqabətli və obyektiv əsaslarla seçsə də, nəzarətçi qruplar, siyasətçilər, xarici hökumətlər və şirkətlər bəzən agentliyi tender prosesinə hazırkı prezident administrasiyasının siyasi və maliyyə maraqlarının əsassız şəkildə təsirinə imkan verməkdə günahlandırırlar. Məsələn, Buş administrasiyası zamanı məlum oldu ki, İraqın yenidən qurulması üçün 600 milyon dollarlıq müqavilə üçün təklif vermək üçün seçilmiş beş icraçı tərəfdaşın hamısının hökumətlə sıx əlaqələri var.[8][9]

USAID-in reklamı üzərinə "Bizim sizin köməyinizə ehtiyacımız yoxdur" yazılan tənqidi qraffiti. Qərb Sahili, yanvar 2007

Siyasi maraqlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ABŞ xarici siyasətinin tənqidçisi, jurnalist Uilyam Blum bəyan edib ki, 1960-cı illərdə və 1970-ci illərin əvvəllərində USAID “Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi ilə sıx iş əlaqəsi saxlayıb və Agentliyin rəsmiləri çox vaxt USAİD-in pərdəsi altında xaricdə fəaliyyət göstəriblər”.[10] 1960-cı illərdə USAİD-in indi dağılmış bölməsi olan İctimai Təhlükəsizlik İdarəsi buna misal olaraq xatırlanır, O, xarici polisə üsyanla mübarizə üsulları (o cümlədən işgəncə üsulları) üzrə təlim keçmək üçün cəbhə rolunu oynamışdır.[11]

Braziliyanın ən böyük qəzeti olan Folha de S.Paulo, USAID-i Braziliyanın siyasi islahatına sağçı partiyalara məqsədyönlü şəkildə təsir göstərməyə çalışmaqda ittiham edib. 2005-ci ildə USAID Braziliya Konqresində partiyadaxili sədaqətsizliyi cəzalandıran qanunun qəbul edilməsinə yönəlmiş islahatları dəstəkləmək üçün seminara 95.000 dollar xərcləyib. Folha-nın İnformasiya Azadlığı Aktı çərçivəsində əldə etdiyi USAİD sənədlərinə əsasən seminarın bu ölkənin Konqresində genişmiqyaslı siyasi islahatlarla bağlı müzakirələr ərəfəsinə təsadüf etməsi planlaşdırılırdı. Sənədlərdə qeyd olunur ki, "zəif partiya nizam-intizamının nümunəsi bütün siyasi spektrdə görünsə də, hakim İşçilər Partiyası kimi liberal sol partiyalar üçün bir qədər az doğrudur". Qəzetlər həmçinin "konfransın ABŞ perspektivini təklif edən kimi görünməməsi üçün "yerliləşdirilməsi" ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə ediblər. Tədbirin baş sponsoru Beynəlxalq Respublikaçılar İnstitutu olub.[12]

2012-ci ilin yayında ALBA ölkələri (Venesuela, Kuba, Ekvador, Boliviya, Nikaraqua, Sent Vinsent və Qrenadin, Dominika, Antiqua və Barbuda) öz üzvlərini USAİD-i ölkələrindən çıxarmağa çağırıblar.[13]

BMT təsirləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bir çox araşdırmalar göstərir ki, xarici yardım ABŞ-nin digər xalqlardan istədiyi hərəkətləri əldə etmək üçün siyasi silah kimi istifadə olunur. Bir dövlətin BMT Təhlükəsizlik Şurasına üzv olması ABŞ-nin yardımının əhəmiyyətli dərəcədə artmasına səbəb ola bilər.[14]

1990-cı ildə Yəmənin BMT-dəki səfiri Abdullah Saleh əl-Aştal, ABŞ-nin başçılıq etdiyi koalisiyanın İraqa qarşı güc tətbiq etməsinə çağıran qətnamənin əleyhinə səs verdi. Hadisədən sonra USAID dərhal Yəməndəki fəaliyyətini və maliyyələşdirməsini dayandırdı.[15][16]

Dövlət Departamentinin terrorçu siyahısı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

USAİD QHT-lərdən onlara maliyyə ayrılması şərti kimi terrorizmdən imtina haqqında sənəd imzalamağı tələb edir. İordan çayının qərb sahilində və Qəzza zolağında 135 QHT-ni təmsil edən Fələstin Qeyri-Hökumət Təşkilatları Şəbəkəsinin media koordinatoru İssam Əbdül Rəhman bildirib ki, onun təşkilatı "siyasi motivli maliyyələşmə problemi ilə üzləşib". Həmçinin ABŞ Dövlət Departamenti tərəfindən terror təşkilatları siyahısına salınan Fələstinin Qurtuluş Xalq Cəbhəsi USAİD-in fəaliyyətinin “Fələstinlilərin hüquq və prinsiplərini, xüsusən də geri qayıtmaq hüququnu sarsıtmaq üçün Qərb kəşfiyyat orqanlarının mətbəxlərində hazırlanmış siyasi həllərini tətbiq etmək cəhdindən başqa bir şey olmadığını” bildirib.[17]

Perunun məcburi sterilizasiyalarında iştirak

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1990-cı illərdə USAID ölkənin Yaşıl Planı çərçivəsində Peruda təxminən 300.000 yerli qadının məcburi sterilizasiyasında iştirak etmişdir. Beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən USAID, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Əhali Fondu (UNFPA) və Nippon Fondu tərəfindən təşviq edilən əhaliyə nəzarət qaydaları, Fujimori hökumətinin sterilizasiya səylərini dəstəklədi.[18][19] Perunun Konqresin alt komitəsi tərəfindən aparılan araşdırmalar USAİD-in artan maliyyəsi ilə həyata keçirilən sterilizasiyaların sayı arasında səbəbli əlaqəni aşkar edib.[19] Bu sterilizasiyalar ABŞ hökumətinin siyasi və iqtisadi sabitlik naminə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə doğum nisbətlərini azaltmaq üçün ümumi strategiyasının bir hissəsi idi.[19]

Məlumat Azadlığı Aktı vasitəsilə əldə edilən sənədlər, USAID-in 1993-1998-ci illərdə, məcburi sterilizasiyalar dövründə Perunun milli səhiyyə sistemini effektiv şəkildə nəzarətə götürdüyünü aşkar etdi. Belə qənaətə gəlindi ki, bu sterilizasiya pozuntularının Peru və Vaşinqtondakı USAİD administratorlarının xəbəri olmadan sistematik şəkildə baş verməsi faktiki olaraq ağlasığmaz olardı.[18][19]

Əhali Tədqiqat İnstitutunun araşdırmalarının təzyiqi altında USAID 1998-ci ildə Peruda sterilizasiyanı maliyyələşdirməyi dayandırdı. Məcburi sterilizasiyalar 2000-ci ildə Prezident Fuximori Yaponiyaya qaçana qədər davam etdi.[20] Siyasət nəsillərin dəyişməsi ilə nəticələndi, kənd yerlərində iqtisadi stimul verə bilməyən daha kiçik gənc nəsil yaratdı və beləliklə, həmin bölgələrdə yoxsulluq artdı.[20]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Global Research Identifier Database (ing.). 2015.
  2. ↑ https://web.archive.org/web/20211112155906/https://www.usa.gov/federal-agencies/u-s-agency-for-international-development.
  3. ↑ "USAID HISTORY". usaid.gov. USAID. 11 June 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 January 2018.
  4. ↑ "USAID: Automated Directives System 400" (PDF). November 19, 2003 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-27.
  5. ↑ USAID. "ADS Chapter 101.2 Agency Programs and Functions" (PDF). November 18, 2003 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 December 2011.
  6. ↑ "Infectious Disease Detection and Surveillance | IDDS | USAID". iddsproject.org. 2023-04-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-19.
  7. ↑ Richard Norton-Taylor 40% of Afghan aid returns to donor countries, says report Arxivləşdirilib 2013-01-15 at the Wayback Machine guardian.co.uk 25 March 2008
  8. ↑ Barbara Slavin Another Iraq deal rewards company with connections Arxivləşdirilib 2012-03-10 at the Wayback Machine USA Today 4/17/2003
  9. ↑ Tran, Mark. "Halliburton misses $600m Iraq contract". The Guardian. 31 March 2003. 7 November 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 November 2023.
  10. ↑ William Blum, Killing hope : U.S. military and CIA interventions since World War II Zed Books, 2003, ISBN 978-1-84277-369-7 pp.142[ölü keçid], 200[ölü keçid], 234[ölü keçid].
  11. ↑ Michael Otterman, American torture: from the Cold War to Abu Ghraib and beyond (Carlton, Vic.: Melbourne University Press, 2007), p. 60.
  12. ↑ "EUA tentaram influenciar reforma política do Brasil". .folha.uol.com.br. 2013-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-27.
  13. ↑ "After More Than 50 Years, USAID Is Leaving Ecuador". NBC News. 2014-10-01. 2021-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-11.
  14. ↑ "Security Council Seat Tied to Aid". Globalpolicy.org. 2006-11-01. 2009-05-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-03-12.
  15. ↑ Hornberger, Jacob" But Foreign Aid Is Bribery! And Blackmail, Extortion, and Theft Too! Arxivləşdirilib 2023-10-31 at the Wayback Machine" September 26, 2003
  16. ↑ U.S. State Department, Country Fact Sheets – Background Note: Yemen Arxivləşdirilib 2019-06-04 at the Wayback Machine. 12 March 2012
  17. ↑ Sterman, Adiv. "How dare you make us cooperate with Israel, Palestinian NGOs protest to EU". Timesofisrael.com. 2013-01-31. 2013-05-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-27.
  18. ↑ 1 2 McMaken, Ryan. "How the U.S. Government Led a Program That Forcibly Sterilized Thousands of Poor Peruvian Women in the 1990s | Ryan McMaken". Foundation for Economic Education (ingilis). 2018-10-26. 2021-08-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-04.
  19. ↑ 1 2 3 4 "Informe final sobre la aplicación de la anticoncepción quirúrgica voluntaria (AQV) en los años 1990-2000" (PDF). Congress of Peru. June 2002. 2022-05-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-11-22.
  20. ↑ 1 2 "Mass sterilisation scandal shocks Peru". BBC News (ingilis). 2002-07-24. 2019-05-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-04.