Avstraliya yanğınları (2019-2020)

Avstraliya yanğınları (ing. Australian bushfire season) — xarici mətbuatda Avstraliyada mövsümü kol yanğınları olaraq da adlandırılan 2019-cu ilin iyun ayından etibarən ölkənin şərq sahillərindən başlamış yanğınlar. 2019-ci ilə nəzərən, 2020-ci ilin ilk ayından etibarən yanğınların nəzərəçarpacaq dərəcədə intensivləşdiyi müşahidə olunmaqdadır. 2020-ci ilin yanvar ayının ilk həftəsinə olan məlumata görə 6.300.000 hektardan çox ərazi (16 milyon akr; 63 min kvadrat kilometr; 24,000 kvadrat mil) tamamilə yanıb, 2.500-dən çox müxtəlif təyinatlı tikili (1.300-dən çox yaşayış evi daxil olmaqla) məhv olub və ən az 34 nəfərin həlak olduğu bilidirilir .[6][7][8][9][10][11]

Avstraliya yanğınları
ing. Australian bushfire season
NASA tərəfindən çəkilmiş peyk görüntülərində Avstraliyanın şərq sahillərindəki kolların yanması əks olunur. (7 dekabr, 2019)
NASA tərəfindən çəkilmiş peyk görüntülərində Avstraliyanın şərq sahillərindəki kolların yanması əks olunur. (7 dekabr, 2019)
Yeri
  • Kenquru adası[d]
Ölkə Avstraliya Avstraliya
Yanma tarixi İyun, 2019 - davam edir
Miqyası 6.300.000 hektardan çox
Səbəbi
  • Rekord dərəcədə istilik[1]
  • Rekord dərəcədə quraqlıq[1]
  • Şimşək çaxması[2]
  • Positive Hind okeanının Dipolu[1]
  • Məqsədli odlamaq[3][4]
Yanmış binalar 2.500+
Ölənlər 34 nəfər birbaşa, 445 nəfər dolayı yolla (tüstünün tənəffüs edilməsilə)[5].
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Rəsmilər yanğında 8,4 milyon hektar meşə sahəsinin məhv olduğunu və 1,2 milyard heyvanın xəsarət aldığını bildirir[12]. Yanğının baş verməsinin əsas səbəblərindən biri kimi hava şəraitinin şərq sahillərində anormal dərəcədə isti keçməsi göstərilir.[13] 2019-cu ilin dekabr ayında Yeni Cənubi Uels Hökuməti, rekord dərəcədə istiləşmə və uzun müddət davam edən quraqlığın ardından əyalətdə fövqalədə vəziyyət elan etmişdir.[14][15] Yeni Cənubi Uelsdə davam edən yanğınlar nəticəsində təxminən yarım milyard heyvanın öldüyü təxmin edilməkdədir.[16][17]

Arxa plan

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yanğından təsirlənən bölgələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yeni Cənubi Uels

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yeni Cənubi Uelsdə normalda mövsümü kol yanğınları dövrü 1 oktyabrda başlayır və 30 marta qədər davam edir[18]. 2019–20-ci illərdə əyalətin 95 faizini əhatə edən quraqlıq və əyalətdə davamlı quru və isti hava şəraitinin olması səbəbindən miqyası və intensivliyi baxımından görünməmiş yanğın baş verdi[19]. On iki yerli idarəetmə sahəsi mövsümü kol yanğınları dövrünə 2 ay daha tez,yəni 1 avqust 2019-cu ildə, daha doqquzu isə 17 avqust 2019-cu ildə başladı. 28 yanvar 2020-ci il tarixindən etibarən Yeni Cənubi Uelsdəki yanğınlarda 5.3 milyon hektar (əyalətin 6,7% -i), o cümlədən milli parklarda 2.7 milyon hektar (əyalətin milli park əmlakının 37% -i) ərazi yanmışdır[20]. 10 fevral 2020-dən bir həftə öncə şiddətli yağışların yağması və daşqının əmələ gəlməsi nəticəsində Yeni Cənubi Uelsin sahil bölgələrinin əksəriyyətində aktiv fəaliyyət göstərən xeyli sayda yanğın söndü. Lakin ilkin mərhələdə hamısı Bega Vadisi və Qarlı Dağlar bölgələrində yerləşən və beşi nəzarətsiz olan 33 aktiv yanğın sönməmiş,bu prosesin tamamlanması aylar almışdır.[21]. Bir neçə ay ərzində 26 nəfər həlak olmuş, 2448 ev dağılmışdır[22].

Şimal Sahili

[redaktə | mənbəni redaktə et]

6 sentyabr 2019-cu il tarixində Yeni Cənubi Uels əyalətinin şimal bölgələrində ciddi yanğın təhlükəsi yaşandı. Yanğınlar arasında oktyabrın sonunadək yanan, iki nəfərin ölümü və ilkin mərhələdə 16[23], ümumilikdə isə 43 evin dağıdılması ilə nəticələnən Dreyk yaxınlığında Uzun Gully yolu yanğını[24]; Tenterfayldın cənub kənarında yanan və bir nəfəri ağır yaralayan, bir evi dağıdan və dörd evi ciddi şəkildə zədələyən Makkenzi Dağı yolunda çıxan yanğını; və 12 Noyabra qədər yanan və yeddi evi məhv edən Ebor yaxınlığındakı Arı Yuvası yanğını ciddi fəsadlar törətmişdir[23]. Bölgədəki kiçik yanğınlar arasında Myall Dərəsi yolu yanğını da var[25]. Rəsmilərin bildirdiyi məlumata əsasən nəzarət altına alınana qədər Şimal sahilindəki Tankeri, Daravank və Corc Dağındakı üç yanğın fövqəladə səviyyədə idi[26].

Mərkəzi Şimal Sahili

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hunter

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hunter bölgəsi, Kerry Silsiləsində ildırım nəticəsində yanğın başladı və müəyyən müddət ərzində Gospers Dağı və Oakey Dərəsi yanğınları ilə birləşdi. Kerry Silsiləsində başlanan yanğın Orta Qərb Bölgəsindəki Wollemi Milli Parkı, Nullo Dağı, Corikaci və Putti əyalət meşələrində və Musvellbruk və Sinqlton yerli idarəetmə sahələrində yanğınlara səbəb oldu. Yanğınlardan dolayı 19 dekabrda artıq havanın temperaturu 40 dərəcə çatmışdı[27]. Kerry Silsiləsindəki yanğın 10 fevral 2020-ci ildə söndürüldü, 79 gün ərzində təxminən 191.000 hektar ərazi yandı[28].

Blu Mauntin və Haukesburi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sidney Metropol ərazisi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Cənub yüksəklikləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Cənub Sahili

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Riverina

[redaktə | mənbəni redaktə et]

30 dekabr 2019-cu ildə Alburidən təxminən 110 km şərqdə yerləşən Yaşıl Vadidə Talmalmoda bir gün əvvəl başlamış yanğın, yerli şərtlər nəticəsində Qarlı Vadilər üçün görünməmiş bir yanğın hadisəsi halına gəldi[29].Tüstü kütləsi 8.000 metrə qədər yükəldi və piro-kumulonimbus buludunun [a] yaranmasına səbəb oldu və alov fırtınasına çevrildi.Küləyin yerdəki ekipajlar tərəfindən 100 km / saat-dan çox olduğu müəyyən edildi və əsas yanğın mənbəyindən 5 km-dən çox məsafədə yanğın başladı. Tornado daha sonra bir mülkü yanğından qorumaq üçün çalışan xilasetmə heyətini vurdu, tankerlərini çevirdi və heyəti içəridə tələyə saldı, sonra da atəşə bürüdü. Ərazidə çalışan yanğınsöndürənlərin yük maşını aşdı nəticədə ekipaj üzvlərindən biri həlak oldu ikisi isə yaralandı[30][31][32].

Viktoriya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kvinslend

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Cənubi Avstraliya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kangaroo adası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qərbi Avstraliya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Avstraliya Paytaxt Ərazisi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tasmaniya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2019-cu ilin oktyabr ayının sonunda Skamander, Eldersli və Laçlan yaxınlığında dörd alov mərkəzi yarandı. Luluort, Bosuell və Laçlanda əhaliyə təcili xəbərdarlıqlar edildi. Suonsi yaxınlığında böyük bir yanğında 4000 hektar ərazi də yanmışdır. İldırım vurmasının ardından Cənub-Qərbi Tasmaniyada çoxlu yanğın başladı[33][34].

İki yanğın 2020-ci ilin yanvarında da yanmağa davam etdi. 11 yanvar tarixinə qədər 2100 hektardan çox ərazini yandıran və ətrafı 42 km olan yanğın təhlükəsiz hala gətirildi. Eldersli yaxınlığındakı bir ev və bir sıra köməkçi tikililər, qayıqlar, texnika, 13 avtomobil, bir taxta fabriki və bir vergi müəssisəsi dağıldı.29 dekabr 2019-cu ildə Tasmaniyanın şimal-şərqində Fingal Vadisindəki Mangana kəndi yaxınlığında qəsdən və tamamilə atəş qadağasına baxmayaraq yanğın başladıldı,bir nəfər atəşi başlatmaqda ittiham olundu. 30 dekabrda Hobart'dan 45 km şimal-qərbdə, Yuxarı Deruent Vadisindəki Pelhamın cənubundakı yanğın da daxil olmaqla, onlarla alov mənbəyinin yaranmasına səbəb olan 406 ildırım vurdu. 16 Yanvar 2020-ci ilə qədər Fingal Vadisindəki alov 20.000 hektar və Pelhamdakı alov 2.100 hektar ərazinin yanması ilə nəticələndi.2019–20-ci ildə çıxan yanğın mövsümü ərzində Tasmaniyada təxminən 36,000 hektar ərazi yanmışdır.[35]

Beynəlxalq reaksiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Avstraliyadan kənarda olan Donald Trump[36], Kori Buker[37], Hillari Klinton[38], El Qore[38], Berni Sanders[37], Qreta Zunberg[39][40], and Elizabet Uarren[37] kimi siyasi xadimlərin hamısı yanğınlar haqqında ictimaiyyətə şərh etdi.Tina Arena[37], Patrisiya Arquyette[41], Keyt Blançet[41],Russell Crowe[42], Ellen DeQeneres[43], Selena Qomez[44],Halsey[38],Nicol Kidman[41], Lizzo[44], Betti Midler[38], Pink[44], Marqot Robbi[41], Paul Stenli[38], Jey Park[45], Jonatan Van Ness[44], və Foebe Ualler-Bric [41] kimi əyləncə sektorundakı insanlar da yanğınlarla əlaqədar açıqlamalar verdi. Həmçinin sözügedən şəxslərdən bəziləri fond üçün vəsait topladı və ya bağışladı.

4 yanvar 2020-ci ildə Kraliça Elizabeth və Edinburq hersoqu general-qubernator David Hurleyə başsağlığı mesajı göndərərək bildirirlər:"Bu çətin anda bütün avstraliyalılar üçün dua edirik." Kraliça mesajıda yanğınları və ölkəyə vurduğu dağıdıcı təsirlərini eşitdiyinə görə "çox kədərləndiyini" bildirdi və təcili xidmət işçilərinə[b] təşəkkür etdi[46].8 yanvar 2020-ci il tarixində Şahzadə Çarlz yanğınların "qorxulu dəhşətinə" ümidsizliyini ifadə edən bir video mesaj yayımladı[47]. Cambridge hersoqu və hersoginyası və Sasseks hersoqu və hersoginyası da Avstraliyaya mesajlar verdilər[47], Avstraliya irsindən olan Danimarka Şahzadəsi Meri, əri vəliəhd Frederik ilə başsağlığı verdikləri açıq bir məktub yayımladı mətubda qurbanların ailələrinə başsağlığı və yanğınsöndürənlərə hörmətlərini dilə gətirdilər[48].

Beynəlxalq yardım

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kanada

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kanadalı İdarələrarası Meşə Yanğın Mərkəzindən 87 Kanadalı yanğınsöndürəndən ibarət dörd qrup göndərildi[49][50].2009-cu ildən bu yana Kanadalı personalın Avstraliyaya göndərilməsi hadisəsi bir ilk idi[51]. Həmçinin 27 yanvar tarixində Kanada hökuməti Kanada Hava Qüvvələrinin bir CC-17 təyyarəsini 15 şəxsi heyəti ilə birgə nəqliyyatda əlavə yardım və hava nəqliyyatı dəstəyi təmin etmək üçün Avstraliyaya göndərdi[52].

Fici

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fici hökuməti, Fici Hərbi Qüvvələrinə məxsus humanitar yardım və fəlakətdən xilasetmə taqımını və mühəndislərini kolluq yanğının reabilitasiyasına kömək etmək üçün göndərdi[53].

Fransa

[redaktə | mənbəni redaktə et]

6 yanvarda Fransa Prezidenti Emmanuel Macron, meşə yanğınlarında kömək edə biləcəyini bildirdi[54].Beş fransız yanğınsöndürmə mütəxəssisindən ibarət bir qrup, 9 yanvarda Fransa və Avropa dəstəyi üçün mümkün variantları təyin etmək məqsədilə Avstraliyaya göndərildi[55].

İndoneziya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1 Fevralda SST Zeni, Ordu mühəndislik taqım birliyi, Avstraliyaya göndərildi.Ümumilikdə 26 ordu mühəndisi, 6 Korps Marinir personalı, 4 Hava Qüvvələri təsisatı inşaat işçisi və 2 TNI Tibb Şöbəsi işçilərindən ibarət olan 38 nəfərlik heyət Avstrailayaya göndərilmişdi.İndoneziya səfirliyinin 3 fevral 2020-ci il tarixində verdiyi məlumata görə, heyət həmin gün Yeni Cənubi Uelsdəki Avstraliya Hərbi Hava Qüvvələri Bazası Riçmonda endi və Mavi Dağlar ərazisində yerləşdiriləcək[56][57][58].

Yaponiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

15 yanvarda Yaponiya hökuməti,Yaponiya Hava Özünümüdafiə Qüvvələrinin iki C-130 təyyarəsini, 70 digər Özünümüdafiə Qüvvələri heyəti ilə birlikdə yanğınlarla mübarizə üçün nəqliyyat və digər ləvazimatları göndərdiJapan Times. "Two SDF planes arrive in Australia to help fight bush fires" (eng). japantimes.co.jp. 15 January 2020. İstifadə tarixi: 2021-02-22.. Təyyarə Komaki Hava Bazasından ayrıldı və ertəsi gün Yeni Cənubi Uelsdəki Avstraliya Hərbi Hava Qüvvələri Bazası Riçmonda uçdu.

Malayziya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

5 yanvarda Malayziya, Baş nazir Köməkçisi Uan Azizah Uan İsmayıl tərəfindən bildirilmiş bir bəyənatla kömək təklif etdi. O cümlədən bəyanatda qeyd edilir:"Malayziya hökuməti adından qurbanlara, ailələrinə və təsirlənənlərə dərin hüznlə başsağlığı verirəm. Bu çətin dövrdə dualarımız Avstraliya xalqı ilə birlikdədir"[59]. 13 yanvarda Malayziya rəsmi olaraq kol yanğınlarına kömək etmək üçün qırxdan çox xilasetmə qüvvəsini göndərdi[60]. Dövlət qurumlarından olan iyirmi nəfər də missiyaya cəlb edildiMuhammad Zulsyamini Sufian Suri. "Malaysian firemen to leave for Australia to help fight bushfires" (eng). nst.com.my. January 13, 2020. İstifadə tarixi: 2021-02-22..

Yeni Zellandiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Altı dörd nəfərlik ekipaj, bir işçi qrupu lideri və bir əlaqə zabitindən ibarət iyirmi altı Kivi xilasetmə qrupu,ümumilikdə isə həm birbaşa yanğın söndürmə, həm də dəstək məqsədilə əllidən çox Yeni Zelandiya vətəndaşı Avstraliyaya göndərildi [61]. Həmçinin 2020-ci ilin yanvarında Yeni Zelandiya hökuməti Yeni Zelandiya Hava Qüvvələri və Yeni Zelandiya Ordusunun üç NH90 helikopteri, iki Ordu döyüş mühəndisi bölməsi və bir komanda elementi də daxil olmaqla Avtraliya xilasetmə qüvvələrinə dəstək üçün göndərdi[62].Vəhşi təbiətin xilas edilməsinə kömək edən və SAFE tərəfindən dəstəklənən Animal Evakın[c] heyvan fəlakətinə qarşı mübarizədə altı nəfərlik mütəxəsis qrupu Yeni Zelandiya tərəfindən 8 yanvarda Yeni Cənubi Uelsə göndərildi[63]. Bu Avstraliyaya gələn ilk beynəlxalq heyvan xilasetmə mütəxəssisi heyəti idi[64], buraya baytarlar, heyvan idarəçiliyi ilə yanaşı heyvan fəlakəti və texniki heyvan xilasetmə mütəxəssisləri də daxil idi. Dörd nəfərlik ikinci komanda 13 yanvarda gəldi[65]. Qruplar bir neçə yaralı heyvanı müvəffəqiyyətlə xilas etmək və köçürmək üçün yerli vəhşi təbiət mərkəzləri ilə əməkdaşlıq etdilər[66][67][68]. O cümlədən yanğın təhlükəsi zonalarında olan sakinlərə heyvan evakuasiyası planları barədə məsləhət verdilər[69].

Papua Yeni Qvineya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Papua Yeni Qvineya Hökuməti, meşə yanğınlarında kömək etmək üçün Avstraliyaya 1000 hərbi və digər işçi personalı göndərməyi təklif etdi. Papua Yeni Qvineya həmçinin Avstraliyaya kömək etmək üçün cənab Marapey tərəfindən ianə toplamaya nəzarət edən bir Yanğın Müraciət Katibliyini yaratdı[70]. Avstraliya komandanın 76-sı Laedəki mühəndis batalyonundan,qalanları isə sahə mühəndislərindən və Taurama mərkəzli taburdan olan kömək heyətindən ibarət ümumilikdə 100 Papua Yeni Qvineya Müdafiə Qüvvələri personalını qəbul etdi.Papua Yeni Qvineyanın Hagen Dağında yerləşən bir aviasiya şirkəti, meşə yanğınlarına qarşı mübarizə üçün Avstraliyaya bir helikopter göndərdi.Baş pilot Mark MakKahan vertolyotun yanğın söndürmə təcrübəsi olan üç nəfərlik bir heyət tərəfindən idarə olunduğunu söylədi.[71]

Filippin

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Filippin Qırmızı Xaç cəmiyyəti, Avstraliyaya 100 milyon dollar ianə edəcəyinə söz verdi[72], müxtəlif filippinli şəxslər kol yanğınlarının qurbanlarına ianə ilə dəstək verdiklərini bildirdi[73].Magindeno qadınlarının rəhbərlik etdiyi Teduray xalqı atəş tanrıçası Frayağ Sarifin ölkəyə yağış gətirməsi üçün şəfaətini çağıraraq Avstraliyalı qurbanlar üçün müqəddəs yağış hazırlama ayinini başlatdı[74].

Sinqapur

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sinqapur Oakey Ordusu Aviasiya Mərkəzində yerləşən iki Chinook helikopteri və 42 Sinqapur Silahlı Qüvvələrinin şəxsi heyətini Victoriyada Avstraliya Hərbi Hava Qüvvələri Bazası Şərq Satışına yerləşdirdi.Chinooklar yanğın söndürmə və yardım ləvazimatları gətirdi və eyni zamanda təsirlənmiş bölgələrdən sakinlərin evakuasiya edilməsinə xidmət göstərdi[75].

Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Əmirlik astronavtı Avstraliyanın Quinsland, Qriffit Universitetindən doktorluq dərəcəsi alan Sultan Əl Neyadi də daxil olmaqla yanğının söndürülməsinə kömək etmək üçün Əmirliklər Kızılay Cəmiyyətindən 200 könüllü göndərdi[76][77].Avstraliyada yanğınlardan təsirlənənlərə yardım üçün ianə toplamaq məqsədi ilə Dubai Expo 2020 tərəfindən bir Twitter kampaniyası və #mateshelpmates həştəqi başladıldı[78].Xəbərdarlığı artırmaq məqsədilə dünyanın ən hündür qülləsi olan(828 metr) Dubaydakı Bürc Xəlifə, Avstraliyaya dəstək göstərmək üçün "Hamımız kömək edə bilərik" ifadəsi və MatesHelpMates həştəqi ilə Avstraliya ilə həmrəylik içində işıqlandı[79].

Amerika Birləşmiş Ştatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Amerika Birləşmiş Ştatları yanğınlarla mübarizədə kömək üçün ABŞ Daxili İşlər Nazirliyindən 222 nəfər daxil olmaqla 362 xilasetmə heyətini Avstraliyaya göndərdi. Yanğınlarda ABŞ-nin digər bölgələrindən olan xilasetmə qrupları da kömək etdi[80][81][82].23 yanvarda, üç ABŞ xilasetmə qrupu, Yeni Cənubi Uelsdəki Koomanın şimal şərqindəki C-130 yanğın söndürmə təyyarəsinin qəzasında öldü[83].

Digər ölkələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 7 yanvarda Danimarka, Danimarka Fövqəladə Hallar İdarəetmə Agentliyi vasitəsi ilə gözləmə rejimində olan və qısa müddət ərzində hərəkət edə biləcək 50 xilasetmə qrupunu Avstraliyaya təklif etdi, lakin Avstraliya Hökuməti təklifdən məmnun olsa da buna ehtiyac olmadığını bildirdi, o anda qalan yanğınlarla məşğul olmaq üçün kifayət qədər maddi, insan qüvvəsi və təşkilata sahib olduqlarını söylədi[84].
  • 6 yanvar 2020-ci il tarixində Rumıniya Daxili İşlər Nazirliyi Avropa Birliyi Mülki Müdafiə Mexanizminə (ABMMM) cavab verdi və Avropa İttifaqının Təcili Müdaxilə Koordinasiya Mərkəzi (AİTMKM) vasitəsilə Avstraliyada yerləşdiriləcək 70 yanğınsöndürəni[85] hazırladı [86]. Avstraliya bunu rədd etdi, eyni zamanda Avropa İttifaqı (Aİ) daha çox yanğın köməyi çağırışı etdi[87][88].
  • Türkiyənin Xarici İşlər Naziri Mövlud Çavuşoğlu Tvitterdə Türkiyənin lazımi bütün köməyi göstərməyə hazır olduğunu, Türkiyənin Melborn konsulluğunun isə Quinsland Yanğın və Təcili Yardım Xidmətlərinə 14,500 dollar bağışladığını yazdı[89][90].
  • Ukrayna Xarici İşlər Nazirliyi Avstraliyaya Ukrayna hökumətinin yanğınlarla mübarizə üçün 200 təcrübəli yanğınsöndürən göndərməyə hazır olduğunu bildirdi. Ukrayna Xarici İşlər Naziri "Avstraliyadakı yanğınlara Ukraynalıların laqeyd qalmadığını" qeyd etdi [91].
  • Bəzi Sakit okean ölkələri də bir miqdar yardım göndərə biləcəklərini bildirdilər [92].

Daxili reaksiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yeni Cənubi Uels

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hərbi yardım

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici reaksiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Səbəblər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tənqidi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yardımlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qeydlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Meşə yanğını və ya vulkan partlaması kimi istilik mənbələrinin üzərində yaranan və bəzən mənbəni söndürə bilən bir növ kumulonimbus buludu
  2. ↑ Təcili xidmət işçiləri—xilasedicilər,yanğınsöndürənlər,tibb işçiləri
  3. ↑ Heyvanların təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədi ilə onların təhlükə mənbəyi sayılan ərazilərdən daha təhlükəsiz ərazilərə köçürülməsini təmin edən təşkilat.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 "Special Climate Statement 71—severe fire weather conditions in southeast Queensland and northeast New South Wales in September 2019" (PDF). Bureau of Meteorology (ingilis). 24 September 2019. 9 January 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 5 January 2020.
  2. ↑ "'The monster': a short history of Australia's biggest forest fire" (ingilis). 20 December 2019. 6 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 January 2020.
  3. ↑ Cormack, Lucy; Bungard, Matt. "RFS volunteer charged with lighting seven fires". The Sydney Morning Herald. 27 November 2019. 28 November 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 January 2020.
  4. ↑ Visontay, Elias. "NSW bushfires: police set to charge a dozen with arson". The Weekend Australian. 17 December 2019. 9 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 January 2020.
  5. ↑ Georgia Hitch. "Bushfire royal commission hears that Black Summer smoke killed nearly 450 people" (eng). abc.net.au/. 26 MayMay 2020. 2022-09-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  6. ↑ Woman dies from bushfire smoke in Canberra after exiting plane Arxivləşdirilib 2020-10-21 at the Wayback Machine"Australian bushfires: Twenty-eight missing in Victorian bushfire zones". www.9news.com.au. 6 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 January 2020.
  7. ↑ "Bushfires live updates: Troops prepare for emergency evacuations by sea". News.com.au. 2 January 2020. 8 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 January 2020.
  8. ↑ "NSW and Victoria fires live: three more deaths confirmed in Australia bushfires and hundreds of homes destroyed – latest updates". The Guardian. 31 December 2019. 19 February 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 January 2020.
  9. ↑ "More than 720 homes lost in NSW fires as Sydney told to brace for huge losses". The Sydney Morning Herald (ingilis). 10 December 2019. 11 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 December 2019.
  10. ↑ "Bushfire death toll rises as fires sweep across South Australia and NSW". 21 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 December 2019.
  11. ↑ "Australian bushfires burn more land than Amazon and California fires combined". Seven News. 5 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 January 2020.
  12. ↑ SpaceTV. "Avstraliyada yanğının dəhşətli nəticəsi: Milyarddan artıq heyvan öldü" (az.). spacetv.az/. 9 Yanvar 2020. İstifadə tarixi: 2021-02-04.[ölü keçid] (#empty_citation) (#empty_citation) (#empty_citation) (#empty_citation) (#empty_citation)
  13. ↑ "Worst bushfire conditions ever seen: Unprecedented danger is 'a firefighter's nightmare'". News.com.au (ingilis). 12 November 2019. 1 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 January 2020.
  14. ↑ "Australia declares state of emergency as heatwave fans bushfires". www.aljazeera.com. 19 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 December 2019.
  15. ↑ "Australia all-time temperature record broken again" (ingilis). 19 December 2019. 18 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 December 2019.
  16. ↑ Harvey, Josephine. "Nearly Half A Billion Animals Feared Dead In Australian Wildfires". The Huffington Post. 2 January 2020. 7 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 January 2020.
  17. ↑ "Australia fires: How do we know how many animals have died?". BBC. 8 January 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 January 2020.
  18. ↑ NSW RURAL FIRE SERVICE. "Bush Fire Danger Period and Fire Permits" (eng). rfs.nsw.gov.au. 2022-08-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  19. ↑ New South Wales Rural Fire Service. "Bushfire Bulletin: The Journal of the NSW Rural Fire Service" (eng). www.rfs.nsw.gov.au/. 41 No.2/2019. (#cite_web_url); (#accessdate_missing_url)
  20. ↑ Lisa Richards and Nigel Brew,Lizzie Smith. "2019–20 Australian bushfires—frequently asked questions: a quick guide" (eng). aph.gov.au. 12 March 2020. 2022-09-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  21. ↑ "Rain deluge in eastern Australia set to extinguish NSW bushfires this week" (eng). theguardian.com. 2020. 2022-06-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  22. ↑ "New South Wales,Bushfires - Black Summer" (eng). knowledge.aidr.org.au. July 2019 – March 2020. 2022-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  23. ↑ 1 2 NSW RURAL FIRE SERVICE. "Property losses from recent NSW bush fires" (eng). rfs.nsw.gov.au. 17 Sep 2019. 2019-12-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  24. ↑ NSW RURAL FIRE SERVICE. "Update on Northern NSW bush fires" (eng). rfs.nsw.gov.au. 16 Oct 2019. 2019-11-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  25. ↑ The Guardian. "Rain deluge in eastern Australia set to extinguish NSW bushfires this week" (eng). theguardian.com. 2020. 2022-06-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  26. ↑ Dean Bilton. "New South Wales north coast hit by emergency bushfires, as it happened" (eng). abc.net.au/. 26 OctOctober 2019. 2019-11-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  27. ↑ muswellbrookchronicle. "Kerry Ridge bushfire, located within the Muswellbrook, Singleton and Mid-Western LGAs, is burning in the Wollemi National Park, Putty State Forest and Coricudgy State Forest" (eng). muswellbrookchronicle.com.au. DECEMBER 19 2019. 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  28. ↑ huntervalleynews. "NSW Rural Fire Service deems 79-day Kerry Ridge's bushfire officially 'out'" (eng). www.huntervalleynews.net.au. FEBRUARY 10 2020. 2022-04-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  29. ↑ Staff. "Snowy waller burns" (eng). tatimes.com.au. January 4,2020. 2022-04-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  30. ↑ Kate Doyle. "Supercell bushfire thunderstorms, tornadoes, fire-whirls and other deadly fires that spin" (eng). abc.net.au. 3 JanJanuary 2020. 2022-04-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  31. ↑ Olivana Lathouris,Mark Saunokonoko,Karishma Sarkari. "Australia bushfires: Humanitarian emergency as towns run low on food, water" (eng). 9news.com.au. Jan 2, 2020. 2021-11-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  32. ↑ Rebecca Dakin. "Volunteer firefighter, killed in southern NSW, was expecting first child" (eng). mygc.com.au. December 31, 2019. 2021-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  33. ↑ NEWS. "Tasmania Now: Watch and act fire alerts for two blazes north of Hobart" (eng). abc.net.au. 29 October 2019. 2019-11-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  34. ↑ Erin Cooper. "Tasmanian fires get reprieve from weather but residents are warned to remain 'on alert' this weekend" (eng). abc.net.au. 2 November 2019. 2019-11-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  35. ↑ Australian İnstitute for Disaster Resilience. "Bushfires - Black Summer". knowledge.aidr.org.au. December 2019 – January 2020. 2022-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-04.
  36. ↑ Tim Ashdown. "Donald Trump Sends Some "Love" To Australia During Bushfire Crisis" (eng). fiveaa.com.au. 7 January 2020. 2021-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  37. ↑ 1 2 3 4 theguardian. "From Tina Arena to Elizabet Warren: the big names weighing in on Australia's bushfire crisis" (eng). theguardian.com. 2020. 2020-01-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  38. ↑ 1 2 3 4 5 SBS NEWS. "From Bernie Sanders to Bette Midler: The world reacts to the bushfires" (eng). sbs.com.au. 03/01/2020. 2020-01-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  39. ↑ Greta Thunberg. "#AustraliaFires" (eng). twitter.com. 22 december 2019. 2019-12-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  40. ↑ Natalie Wolfe and wires. "The Prime Minister has responded after teen climate change activist Greta Thunberg weighed in on the lack of action over Australia's bushfires" (eng). archive.org. DECEMBER 23, 201. Archived from the original on 2019-12-25. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  41. ↑ 1 2 3 4 5 The Guardian. "Russell Crowe and Cate Blanchett use Golden Globes speeches to link Australian fires to climate crisis" (eng). theguardian.com. 2020. 2020-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  42. ↑ Rob Harris. "Morrison says bushfire-ravaged communities the priority as celebrities pile on" (eng). smh.com.au. January 6, 2020. 2020-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  43. ↑ news. "'My heart goes out to everyone suffering in Australia': Ellen" (eng). news.com.au. January 6, 2019. 2020-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  44. ↑ 1 2 3 4 Selena Gomez. "#AustraliaFires" (eng). twitter.com. 4 January 2020. 2022-06-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  45. ↑ SBS PopAsia HQ. "Jay Park donates $30k to Australian bushfire effort" (eng). sbs.com.au. 7 JAN 2020. 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  46. ↑ sbs. "Queen 'deeply saddened' by Australia's ongoing bushfire crisis" (eng). sbs.com.au. 05/01/2020. 2020-01-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  47. ↑ 1 2 Bronte Coy. "'Appalling horror': Prince Charles' emotional video message" (eng). news.com.au. 4 January 2020. 2020-01-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  48. ↑ Abi Moustafa. "Princess Mary of Denmark sends Australia message of support amid bushfire crisis" (eng). 7news.com.au. 06/01/2020. 2021-06-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  49. ↑ Maham Abedi. "A look at the Australian wildfires Canadian firefighters are helping to battle" (eng). globalnews.ca. December 23, 2019. 2019-12-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  50. ↑ Bill Gabbert. "U.S. and Canada send additional firefighters to Australia" (eng). wildfiretoday.com. January 1, 2020. 2022-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  51. ↑ CBC News. "Dec 27, 2019" (eng). cbc.ca/news. More B.C. firefighters head to Australia as wildfires continue to burn. 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  52. ↑ Staff. "Canadian Forces plane, crew heading to Australia to fight bushfires" (eng). globalnews.ca. January 25, 2020. 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  53. ↑ Republic Of Fiji Military Forces (Rfmf). "RFMF Humanitarian Assistance And Disaster Releif (HADR) Deployment To Australia" (eng). fijisun.com.f. 15 Jan 2020. 2022-04-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  54. ↑ Reuters Staff. (eng). reuters.com. JANUARY 5, 2020 https://www.reuters.com/article/us-australia-bushfires-france/president-macron-offers-french-aid-to-australia-over-bushfires-idUSKBN1Z40Q7 (#bare_url_missing_title). 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  55. ↑ Media Alert. (eng). au.ambafrance.org. 09/09/2020 https://au.ambafrance.org/5-French-experts-in-Australia-to-provide-assistance-in-the-bushfires-crisis (#bare_url_missing_title). 2020-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  56. ↑ Senin. "TNI Kerahkan Personelnya ke Australia untuk Bantu Atasi Kebakaran Hutan" (indoneziya). wartaekonomi.co.id. 03 Februari 2020. 2022-04-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  57. ↑ The Jakarta. "Indonesia's support for bushfire fight appreciated" (eng). thejakartapost.com. February 5 2020. 2022-04-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  58. ↑ Dian Septiari. "TNI to aid Australia in fighting bushfires" (eng). thejakartapost.com. January 30, 2020. 2022-04-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  59. ↑ MYT. "Wan Azizah: Malaysia ready to assist Australia in fighting bushfires" (eng). thestar.com.my. 05 Jan 2020. 2021-09-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  60. ↑ MYT. "Wan Azizah: Malaysia ready to assist Australia in fighting bushfires" (eng). thestar.com.my. 05 Jan 2020. 2021-09-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  61. ↑ James Fyfe. "Australia fires: More New Zealand firefighters on their way to help battle blazes" (eng). newshub.co.nz. 15/11/2019. 2019-12-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  62. ↑ Hon Ron Mark. "New Zealand Defence Force sends support to Australia" (eng). beehive.govt.nz. 5 JANUARY 2020. 2022-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  63. ↑ Emma Dangerfield. "Kiwi charity focused on saving animals from Australia's bush fires" (eng). stuff.co.nz. Jan 12 2020. 2022-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  64. ↑ beagleweekly. "Animal Evac New Zealand has deployed volunteers to support animals in the region". beagleweekly.com.au. Jan 12, 2020. 2022-04-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  65. ↑ RNZ. "Kiwi volunteers jump the ditch to help fire-affected Australian animals" (eng). nzherald.co.nz. 12 Jan, 2020. 2021-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  66. ↑ Cindy Lever. (eng). 7news.com.au. 21 January 2020 https://7news.com.au/news/bushfires/mogo-kangaroo-sanctuary-owner-reunites-with-her-animals-after-bushfire-crisis-c-647356 (#bare_url_missing_title). 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  67. ↑ Lydia Lewis James Fyfe. "Australia bushfires: Heart-wrenching video shows wallaby recovering from injuries" (eng). newshub.co.nz. 2022-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  68. ↑ tvnz. "Badly-injured kangaroo spotted in charred remains of NSW forest dies" (eng). tvnz.co.nz/one-news. JAN 18, 2020. 2021-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  69. ↑ Emma Dangerfield. "Kiwi charity focused on saving animals from Australia's bush fires" (eng). www.stuff.co.nz. Jan 12 2020. 2022-04-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  70. ↑ Richard Ewart and Erin Handley. "Pacific nations Vanuatu and PNG pledge aid for Australia's bushfires" (eng). abc.net.au. 6 JanJanuary 2020. 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  71. ↑ Saeed Khan. "Australia fires: PNG to send 100 soldiers" (eng). rnz.co.nz. 10 January 2020. 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  72. ↑ KGA and Krissy Aguilar. "Philippine Red Cross to donate $100K for Australia bushfires" (eng). globalnation.inquirer.net. January 10, 2020. 2022-04-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  73. ↑ By Catalina Ricci S. Madarang. "300 Filipinos affected in Australia bushfire; Local celebrities raising awareness" (eng). interaksyon.philstar.com. January 7, 2020. 2022-04-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  74. ↑ FERDINANDH CABRERA. "Maguindanao tribal group prays to goddess of fire to end Australia bushfires" (eng). gmanetwork.com. January 6, 2020. 2021-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  75. ↑ Jonathan Pearlman. "Singapore deploys two Chinook helicopters to help Aussie bush fire recovery efforts" (eng). straitstimes.com. JAN 7, 2020. 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  76. ↑ Sarwat Nasir. (eng). khaleejtimes.com. January 9, 2020 https://www.khaleejtimes.com/uae/abu-dhabi/uae-to-send-200-volunteers-to-help-fight-australian-bushfires- (#bare_url_missing_title). 2021-06-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  77. ↑ Gulf News. "Emirati astronaut reaches out to Australia". gulfnews.com. January 11, 2020. 2022-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  78. ↑ The National. "UAE to raise funds for wildfire-hit Australia because 'mates help mates' says minister" (eng). thenationalnews.com. January 9, 2020. 2021-06-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  79. ↑ Gulf News. "UAE: World's tallest tower lights up for fire-stricken Australia" (eng). gulfnews.com. January 15, 2020. 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  80. ↑ NEWS RELEASES. "Barrasso Honors the US-Australia Firefighting Alliance" (eng). barrasso.senate.gov. March 10, 2020. 2022-04-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  81. ↑ Associated Press. "https://apnews.com/article/33231a11c25129c1f312889ad1d2e9ae" (eng). apnews.com. January 5, 2020. 2021-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  82. ↑ Jenny Noyes. "'Smells like it's time to go to work': American firefighters arrive in Sydney" (eng). smh.com.au. December 8, 2019. 2019-12-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  83. ↑ Steven Trask, AAP. "Three US fireys killed in tanker crash" (eng). news.com.au. JANUARY 23, 2020. 2021-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  84. ↑ EMIL SØNDERGÅRD INGVORSEN. "Australien brænder, men siger nej tak til danske brandmænd" (dk). dr.dk. 9 JAN 2020. 2022-04-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  85. ↑ Cristian Ionescu. "Cine sunt pompierii români pregătiţi pentru lupta cu incendiile devastatoare din Australia (Video)" (rumın). observatornews.ro. 24.01.2020. 2021-08-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  86. ↑ mai. "Ministerul Afacerilor Interne răspunde apelului lansat la nivel european și are forțe pregătite pentru a fi trimise în Australia" (rumın). mai.gov.ro. 6 ianuarie 2020. 2022-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  87. ↑ Claudia Marcu. "Pompierii români, flituiți de incendiata Australie: Nu avem nevoie de ajutor" (rumın). national.ro. 2020-01-08. 2020-08-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  88. ↑ palpress. "Australia rejected an offer by the European Union to help it against fires" (eng). palpress.net. 2020-01-14. 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  89. ↑ Havva Kara Aydin. "Turkey stands with Australia with bushfires raging" (eng). aa.com.tr. 07.01.2020. 2021-10-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  90. ↑ AA. "Avustralya'daki Türklerden yangın mağdurlarına yardım" (türk). trthaber.com. 17 Aralık 2019. 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  91. ↑ "Ukraine offers Australia help to combat wildfires, ready to send 200 seasoned firefighters" (eng). unian.info. 07.01.2020. 2022-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-02-22.
  92. ↑ Nick Bonyhady. ['Call for help': International response to Australian fires "'Call for help': International response to Australian fires"] (#bad_url) (eng). smh.com.au. January 6, 2020. İstifadə tarixi: 2021-02-22.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]