Boz canavar

Adi canavar (lat. Canis lupus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinin yırtıcılar dəstəsinin i̇tlər fəsiləsinin canavar cinsinə aid heyvan növü.

Adi canavar
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Klad: Euteleostomi Klad: Xoanlar Klad: Rhipidistia Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Elpistostegalia Klad: Stegocephalia Sinifüstü: Dördayaqlılar Klad: Reptiliomorpha Klad: Amniota Sinif: Məməlilər Klad: Theriimorpha Klad: Theriiformes Klad: Trechnotheria Klad: Cladotheria Klad: Prototribosphenida Klad: Zatheria Klad: Tribosphenida Yarımsinif: Vəhşi heyvanlar Klad: Euteriyalar İnfrasinif: Plasentalılar Maqndəstə: Boreoeutheria Dəstəüstü: Lavrazioterilər Klad: Scrotifera Qranddəstə: Ferungulata Mirdəstə: Ferae Klad: Pan-Carnivora Klad: Carnivoramorpha Klad: Yırtıcıkimilər Dəstə: Yırtıcılar Yarımdəstə: İtkimilər Fəsilə: İtlər Yarımfəsilə: Caninae Triba: Canini Yarımtriba: Canina Cins: Canavar Növ: Adi canavar
Beynəlxalq elmi adı
Canis lupus L., 1758[1][2][…]
Şəkil axtarışı ITIS   180596 NCBI   9612 EOL   328607 FW   44860

Bədənin uzuqluğu 100–140 santimetr, quyruğun 30–50 santimetr, hündürlüyü 80–100 santimetr. Çəkisi 30–80 kiloqram. Başı və sifəti uzunsovdur, dişləri iti, böyük qılıqcıqlıdır. Qulaqları dik və sivridir. Çox itil iybilmə qabiliyyəti vardır, onlar 1,5 kilometr məsafədən iyi hiss edə bilirlər. Tükü boz, qışda yaya nisəbətən daha qalın olur. Erkək canavar dişidən iridir. Azərbaycanın bütün ərazisi boyu canavarların yaşayış məskənləri vardır. Səhralardan tutmuş yüksək dağ ərazilərinədək məskan sala bilirlər.

Avropanın və Asiyanın çox isti olmayan bölgələrində boz canavarlar çoxluq təşkil edir. Şimala tərəf gedilərkən qara və ağ rəngli canavarlara rast gəlmək olar.

Canavarların ölçüləri də regional olaraq dəyişir:

• Ən böyük canavarlar Latviya, Belorusiya, Alyaska və Kanadada görsənir, 160 sm bədən uzunluğuna (+ 52 sm quyruq) və ayaqda olduğu halda, 80 sm boya çatır. Bu canavarlar 80 kg ağırlığına qədər çata bilər.
• Ən kiçik canavarlar Yaxın Şərq də və ərəb yarımadasında olur, lakin 80 sm bədən uzunluğuna (+ 29 sm quyruq) və 20 kq ağırlığına çatırlar. Ömürləri 24 ildir.

Gecə vaxtı fəaldır, onun ərazisində yaşayan bütün heyvanlarla qidalanırlar. Qışda əsasən dırnaqlı heyvanlarla, yayda isə xırda onurğalılarla (dovşanlar, siçanlar), sürünənlərlə, həşəratlarla və meyvə gilələri onların qida rasionunu təşkil edir.

Ac canavar 10 kiloqram ət yeyə bilər, adi sutka norması isə 2–6 kilqram təşkil edir. Cütləşdirmə vaxtından başqa, canavarlar 6–10 fərddən ibarət olan sürülərlə yaşayırlar. Sürüdə ierxiyaya ciddi riayət edilir. Sürünün başçısı əksər halda erkək olur ("alfa" canavarı). Sürüdə onu dik duran quyruğundan tanımaq olar. Dişiklər arasında da "alfa- canavarı" vardır, o, adətən sürü başçısından qabaqda gedir. Təhlükə olanda və ya ov vaxtı, "alfa" canavarı sürüyə başçılıq edir.

İerarxiya pilləkənın aşağı pilləsində sürü üzvləri və tək canavarlar yerləşir. Ən aşağı pillədə isə böyümüş bala canavarlar qərarlaşırlar, onlar yalnız iki ildən sonra sürünün üzvü olacaqlar. Böyük canavarlar daima başçı canavarların gücünü yoxlayırlar. Nəticədə, böyümüş canavarlar ierarxiya pilləkanın yuxarı pillələrinə qalxır, qoca canavarlar isə aşağı pillələrdə özlərinə yer tuturlar. Bu cür inkişaf etmiş sosial strukturu ovun effektivliyini daha da artırır.

Canavarlar heç vaxt öz qurbanlarını güdmürlər, onu ancaq qovurlar. Heyvanı təqib edərkən , canavarlar kiçik qruplara bölünürlər. Tutulmuş heyvan sürüdə oynadığı rola əsasən sürü üzvləri arasında bölünür. Ovda iştirak edə bilməyən qoca canavarlar, sürünün arxası ilə gedirl və qalan yeməklə kifayətlənirlər.

Canavarlar — monoqamik heyvanlardır. Cütləşmə qışda olur. Canavarlar yuvalarını qayaların dar dərələrində, burulub çıxardılmış ağac köklərinin altında yuva qururlar. Hərdən başqa heyvanların yuvalarında məskən salırlar, çox nadir hallarda özləri yuva qazırlar.

Hamiləlik dövrü təxminən 65 gün çəkir. Aprel-may aylarında dişi canavar 4–8 bala gətirir. Altı aylıq canavarlar artıq özlərinə yem əldə edə bilirlər. Yedizdirmə və böyütmə prosesində bütün sürü iştirak edir. Canavarlar məməlli heyvanlardır. Ərazinin sərhədləri nişanlanır və qorunub saxlanılır.

Azərbaycanda canavarla itin arasında hibridləşdirmə faktları bəllidir. Canavar MSOP Qırmızı Kitabına daxil edilib.