Azadciran nahiyəsi

Azadciran nahiyəsi — Osmanlı dövründə inzibati-ərazi vahidi, Naxçıvan qəzasının nahiyyələrindən biri. 1590-cı ildə Azadciran nahiyəsi 28 kənddən ibarət idi. 1727 ci ildə isə 37 kənddənibarət idi.[1]

Qədim nahiyə
Azadciran nahiyəsi
Azərbaycan bəylərbəyliyinin Naxçıvan ölkəsi (XVI-XVII əsrin əvvəlləri)
Azərbaycan bəylərbəyliyinin Naxçıvan ölkəsi (XVI-XVII əsrin əvvəlləri)
Ölkə  Azərbaycan
Vilayət Naxçıvan qəzası (Osmanlı)
Banisi Osmanlı İmperiyası
Milli tərkibi Azərbaycan türkləri

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azadciran nahiyəsi ərazi baxımından daha qədim dövrdə adı qeyd edilən Qoxtn (Qoltn) əyaləti ilə üst-üstə düşür.[2] Qoxtn əyaləti haqqında ilk məlumatlar IV əsrdən etibarən erməni dilli mənbələrdə verilir və XIII əsrə kimi bu ad mənbələrdə xatırlanır.[2] X əsrdən başlayaraq ərəb və fars dilli mənbələrdə həmin əyalət Azad-Ciran (Azadciran) adlandırılır və bu da ərazidə yerləşən iki böyük şəhərin – Azad və Kiran şəhərlərinin adı ilə bağlıdır.[2]

Azad-Ciran əyaləti haqqında ilk məlumat Əl-İstəxrinin “Məsalik və Məmalik” əsərində verilir.[2] İstəxri yazır ki, “Arranın sərhədləri Bab əl-Əbvabdan Tiflisə və Araz çayı yaxınlığında yerləşən Haciran adlı yerə kimidir.” [3]

Səfəvi şahlarının Matenadaranda saxlanan çoxsaylı fərmanlarında Azad-Ciran əyalətinin adı dəfələrlə çəkilir.[2] Onlardan I Təhmasibin 1544[4] və 1555[5]-ci illərə, Təbriz bəylərbəyinin 1581-ci ilə[6], Məhəmməd Xudabəndənin 1585-ci ilin dekabrına[7] və 1586-cı ilin yanvarına[8], I Şah Abbasın 1604[9], 1606[10] və 1621[11]-ci illərə aid fərmanlarında Azad-Ciran əyaləti, onun əhali və ərazisi, həmçinin sosial-iqtisadi həyatında çoxlu sayda dəyərli məlumatlar verilir.

Əyalətin mərkəzi Kiran şəhəri olmuşdur. Şəhərin xarabalıqları hazırda Ordubad rayonunun Kələntər-Dizə kəndi yaxınlığında yerləşən Xarabagilan abidəsidir.[12]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "Azadciran nahiyyəsi". http://ensiklopediya.gov.az. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 2022-08-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 sentyabr 2019.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 Ибрагимов, 2000. səh. 12
  3. ↑ ал-Истархи, Абу Исхак Ибрагим. Масалик и Мамалик. Пер. И.Афшара. 160.
  4. ↑ Персидские указы Матенадарана (Т. 1.). Ереван: пер. А. Д. Папазяна. 1956. 178.
  5. ↑ Персидские указы Матенадарана (Т. 1.). Ереван: пер. А. Д. Папазяна. 1956. 179–180.
  6. ↑ Персидские указы Матенадарана (Т. 1.). Ереван: пер. А. Д. Папазяна. 1956. 188.
  7. ↑ Персидские указы Матенадарана (Т. 1.). Ереван: пер. А. Д. Папазяна. 1956. 193.
  8. ↑ Персидские указы Матенадарана (Т. 1.). Ереван: пер. А. Д. Папазяна. 1956. 313.
  9. ↑ Персидские указы Матенадарана (Т. 1.). Ереван: пер. А. Д. Папазяна. 1956. 315–316.
  10. ↑ Персидские указы Матенадарана (Т. 1.). Ереван: пер. А. Д. Папазяна. 1956. 322.
  11. ↑ Персидские указы Матенадарана (Т. 1.). Ереван: пер. А. Д. Папазяна. 1956. 323.
  12. ↑ Ибрагимов, 2000. səh. 13

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Ибрагимов, Б.И. Средневековый город Киран (Ответственный редактор доктор исторических наук, профессор С.А.Плетнева). 2000: Московская типография № 12. Баку-Москва.