Azərbaycanda boru kəmərləri

Azərbaycanda boru kəmərləri — Azərbaycan neft sənayesinin ilk başladığı yerlərdən biridir və onun tarixi 19-cu əsrə gedib çıxır. Bu, əsrin sonlarından gələn neft sərvəti ilə bağlıdır. Azərbaycanda magistral boru kəmərinin ümumi uzunluğu 4600 kilometrdir (2900 mil).

Bakıya birləşən boru kəmərləri

Ölkənin neft sənayesinin mərkəzi və boru kəmərlərinin birləşdirici məntəqəsi Bakıdadır.

Ölkədə ilk neft kəməri Abşeron rayonunda yaradılıb. Ölkənin neft kəmərinin ümumi uzunluğu 1500 kilometrdən (930 mil) artıqdır ki, onun da 80%-i Abşeron İqtisadi rayonunda yerləşir. Ölkədəki əsas neft kəmərlərinə aşağıdakılar daxildir: Şirvan-Bakı, 130 km (81 mil); Şirvan-Daşgil, 40 km (25 mil); Dübəndi-Böyük Şor, 40 km (25 mil); Dübəndi-Keşlə, 40 km (25 mil); Daşgil-Sangaçal-Keşlə, 90 km (56 mil); Buzovna-Sabunçu, 20 km (12 mil); və Binəqədi-Keşlə, 8 km (5,0 mil).[1][2]

Boru kəmərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bakıda 17-ci əsrdən neft sənayesi var. 19-cu əsrdən başlayaraq neft yataqlarından neft emalı zavodlarına xam neft nəql etmək üçün boru kəmərləri tikilməyə başlandı. İlk boru kəməri 1878-ci ildə Bakı Neft Emalı Zavodu tərəfindən Balaxanı Mədənlərinə çəkilmişdir.800 kilometr (500 mil) uzunluğunda olan Bakı-Batumi neft kəməri 20-ci əsrin əvvəllərində istifadəyə verilmişdir. Abşerondakı neft və qaz yataqları və Xəzər dənizi Bakıya yeni boru kəmərlərinin çəkilməsini tələb edirdi.

Əsas ixrac boru kəmərləri (Avropaya) bunlardır:

Bakı-Qroznı-Tixoretsk-Novorossiysk

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şimal boru kəməri ilə bağlı müqavilə 1996-cı il fevralın 18-də Moskvada imzalanıb. Bu kəmər Azərbaycan neftini Qara dəniz sahilindəki Novorossiysk limanına aparır. Bakı-Qroznı-Tixoretsk-Novorossiysk neft kəmərinin uzunluğu 1347 km (837 mil), bunun 231 km (144 mi) Azərbaycanın payına düşür. Boru kəməri 1997-ci il oktyabrın 25-də fəaliyyətə başlayıb.[3] ABƏŞ (Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti), SOCAR (Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti) və Transneft (Rusiyada fəaliyyət göstərən neft və qaz kəmərlərinin nəqli şirkəti) arasında imzalanmış üçtərəfli saziş neftin Novorossiysk nəqli ilə bağlı bütün hüquqi və texniki məsələləri əhatə edir. Rusiya etiraf edib ki, neftə sahiblik hasilatçıda qalır və bu, Azərbaycanın yeni neft strategiyasının bir hissəsidir. Məqsəd Dübəndi-Böyük Şor-Siyəzən-Şirvanovka kəməri ilə sutkada 2,5 min ton xam neft nəql etmək idi. 1997-ci ilin sonuna 120 min ton neft ixrac edilmişdir.[3][4]

Bakı-Tbilisi-Supsa

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İkinci boru kəməri 1996-cı il martın 8-də Azərbaycan və Gürcüstan arasında bağlanmış müqavilə ilə Bakı-Tbilisi-Supsa arasında inşa edilib. Boru kəmərinin ümumi uzunluğu 920 km-dir (570 mil). ABƏŞ, SOCAR və Gürcüstan hökuməti arasında müqavilə imzalanıb.[5] Bu xətt 1999-cu il aprelin 17-də fəaliyyətə başlayıb və hər il 15 milyon ton neft ixrac edir.[6] Şimal boru kəməri ilə müqayisədə daha az əməliyyat xərclərinə malikdir; Novorossiyskə bir ton neftin nəqlinin dəyəri 15,67 ABŞ dolları, Supsaya isə 13,14 ABŞ dollarıdır.[6] Bundan sonra neft Gürcüstanın Supsa limanından boğazdan keçə bilər.[7]

Bakı-Tbilisi-Ceyhan

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri nefti Aralıq dənizi vasitəsilə Avropa bazarlarına ixrac etmək üçün Ceyhan limanına aparır. Ümumi uzunluğu 1768 km (1099 mil), o cümlədən Azərbaycanda 443 km (275 mil), Gürcüstanda 249 km (155 mil) və Türkiyədə 1076 km (669 mil) təşkil edir. 2006-cı ildən bəri bu kəmərlə hər il 50 milyon ton neft ixrac edilir.[8]

Bakı-Tbilisi-Ərzurum

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Türkmənistandan təbii qazın Azərbaycan və Gürcüstan ərazisindən boru kəməri ilə Türkiyəyə nəqli və Türkiyənin Ərzurum limanı vasitəsilə Avropaya satılması ilə bağlı kommersiya sazişi imzalanıb. Boru kəmərinin 443 km (275 mil) uzunluğunda və ildə 30 milyard kubmetr ötürmə qabiliyyətinə malik olması planlaşdırılırdı.[9]

Trans Anadolu təbii qaz kəməri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Trans-Anadolu təbii qaz boru kəməri Cənubi Qafqaz Boru Kəmərinin ötürmə qabiliyyətini artırmaqla təbii qazın bütün Türkiyə ərazisinə nəqli planlaşdırılır. Xətt Azərbaycanda başlayacaq və Avropa İttifaqının bir sıra boru kəmərlərinə qoşulacaq. Boru kəmərinin və əlaqədar infrastrukturun təxmini dəyəri 7 milyard ABŞ dollarıdır. Dörd mərhələdən birincisi 2018-ci ildə tamamlanacaq. [ yenilənməlidir ] Boru kəmərinin planlaşdırılan gücü 2020-ci ildə 16 milyard kubmetr, 2023-cü ildə 23 milyard kubmetr və 2026-cı ildə 31 milyard kubmetrdir.[10]

Trans Adriatik təbii qaz kəməri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Trans-Adriatik təbii qaz kəməri (TAP) təbii qazı Azərbaycandan Yunanıstana və Albaniyaya, Adriatik dənizindən keçərək İtaliyaya daşıyan boru kəməridir. Boru kəmərinin tikintisinə dair saziş 2013-cü ilin fevralında Albaniya, İtaliya və Yunanıstan arasında imzalanıb.[11]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Strategy of transportation of energy resources". azerbaijans.com. 2 yanvar 2013 tarixində arxivləşdirilib.
  2. ↑ "Pipe transport. TRACECA ORG". www.traceca-org.org (İngiliscə). 12 Temmuz 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 iyul 2018.
  3. ↑ 1 2 "SOCAR - Three Years of Accomplishments by Natig Aliyev". www.azer.com. 23 avqust 2000 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 iyul 2018.
  4. ↑ "Pipeline transport". 13 Şubat 2012 tarixində arxivləşdirilib.
  5. ↑ "Georgia, Azerbaijan Mark 20 Years Since Launch of Baku-Supsa Pipeline". Georgia Today on the Web. 18 may 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 iyul 2018.
  6. ↑ 1 2 "Historical background to the document "Speech by Heydar Aliyev, President of the Republic of Azerbaijan in Supsa at the ceremony held on the occasion of the commissioning of Baku–Supsa oil pipeline (April 17, 1999)"". lib.aliyevheritage.org. 1 iyul 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 iyul 2018.
  7. ↑ "Western Route Export Pipeline | Pipelines | Operations and projects | BP Caspian". bp.com (İngiliscə). 13 mart 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 iyun 2018.
  8. ↑ "Baku-Tbilisi-Ceyhan pipeline". 26 mart 2014 tarixində arxivləşdirilib.
  9. ↑ "Baku-Tbilisi-Erzurum Gas Pipeline". www.socar.az (İngiliscə). 17 fevral 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 iyun 2018.
  10. ↑ "TRANS ANATOLIAN NATURAL GAS PIPELINE PROJECT - TANAP". 5 Mayıs 2015 tarixində arxivləşdirilib.
  11. ↑ Columns. "Greece, Italy and Albania sign a tri-lateral intergovernmental agreement, demonstrating their full support for TAP". TAP (İngilizce). 2 iyul 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 iyul 2018.