Aleksandr Dimitriyeviç Stoyanoğlu (rum. Alexandr Stoianoglo, qaq. Aleksandr Stoyanoglo; 3 iyun 1967, Komrat) — qaqauz əsilli Moldovalı siyasətçi və dövlət xadimi. O, 1995-2001-ci illərdə Qaqauziya prokuroru, 2001-2007-ci illərdə Moldova Respublikası Baş prokurorunun müavini olub. 2009-2010 və 2010-2014-cü illərdə Moldova Demokratik Partiyasının fraksiyasından VII-VIII çağırış Moldova Respublikası parlamentinin deputatı, Moldova Respublikası Parlamentinin vitse-prezidenti (2009-2010), ikinci səlahiyyət müddətində - Parlamentin Dövlət Təhlükəsizliyi, Müdafiə və İctimai Asayiş Komissiyasının sədri vəzifələrini icra edib.
Aleksandr Stoyanoğlu | |
---|---|
mold. Alexandr Stoianoglo | |
| |
Moldova Parlamentinin deputatı[d] | |
29 iyul 2009 – 28 noyabr 2010 | |
Moldova Parlamentinin deputatı[d] | |
28 noyabr 2010 – 30 noyabr 2014 | |
Şəxsi məlumatlar | |
Doğum tarixi | 3 iyun 1967 (57 yaş) |
Doğum yeri |
|
Təhsili |
|
Fəaliyyəti | siyasətçi |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
29 noyabr 2019-cu ildən 5 oktyabr 2021-ci il tarixədək Moldova Respublikasının Baş prokuroru olub. O, Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Baş Prokurorluğunun prokuroru Viktor Furtunanın verdiyi həbs qətimkan tədbiri əsasında Prokurorluğun Ali Şurasının qərarı ilə tutduğu vəzifədən kənarlaşdırılıb və Moldova Respublikasının İnformasiya və Təhlükəsizlik xidməti əməkdaşları tərəfindən Respublika Baş Prokurorluğunun binasında həbs edilib.[1] 26 sentyabr 2023-cü ildə Moldova Respublikasının Prezidenti Maya Sandu Fərmanı ilə Baş prokuror vəzifəsindən azad edilib.[2]
Moldova Respublikası Sosialistlər Partiyasından 2024-cü il seçkilərində Moldova Respublikasının Prezidenti vəzifəsinə namizəd olub.[3]
Aleksandr Stoyanoğlu 3 iyun 1967-ci ildə Komrat şəhərində anadan olub. 1984-1985-ci illərdə Komrat SPTU-54-də oxuyub. 1987-1992-ci illərdə Moldova Dövlət Universitetində hüquq təhsili alıb.
1992-1995-ci illərdə Kişinyov prokurorluğunda təcrübə keçmiş, prokuror köməkçisi, rayon prokuroru, sektorun baş prokuroru, ümumi nəzarət şöbəsinin prokuroru, şöbənin böyük prokuroru olub. 1995-2001-ci illərdə Qaqauziya Muxtar Vilayətinin prokuroru, 2001-2007-ci illərdə isə Moldova Respublikası baş prokurorunun müavini vəzifəsini icra edib.[4]
2006-cı ildə Qaqauziya başkanı (rəhbəri)[4] vəzifəsinə müstəqil şəkildə namizədliyini irəli sürmüş və birinci turda 6025 (10,58%) səs toplamışdır ki, bu da ikinci turda iştirak etmək üçün kifayət etməyib.[5]
2007-2009-cu illərdə “Aleksandr Stoyanoğlu” özəl hüquq firmasında hüquqşünas işləyib və Moldova Hüquqşünaslar İttifaqının üzvü olub.
2009-2010-cu illərdə Moldova Respublikası parlamentinin deputatı, parlament sədrinin müavini olub.
2010-2014-cü illərdə ikinci müddətə deputat, eyni zamanda Milli Məclisin Dövlət Təhlükəsizliyi, Müdafiə və İctimai Asayiş Komissiyasının sədri vəzifələrində çalışıb.[4]
2009-2014-cü illərdə Moldova Respublikası Parlamentinin MDB Parlament Assambleyasındakı Daimi Nümayəndəliyinin üzvü və rəhbəri olub.
2011-2014-cü illərdə Moldova Respublikası Parlamenti ilə Rusiya Federasiyası Dövlət Duması arasında Dostluq Qrupuna rəhbərlik edib.[6]
2014-cü ildə Qaqauziyada keçirilən plebisitlə bağlı o, “qaqauz xalqının qərarına hörmətlə yanaşdığını”, lakin bunu tanımadığını bildirib.[7]
30 noyabr 2014-cü il parlament seçkilərində o, Moldova Demokratik Partiyasının siyahılarından çıxarılıb. 2015-ci ilin yanvarında o, Qaqauziyanın Başkanı vəzifəsinə müstəqil şəkildə namizəd olmaq üçün partiyanı tərk edib.[8][9]
2015-ci ildə o, yenidən Qaqauziya Başkanı vəzifəsinə müstəqil şəkildə namizədliyini irəli sürdü və birinci turda 3174 səs (4,98%) topladı, bu da ona yenidən seçkilərin ikinci turuna çıxmağa imkan vermədi.[10]
2019-cu il noyabrın 28-də Aleksandr Stoyanoğlu baş prokuror vəzifəsi üçün keçirilən müsabiqənin qalibi olub. Əvvəlcə müsabiqə Maya Sandu hökuməti tərəfindən təşkil edilmişdi, lakin Moldova Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən komissiyanın qiymətləndirməsinin təhlilindən sonra komissiya üzvlərindən birinin namizədlərə qeyri-mütənasib qiymətlər verdiyi məlum oldu. Noyabrın əvvəlində ədliyyə naziri Olesya Stamate komissiyanın obyektivliyi ilə bağlı şübhələrini bildirdi və müsabiqəni saxta adlandıraraq onun nəticələrini ləğv etdi. Maya Sandu hökuməti öz məsuliyyəti altında baş prokurorun təyin edilməsi prosedurunu dəyişdirmək qərarına gəldi, lakin parlament hökumətin təşəbbüsünü dəstəkləmədi və etimadsızlıq səsverməsinə səs verdi.[11]
29 noyabr 2019-cu ildə prezident İqor Dodon Aleksandr Stoyanoğlunun baş prokuror vəzifəsinə təyin edilməsi haqqında sərəncam imzaladı.[12]
Baş Prokurorluq ətrafında gərginliyin birinci raundu 2020-ci ilin payızında keçirilən prezident seçkilərində Maya Sandunun qələbəsindən bir il sonra yarandı. Qələbədən dərhal sonra, 30 noyabr 2020-ci ildə Sandu andiçmə mərasimindən sonra baş prokuror Aleksandr Stoyanoğlu ilə görüş keçirmək niyyətində olduğunu bildirdi. Həmin gün mətbuat konfransı zamanı o bildirib:[13] “Təəssüf ki, bir ildən sonra Baş prokurorun fəaliyyəti haqqında kifayət qədər yaxşı şeylər deyə bilmərəm. Mən prezidentin andiçmə mərasimindən dərhal sonra onunla danışmaq istəyirəm. Gördüyüm kimi, kifayət qədər performans yoxdur. Ali Təhlükəsizlik Şurasında çox ciddi söhbətimiz olacaq”.
26 dekabr 2020-ci il tarixində yeni seçilmiş prezidentlə baş prokuror arasında görüş olub. Sandu Stoyanoğludan səs-küylü işlərin (bir milyardın oğurlanması, Laundromat və s.) araşdırılması və prokurorların onları başa çatdırmaq üçün hansı maneələrlə üzləşdiyi barədə məlumat istəyib. Görüşün sonunda prezident öz Facebook səhifəsində qeyd edib:[14] “İnsanlar bu işlərin ədalətli həllini gözləyir; vətəndaşlar korrupsiya sxemlərində iştirak edənlərin cəzalandırılmasını və pulların dövlətə qaytarılmasını tələb edirlər. İnsanlar haqlı olaraq prokurorluq orqanlarının işindən real nəticə görmək istəyirlər. Buna nail olmaq üçün hakimlər və prokurorlar vicdanlı və yaxşı peşəkar olmalıdırlar. Hakimlərin və prokurorların dürüstlüyü onların müstəqilliyinin təminatıdır”.
19 avqust 2021-ci ildə Aleksandr Stoyanoğlu brifinqdə çıxış edərək Maya Sandunu hakimiyyət bölgüsü prinsipini pozmaqda və prokurorluğun işinə müdaxilə etməkdə ittiham edib. Baş prokuror Sandu hakimiyyətini Plahotnyuk rejimi ilə müqayisə edərək, prezidenti müxalifət üzvlərinə qarşı cinayət işlərinin açılmasını tələb etməkdə ittiham edib.[15]
Elə həmin gün Sandu baş prokurorun ittihamlarını rədd edərək, onları “yalan və məsuliyyətsiz” adlandırıb. Prezident vurğulayıb ki, Təhlükəsizlik Şurasının iclasında “Baş prokurorun yanlış məlumat verdiyi kimi, müxalifətə qarşı cinayət işlərindən danışmayıblar.[16]
30 sentyabr 2021-ci il tarixində parlamentin üzvü və Milli Təhlükəsizlik, Müdafiə və İctimai Asayiş Komissiyasının sədri Lilian Karp Prokurorluğun Ali Şurasına şikayət ərizəsi ilə müraciət edərək, ərizədə Aleksandr Stoyanoğlunu qanunu pozmaqda günahlandırıb və onun haqda prokurorluq araşdırılması aparılmasını istəyib. Oktyabrın 5-də səsvermə nəticəsində şura Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Baş Prokurorluğunun prokuroru Viktor Furtunanı istintaqa məsul təyin edib. Furtune cinayyət işi açıb və Stoyanoğlu barəsində həbs qərarı çıxarıb ki, bu da cinayət təhqiqatı zamanı baş prokurorun səlahiyyətlərinin dayandırılmasına səbəb olub. O, elə həmin gün Moldova Respublikası Baş Prokurorluğunun binasında Moldova Respublikası SİS-in əməkdaşları tərəfindən həbs edilib.
Ümumilikdə Stoyanoğluya qarşı beş cinayət işi açılıb, sonradan onlar bir prosesdə birləşdirilib.[4] Xüsusilə korrupsiya və vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə maddələri ilə cinayət işləri açılıb. Digər məsələlərlə yanaşı, Stoyanoğlu 2012-ci ildə parlament üzvü kimi “Çirkli pulların yuyulmasına qarşı mübarizə haqqında” qanuna dəyişiklik təklif etməkdə ittiham olunurdu ki, bu da 2014-cü ildə Moldova bank sistemi vasitəsilə milyardlarla pulların yuyulmasına kömək edib. Bu prosesi jurnalistlər dolları borclarını ödəmək adı ilə rusca Laundromat[a] adlandırdılar. O, həmçinin 2021-ci ilin yayında ölkədən qaçan və axtarışda olan oliqarx Vyaçeslav Platonla korrupsiya əlaqələrində ittiham olunurdu.[17][4] Prokurorların fikrincə, Baş Prokurorluq Platona qarşı irəli sürülən ittihamları qanunsuz olaraq ləğv edib, bundan sonra o, azad edilib. Həmçinin, araşdırmaya görə, 2021-ci il yanvarın 5-də Ukraynanın hüquqi şəxslərin reyestrində dövlət qeydiyyatına alınmış “Verlok Development” və “Jet Business Limited INC” şirkətlərindəki səhmlərin 2009-cu ildə Vyaçeslav Platon tərəfindən baş prokurorun həyat yoldaşı Tsvetana Kurdovaya verilməsi qeyd edilib.[18]
Oktyabrın 8-də paytaxtın Çekani sektoru məhkəməsi fəaliyyəti dayandırılmış baş prokuror Aleksandr Stoyanoğlunun 30 sutka müddətinə həbs edilməsi ilə bağlı Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Prokurorluğunun vəsatətinə baxıb. Aleksandr Stoyanoğlunun həbsinin təşəbbüskarı olan Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə Baş Prokurorluğunun prokuroru Viktor Furtune cinayət işinin səbəblərini daha ətraflı izah edib.[19] Oktyabrın 8-i axşam saatlarında məhkəmə prokurorluğun vəsatətini qismən təmin edib və Aleksandr Stoyanoğlunun 30 sutka ev dustaqlığına buraxılması barədə qərar qəbul edib. Stoyanoğlu özü də məhkəmənin qərarını şərh edərək, onu yanlış adlandırıb və ona qarşı açılan işin siyasi xarakter daşıdığını bildirib.[20]
Stoyanoqlonun vəzifəsindən kənarlaşdırılmasından sonra Moldova müxalifəti “dövlət institutlarının ələ keçirildiyini” elan etdi və vətəndaşları “demokratiya və qanunun aliliyini müdafiə etmək” üçün etiraz aksiyasına çağırdı, eyni zamanda parlamenti, prezidenti və hökuməti əsassız qiymət artımı və siyasiləşmədə ittiham etdi. Oktyabrın 10-da Kişinyovda PSRM-nin (Dodon rəhbərlik etdiyi) mitinqində hökumətin istefası, həmçinin növbədənkənar parlament və prezident seçkiləri tələbləri irəli sürüldü.[21][22]
Aleksandr Stoyanoğlu daha sonra cinayət işi davam edərkən həbsdən azad edildi.
2023-cü il sentyabrın 26-da Moldova Prezidenti Maya Sandu Aleksandr Stoyanoğlunun baş prokuror vəzifəsindən birdəfəlik uzaqlaşdırılması haqqında sərəncam imzalayıb.
Həbs olunduğu gün, 2021-ci il oktyabrın 5-də Stoyanoğlu Kişinyov Apellyasiya Məhkəməsinə ərizə ilə müraciət edərək, Ali Prokurorlar Şurasının Furtuneni onun işini araşdırmaq üçün prokuror təyin etməsi ilə bağlı qərarını mübahisələndirərək, bunun şuranın səlahiyyətləri daxilində olmadığını iddia etdi. Noyabrın 2-də palata apellyasiya şikayətinə baxmaqdan imtina edib və onu qəbuledilməz elan edib. Bu qərardan Stoyanoğlu Moldova Ali Məhkəməsinə şikayət edib. Dekabrın 29-da Ali Məhkəmə şikayəti təmin etməyib və Apellyasiya Palatasının qərarını qüvvədə saxlayıb.
19 yanvar 2022-ci ildə Aleksandr Stoyanoğlu Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə İnsan Hüquqları Konvensiyasının 6-cı maddəsi ilə müəyyən edilmiş ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnun dövlət tərəfindən pozulduğunu iddia edərək şikayət verib. Vəzifəsinə görə, ona səlahiyyətlərinin dayandırılması ilə bağlı apellyasiya şikayəti vermək imkanı verilməyib. 24 oktyabr 2023-cü ildə məhkəmə Stoyanoğlunun ədalətli məhkəmə araşdırması hüququnun pozulduğuna qərar verib və ona 3600 avro təzminat ödənilməsi barədə qərarını elan edib.[23]
Aleksandr Stoyanoğlu 2024-cü il Moldovada keçirilən prezident seçkilərində Sosialistlər Partiyasının dəstəyi ilə namizəd kimi iştirak etdi və burada 20 oktyabrda keçirilən səsvermənin birinci turunda ikinci olmasına baxmayaraq, ikinci turu məcbur etmək üçün kifayət qədər səs topladı. O, noyabrın 3-də ikinci turda hazırkı prezident Maya Sandu ilə qarşılaşdı.[24]
Stoyanoğlu Moldovanın prezident seçkilərinin birinci turu ilə eyni gündə keçirilən 2024-cü ildə Avropa İttifaqına üzvlük referendumunda Avropa Birliyinə qoşulmaq öhdəliyini təsbit etmək üçün Moldova Konstitusiyasına dəyişiklik edilməsinə qarşı olduğunu bildirib, baxmayaraq ki, o, Moldovanın "Avropa istəkləri"nin tərəfdarı olduğunu bildirib.[24] O, həmçinin seçkiqabağı vədinin bir hissəsi olaraq Aİ, ABŞ, Rusiya və Çinlə “balanslaşdırılmış” xarici siyasət vəd edib.[25] Təcrübəli siyasətçi ucuz rus qazının tədarükünü bərpa edəcəyinə söz də verib.[26] Oktyabrın 27-də keçirilən debat zamanı o, Ukraynaya dəstəyin davam edəcəyini bildirib..[27] Kiçik qızının AB üzvü olan Almaniyada işlədiyi bəlli olduqdan sonra Stoyanoğlu qeyd edib ki, "istədikləri yerə getmək Moldovadakı hər bir gəncin haqqıdır”.[28]
Aleksandr Stoyanoğlu Qərb mediası tərəfindən "Rusiyayönlü" kampaniya tərəfindən dəstəklənən kimi təsvir edilmişdir..[29][30][31] Noyabrın 3-də keçirilən ikinci turda o, yalnız 45,03% səs qazanaraq Sanduya uduzdu. O, kənd yerlərində daha çox səs payına və ümumilikdə Moldova daxilində səsvermə bülletenlərinin daha çox payına malik idi, qalib Sandu isə gənclər, şəhərlərdə yaşayanlar və xaricdə işləyən və ya təhsil alan moldovalılar arasında daha çox səs topladı.[32]
Aleksandr Stoyanoğlu etnik qaqauzdur.[33] Moldova vətəndaşı olmaqla yanaşı, Rumıniya vətəndaşlığına da malikdir. Stoyanoğlu rumın, rus, qaqauz və türk dillərində danışır.[34]
Ailəlidir, həyat yoldaşı Çvetana Kurdovadır.[35] Onun iki qızı var,[6] onlardan ən kiçiyi Almaniyada Avropa Mərkəzi Bankında işləyir.[28]