Arqun (çay)
Arqun (çeçen. Чӏаьнтий-Орг, gürc. არღუნი) - Şimali Qafqazda Gürcüstan və Rusiya ərazisindən axan çaydır. Sunja çayının sağ qoludur (Terek hövzəsi).[2]
| Arqun | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Mənsəbi | Sunja (Terekin qolu) |
| Uzunluğu |
|
| Su sərfi | 45,6 m³/s |
| Hövzəsinin sahəsi | 3.390 km² |
| DSR[rus.] | 07020001212108200005795 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Coğrafiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Arqun çayının uzunluğu 148 km, hövzəsinin sahəsi isə 3390 km²-dir.[3] Çayın Orta yamacı 17,63 m / km təşkil edir. Su axınının orta sürəti 45,6 m³ / s-dir. Arqun çayının qidalanma mənbələri müxtəlifdir. Arqun üzərində davamlı donma müşahidə olunmur.[4] Arqun çayı, Böyük Qafqaz dağ silsiləsinin şimal yamacındakı buzlaqlardan başlayır. Yuxarı çaylarda, Şaroarqun çayı ilə birləşmədən əvvəl, tarixən Çantı-Arqun adlanmışdır.[5]
Bundan əlavə, düzənliyə çatmamışdan əvvəl ("Arqun qapısı" deyilən (Yan Qafqaz silsiləsi), çay mənbələri yaxınlığında və ya aşağıda demək olar ki, davamlı meşələrlə örtülmüşdür. Çay, Arqun dərəsində dağlıq Çeçenistan ərazisindən axır. Arqun çayı bir çox dağ çayını birləşdirir. Arqun hövzəsinin dağlıq hissəsi və onun qolları dağlıq Çeçenistanın qərb hissəsini - Itum-Kalinski və Şatoy rayonlarını təşkil edir. Bu bölgə çeçenlərin məskunlaşdığı yerlərdən biridir və ənənəvi qüllə tipli quruluşa malik qədim kəndlərin çoxsaylı xarabalıqları ilə xarakterizə olunur. Arqun, Çeçenistan Respublikasından əlavə, Gürcüstan ərazisindən, o cümlədən Kevsureti bölgəsinin şimal-şərqindən axır.
Arqun çayı düzənliyə çatdıqdan sonra Çeçenistanın Qroznı və Şali bölgələri arasındakı sərhəd Sunja çayına axanadək davam edir.
Arqun çayının vadisində əhali sıx məskunlaşmışdır. Çayın meşə dərəsində olması çeçenlərə sahilində çox sayda kənd və digər yaşayış evləri tikməyə imkan verir. Bura müharibədən əvvəl, özəl mülklərin demək olar ki, davamlı inkişafı ilə fərqlənirdi.
Arqun çayının aşağı axınında VXIII əsrdə əsası qoyulan Arqun şəhəri yerləşir. Çay suvarma və su təchizatı üçün istifadə olunur. Arqun çayı üzərində kiçik su elektrik stansiyalarının qurulması planlaşdırır.[6]
Hidronimin mənşəyi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Çeçen dilində Arqun (Çeçen. Орга) dərə, çuxur, hidronim (dağlıq çeçen dilində " ark, arg " olub "çay" mənasını verir) deməkdir.
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 GEOnet Names Server. 2018.
- ↑ Аргун // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ "Река Аргун (Чанты-Аргун, Аргун)". 2022-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-07.
- ↑ "Река Аргун » Родники святые минеральные источники". 2020-07-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-07.
- ↑ Чанты-Аргун .// Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ "«Вода России» - Аргун". 2019-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-07.