Bülənt Arınc

Bu məqalənin mətnini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırmaq lazımdır. Məqalədə cümlə quruluşlarındakı yanlışlıqları və orfoqrafik səhvləri düzəltdikdən sonra {{Azərbaycanca deyil}} şablonunu silməyi unutmayın.

Bülənt Arınc (25 may 1948) – Türk siyasətçi və vəkil. Keçmiş prezidentin səlahiyyətlərini icra edib, TBMM-in 22-ci sədri və baş nazirin müavini.

Bülənt Arınc
türk. Bülent Arınç
Türkiyə Prezident Ofisi Ali Məşvərət Şurası
30 may 2019 – 24 noyabr 2020
Türkiyə baş naziri köməkçisi
1 may 2009 – 28 avqust 2015
Əvvəlki	Nazim Əkrən
Sonrakı	Numan Qurtulmuş
TBMM-nin 20, 21, 22, 23 və 24-cü dövr millət vəkili
24 dekabr 1995 – 7 iyun 2015
Seçim bölgəsi	1995 – Manisa 1999 – Manisa 2002 – Manisa 2007 – Manisa 2011 – Bursa
TBMM-nin 22-ci sədri
19 noyabr 2002 – 22 iyul 2007
Əvvəlki	Ömər İzgi
Sonrakı	Köksal Topdan
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	25 may 1948(1948-05-25) (76 yaş)
Partiya	Rifah Partiyası (–1998), Fəzilət Partiyası[d] (1998–), AK Parti (2001–)
Təhsili	Ankara Universitetinin Hüquq bölməsi[d], Ankara Universiteti
Fəaliyyəti	siyasətçi, vəkil
Dini	sünni islam
bulentarinc.com.tr
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

2002–2007-ci illərsə 22-ci dönəmdə TBMM-nin sədri vəzifəsində çalışıb. TBMM-ə sədrlik etdiyi müddətdə prezident kimi çıxış edib. 2009–2015-ci illərdə 61 və 62-ci hökumətlərdə baş nazirin müavini vəzifəsində çalışıb. 2019-cu ildən üzvü olduğu Prezidentin Ali Məşvərət Şurasından 24 noyabr 2020-ci ildə istefa verib. O, ilk dəfə 24 dekabrda keçirilən ümumi seçkilərdə Rifah Partiyası Manisa millət vəkili olaraq parlamentə daxil olub və 19,5 il fasiləsiz millət vəkili kimi fəaliyyət göstərib. O, həm də AĞ Partiyanın qurucularından biridir.

Əslən Böyüksümbüllər Yunus Əmrə kəndindən olan Arınc^[1] 25 may 1947-ci ildə Jandarma çavuşu İbrahim Arınc və Sevdiyə Arıncın (1919–2003) dördüncü övladı olaraq atasının xidmət etdiyi Dəmirdaş, Osmanqazidə doğulub.^[2] 12 yaşında olarkən atasını itirib.^[3] Uşaqlığı atasının xidməti səbəbindən Van, Silopi, Beytüşşəbap kimi yerlərdə də keçib. İbtidai məktəbə Ayvalıkda başlayıb, Elazığda davam edib. Daha sonra ailəsinin Manisaya qayıtması səbəbindən təhsilini Manisada tamamladıqdan sonra 1970-ci ildə Ankara Universitetinin Hüquq Fakültəsindən məzun olub və uzun zaman Manisada sərbəst hüquqşünas kimi fəaliyyət göstərib. Atası türk^[4] əsillidir.

Bülənt Arınc gənc yaşlarından siyasətlə maraqlanıb. Nəcməddin Ərbakanın sədri olduğu sağçı Milli Qurtuluş Partiyasının (türk. Milli Selamet Partisi) Manisa gənclər təşkilatının və vilayət üzrə rəhbəri vəzifələrində çalışıb.^[5] 13 oktyabr 1985-ci ildə İzmirdə Rifah Partiyasının təşkil etdiyi Rifah Gecəsində edilən çıxışlara görə RP Mərkəzi Qərar və İdarə Heyətinin üzvü Bülənt Arınc da daxil olmaqla partiya üzvlərinə qarşı Dövlət Təhlükəsizlik Məhkəməsində iddia qaldırılıb.^[6] Məhkəmənin sonunda Arınca 2 il həbs cəzası verilib, ancaq Ali Məhkəmə onun cəzasını ləğv edib.

1991-ci ildə Türkiyədə keçirilən ümumi seçkilərdə Rifah Partiyasının Manisa millət vəkili namizədi olub, lakin seçilməyib. Daha sonra o, 1994-cü ildə Türkiyədə yerli seçkilərdə Rifah Partiyasından bələdiyyə sədrliyinə namizəd olub, lakin yenə də seçkidə uğur qazana bilməyib. 1995-ci ildə Türkiyədə keçirilən ümumi seçkilərdə yenidən Rifah Partiyasının Manisa millət vəkili namizədi olub və seçkiləri qazanaraq ilk dəfə TBMM-nə daxil olub. TBMM-in Ədalət Komitəsində və Türkiyə-Avropa İttifaqı Birgə Parlament Komissiyasında işləyib. Ölkədə və xaricdə keçirilən rəsmi görüş və simpoziumlara qatılıb. 1999-cu ildə Türkiyədə keçirilən ümumi seçkilərdə Rifah Partiyasının bağlanmasından sonra qurulan Fəzilət Partiyasında millət vəkili olaraq yenidən parlamentə daxil olub və Fəzilət Partiyası Qrup sədrinin müavini olub.^[7]

Bülənt Arınc Ədalət və İnkişaf Partiyasının (AK Partiya) qurucularından olub və 2002-ci ildə Türkiyədə ümumi seçkilərdə AĞ Partiya Manisa millət vəkili olaraq parlamentə daxil olub. 2002-ci ilin noyabrında TBMM sədri seçkilərində AĞ Partiyadan parlament sədrliyinə namizəd olub. Birinci turda 369 səs toplayaraq TBMM-nin 22-ci sədri seçilib. O, 2004-cü il oktyabrın 8-də TBMM sədri seçkilərində yenidən eyni vəzifəyə seçilib və 22 iyul 2007-ci ilədək bu vəzifəni davam etdirib. Arınc 2007-ci ildə Türkiyədə ümumi seçkilərdə təkrar AĞ Partiyadan Manisa millət vəkili olaraq məclisə daxil olub. 1 may 2009-cu ildə, Nazirlər Kabinetinə yenidən baxılmasından sonra Bülənt Arınc Hayati Yazıcının yerinə Türkiyə Baş nazirinin müavini olub.^[8] Parlament spikeri olan Arınc, 2011-ci ildə Türkiyənin ümumi seçkilərində AĞ Partiyadan Bursa millət vəkili olaraq məclisə daxil olub. AĞ Partiyanın seçkidə qələbəsindən sonra Rəcəb Tayyib Ərdoğan tərəfindən qurulan Türkiyənin 61-ci hökumətində Baş nazirin müavini vəzifəsini davam etdirib. Bundan başqa R. T. Ərdoğanın 2014-cü ildə prezident seçilməsindən sonra Əhməd Davudoğlu tərəfindən qurulan 62-ci Türkiyə Hökumətində vəzifəsinə davam edib. 2 yanvar 2014-cü ildə KIRSİAD adlı dərnəyin açılışı mərasimində 2015-ci ilin birinci rübündə keçirilməsi planlaşdırılan ümumi seçkilərə işarə edərək: ""Rifahdan bəri mən beş dönəmdir ki, parlamentdə millət vəkiliyəm. Altı ayımız qalıb. Allah xeyirli və uzun ömür versə, altı aydan sonra yerimizi gənclərə buraxacağıq. "Bizə bu qədər bəsdir, qardaşım, bir az özümüzə gələk, işimizə baxaq, bir az dincələk, siyasətə kənardan töhfə verə biliriksə, bunu edək" deyəcəyik" deyərək siyasətə davam etməyəcəyini açıqlamış^[9] olsa da, siyasi karyerası davam edib.

2009-cu il 19 dekabrda Ankarada Bülənt Arıncın evinin yaxınlığında iki nəfər ona sui-qəsd cəhdi ilə bağlı telefon zəngi aldıqları iddiası ilə TEM polisi tərəfindən saxlanılıb. Daha sonra Türk Silahlı Qüvvələrinin heyətinin olduğu anlaşılan şəxslərin dindirilməsi zamanı Ankaradakı Xüsusi Müharibə İdarəsinə bağlı Səfərbərlik Nəzarət Şurasının Ankara regional sədrliyində axtarış aparılıb. Bu zaman tutulan zabitlərin əslində bir casusluq fəaliyyətini deşifrə etmək missiyasında olduqları başa düşülsə də, istintaq davam edib.^[10] Səfərbərlik Nəzarət Şurasının 11 və 16 saylı kosmik otaqlarında axtarışlar hakim Kadir Kayan tərəfindən "dövlət sirri" əsası ilə aparılıb. İstintaqın əvvəlində o zamankı Baş Qərargah rəisi İlker Başbuğ da daxil olmaqla yüksək rütbəli əsgərlər, dövlət sirlərinin məxfiliyini poza biləcəyini əsas gətirərək bu otaqların yoxlanılmasına qarşı çıxsa da o zamanki baş nazir R. T. Ərdoğan şəxsən Başbuğdan otaqlarda axtarış aparmasını istəyib.^[11][12] Bu arada, Arıncın evinin ətrafında yaxalanan iki məmur həbs tələbi ilə çıxarıldıqları məhkəmə tərəfindən sərbəst buraxılıb.^[13] 2009-cu ildə istintaqı aparan prokurorlar sui-qəsdin həyata keçirilməsi üçün hazırlandığı iddia edilən sənədlərlə bağlı cinayət araşdırması aparmayıb, lakin 2014-cü ildə həmin işə bir prokuror təyin olunub. Cinayət işi üzrə aparılan araşdırmalar nəticəsində tutulan zabitlərə aid olduğu iddia edilən sui-qəsd planları və onların eskizləri əslində həmin zabitlərə aid olmadığı, araşdırmanı aparan polislər tərəfindən hazırlandığı müəyyən edilib.^[14] Bununla yanaşı, prokurorluğun HTS qeydlərini araşdırması nəticəsində sui-qəsdlə bağlı TEM-ə edildiyi iddia edilən telefon zənginin əslində heç vaxt edilmədiyi ortaya çıxıb. Kosmik otaq istintaqını aparan prokuror Mustafa Bilgili çevrilişə cəhddən sonra Fətullahçı təşkilat üzvü olduğu üçün yoxa çıxsa da, 9 noyabr 2016-cı ildə saxta şəxsiyyətlə tutulub. Kosmik otaqda axtarış aparan hakim Kadir Kayan, onun istintaq zamanı əldə etdiyi CD, fayl və hard diskdən ibarət dövlətin ən məxfi sənədlərini xarici şəxslərə və qurumlara ötürdüyü məlum olub. Həmin hakim 2005-ci ildə təşkilatın lideri Fətullah Gülənə qarşı iddiada ona bəraət qazandıran hakim idi. Çevriliş cəhdindən sonra isə hakim Kayan qaçıb. Fətullahçı hakim və prokurorlara kosmik otaqda axtarış imkanı verən Baş Qərargahın hüquq müşaviri Məhərrəm Köse isə 15 iyuldan sonra həbs olunub, çevriliş cəhdinin planlayıcılarından biri olduğu aşkarlanıb və ona ömürlük həbs cəzası verilib.^[15]

Təqaüddə olan general-leytenant Ərdoğan Qaraquş 3 may 2020-ci ildə Xalq Tv-yə verdiyi açıqlamada kosmik otaqların açılıb axtarılmasından sonra dövlətin xarici kəşfiyyat xidmətlərinə və terror təşkilatlarına yerləşdirdiyi məmurların ifşa edildiyini ifadə edib. O, ifşa olmaları nəticəsində 848 türk dövlət məmurunun şəhid olduğunu qeyd edib. Həmçinin bu axtarışların Gülən Hərəkatı üzvləri tərəfindən təşkil edildiyi də bildirilib. Bütün bunların ortaya çıxması nəticəsində Arınca sosial mediadan önəmli reaksiyalar gəlib. Onun Gülən tərəfdarları ilə birlikdə hərəkət edərək dövlət sirlərinin açıqlanmasına təşəbbüs göstərdiyi irəli sürülüb. Bülent Arınc isə hadisə ilə bağlı fərqli açıqlamalar verib. 2009-cu ildə "Tərəf" qəzetinə və "Star" qəzetindən Şamil Təyyara həyatının təhlükədə olduğunu, ona əsgərlər tərəfindən sui-qəsd təşkil ediləcəyini bildirən sözlər deyib. O, bu sui-qəsd planını MTŞ-yə çatdıracağını ifadə edib.^[16] 2012 və 2015-ci illərdə verdiyi açıqlamalarda isə hadisə haqqında tam tərs bir açıqlama verərək "bunun bir sui-qəsd olduğunu zənn etmirəm" deyib.^[17] Həsən Hüseyn Türkoğlu isə baş verən hadisələrlə bağlı Arıncın ona "Bilirəm, bunun sui-qəsdlə heç bir əlaqəsi yoxdur, mən bundan istifadə edirəm" dediyini bildirib.^[10][18][19] Sui-qəsd iddiası səbəbiylə kosmik otaqların axtarılması nəticəsində 16 Səfərbərlik Nəzarət Şurasının 11-i ləğv edilib. Bundan əlavə, Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlətinin mümkün işğalı nəticəsində həyata keçiriləcək mülki quruluşun planları və mülki müqavimət planları məhv edilib, bu bölmələr təsirsiz hala gətirilib.^[20]

Prezident R. T. Ərdoğan 20 mart 2015-ci ildə həll prosesindəki irəliləməni müşahidə edəcək bir "monitorinq qrupu"nun qurulmasına isti baxmadığını söyləyərək Bülənd Arıncın da içində olduğu 62-ci Türkiyə hökumətini tənqid edib.^[21] Növbəti gün Bülənd Arınc Ərdoğan nə vaxt istəsə ona məlumat veriləcəyini, buna görə də onun monitorinq qrupundan xəbərsiz olmayacağını və Ərdoğanın sözlərinin ancaq "öz orijinal düşüncələri" kimi yozula biləcəyini deyib. Bundan əlavə, monitorinq qrupunu qurmaqda hökumət olaraq qərarlı olduqlarını, qrupu da faydalı gördüklərini və qrupda yer alması ehtimal olunan adların da keçmişdə Müdrik İnsanlar Nümayəndəliyində yer alan adlar olduğunu söyləyib. Həmin gün AĞ Partiya millət vəkili Mehmet Metiner Arınca reaksiya verib.^[22] Martın 22-də açıqlama verən Prezident Ərdoğan monitorinq qrupuna qarşı olduğunu bir daha bəyan edərək "Hər an hökumətlə prezident hər məsələni müzakirə etsin deyə bir şey yoxdur" deyərək, hökumətin monitorinq komitəsi ilə razılığa gəlmədən hərəkət etdiyi mesajını verib.^[23]

23 mart 2015-ci il tarixində Ankara Böyükşəhər Bələdiyyə Başçısı Melih Gökçek Bülənt Arıncın FETÖ-nun təlimatı ilə Ərdoğana qarşı çıxışlar etdiyini iddia edərək bunun AĞ Partiyaya yaraşmadığını deyib və Arıncı istefaya çağırıb. Hətta Arınc istefa verməyəcəyi və müqavimət göstərəcəyi təqdirdə birbaşa işdən azad edilməli olduğunu bildirib.^[24] 2017-ci il martın 14-də Melih Gökçek Hüseyn Gülərcəyə istinad edərək Gəzi Parkı etirazları uğurla nəticələnərsə, o zaman Mərakeşdə olan R. T. Ərdoğanın vəzifəsindən uzaqlaşdırılacağını və AKP daxilindəki FETO-ya bağlı millət vəkilləri tərəfindən Bülənt Arıncın baş nazir olacağını iddia edib.^[25]

Qırmızı Alma Dövlət Mükafatı^[26]

Bülənt Arıncın Münəvvər Arınc ilə evliliyindən ikisi oğlan olmaqla üç övladı olub. Oğullarından Mehmet Fatih Arınc 1997-ci ildə 16 yaşında yol qəzasında dünyasını dəyişib.^[27] 2020-ci il sentyabrın 10-da^[28] mətbuata onun COVID-19 pandemiyası zamanı koronavirusa yoluxduğu bildirilib.