Dmovskiy xətti

Dmovski xətti (pol. Linia Dmowskiego) — Polşa tərəfinin Paris Sülh Konfransında təklif etdiyi Polşa Respublikasının təxmin edilən sərhədləri xəttidir.

Layihə xətti Polşa millətçi siyasətçisi Roman Dmovskinin rəhbərliyi altında hazırlanmış və onun şərəfinə adını almışdır. Konfransda Polşa nümayəndə heyətinin üzvləri Roman Dmovski, İqnasi Paderevski, Entoni Abraham və Tomasz Rogal tərəfindən təqdim edilmişdir ^[1].

Təklif olunan sərhəd xəttinə əsasən, Polşanın hüdudlarına II Polşa Respublikasının ərazisini təşkil edənlər istisna olmaqla, Vislanın yuxarı hissəsi ilə Dansinq (Qdansk), Varmiya və Masuriya, Litva, Qərbi Belarusiya, Polesiyanın qərb hissəsi, Yuxarı Sileziya, Podoliyanın qərb hissəsi, Voln və Jitomir daxil olmalı idi^[2].

Sərhəd xətti Polşa nümayəndə heyətinin təklifinə əsasən, Baltik dənizi sahillərindən başlayaraq, şərqdə Labiavadan sərhəd sahil xətti boyunca, şimala doğru Klaypeda və Palanqaya qədər davam edirdi. Sahildən Libavanın şimalına qədər sərhəd şərqə doğru əyilərək Polşa ilə Kurlandiya arasındakı 1772-ci il tarixi sərhədə uyğun olmalı idi. Kurlandiyanın İllukut uyezdinin sərhədlərinə çatırdı. Bu dairədə coğrafi mövqeyinə və polyak dilli əhalisinin çoxluğuna görə Polşanın bir hissəsi olmalı idi. Burada sərhəd uyezdin sərhədi boyunca Dvina çayı axarı və sağ sahilinə (Vitebsk əyaləti) keçir; sonra Polotsk rayonu daxil olmaqla Drissen rayonunun sərhədlərindən təxminən 30 kilometr məsafədə çayın şərqinə doğru uzanır. Sonra Qorodokun şimal-qərbindən keçir, Vitebskdən 30 kilometr qərbdə Dvinanın sol sahilinə qayıdır və Sennonin qərbindən keçərək cənuba, Minsk və Mogilev əyalətlərinin sərhədlərinin kəsişdiyi nöqtəyə qədər gedir, bu sərhəd Berezinanın cənubundan Reçitsa rayonunun şimal sərhəddinə çatan yerə qədər davam edir; sonra Berezinanı keçib cənub-qərbdən Mozırın şərqindəki Pripyat şəhərinə gedir. Oradan, Pripyatı keçərək, sərhəd Mozır və Reçitsa uyezdləri arasındakı sərhəd xətti boyunca keçir və bundan sonra cənub-qərbdən Ovruç və Zvyagelin qərbinə keçir və İzyaslav, Ostrog və Zvyagelsk rayonlarının sərhədlərinin kəsişdiyi nöqtəyə çatır. Sonra cənuba doğru uzanaraq, sərhəd xətti İzyaslavski və Starokonstantinovski rayonlarının şərq sərhədləri boyunca, Podilyanınn Letiçevsky və Proskurovski rayonlarının sərhədləri ilə kəsişən nöqtəyə qədər davam edir. Oradan cənub istiqamətə uzanaraq, Zinkov yaxınlığındakı Uşitsa çayına çatır və Dnesterə doğru gedir, bu nöqtədə Polşa-Rumıniya sərhədi ilə üst-üstə düşür ^[3][4].

Konfransda Polşa sərhədinin bu xətt boyunca keçirmək təklifi rədd edildi. Sonralar müəllif özü də təklifdən imtina etdi. Çünki, danışıqlar zamanı Riqa Müqaviləsinin bağlanmasından əvvəl o, Minskn Polşa ərazisinə daxil edilməsinə qarşı çıxırdı^[5]. Dmovski mövqeyini dəyişməsini monoetnik bir dövlət qurmaq istəyi ilə izah edirdi ^[6], amma əsl səbəb Pilsudskinin federativ ölkə yaradılması haqqında fikirlərinə qarşı çıxması idi ^[7]. Polşa-Sovet müharibəsinə son qoyan sazişin imzalanması nəticəsində sərhəd Minskdən təqribən 30 kilometr şimal və qərbdən keçdi ^[5]. Polşanın hüdudlarından kənarda, Stalin repressiyalarından əziyyət çəkən xeyli sayda polyak qaldı.

Dmovskinin təklif etdiyi sərhəd xəttinə görə Polşanın sahəsi 447 min km² ^[8] olmalı idi. 38 milyon əhalisi olacaq ölkənin təxminən 70% -ni polyaklar təşkil etməli idi.