Edvard Snouden

Edvard Cozef Snouden (ing. Edward Joseph Snowden; 21 iyun 1983^[1][2][…], Elizabet-Siti^[d]) — 2013-cü ildə işçi və subpodratçı olarkən Milli Təhlükəsizlik Agentliyindən (MTA) yüksək məxfi məlumatları sızdıran amerikalı kompüter kəşfiyyatı üzrə məsləhətçi və informator. Onun açıqlamaları bir çoxu MTA və Beş Göz kəşfiyyat alyansı tərəfindən telekommunikasiya şirkətləri və Avropa hökumətlərinin əməkdaşlığı ilə idarə olunan çoxsaylı qlobal müşahidə proqramlarının yaradılmasına və milli təhlükəsizlik və fərdi məxfilik haqqında mədəni müzakirələrə səbəb oldu.

Edvard Snouden
ing. Edward Snowden
Doğum tarixi	21 iyun 1983(1983-06-21)[1][2][…] (41 yaş)
Doğum yeri	Elizabet-Siti[d]
Təhsili	Liverpul Universiteti
Fəaliyyəti	sistem administratoru, kəşfiyyatçı, mühafizəçi, informator, dissident, informatik, kəşfiyyat analitiki[d]
Üzvlüyü	Azad Berlin Universiteti
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

2013-cü ildə Snouden Dell və MKİ-də işlədikdən sonra MTA podratçısı Booz Allen Hamilton tərəfindən işə götürüldü.^[3] 20 may 2013-cü ildə Snouden Havay Kriptologiya Mərkəzindəki işindən ayrıldıqdan sonra Honkonqa uçdu və iyunun əvvəlində minlərlə gizli MTA sənədlərini Qlenn Qrinvald, Lora Poytras, Barton Celman və İven MakAskill adlı jurnalistlərə açıqladı. Snouden The Guardian, The Washington Post və digər nəşrlərdə açıqladığı materiallara əsaslanan xəbərlər dərc edildikdən sonra beynəlxalq diqqəti cəlb etdi.

21 iyun 2013-cü ildə ABŞ Ədliyyə Departamenti Snoudenə qarşı 1917-ci il Casusluq Aktını pozmaq və dövlət əmlakını oğurlamaq kimi iki maddə üzrə ittiham etdi^[4] və daha sonra Dövlət Departamenti onun pasportunu ləğv etdi.^[5] İki gün sonra Moskvanın Şeremetyevo Beynəlxalq Hava Limanına uçdu, orada Rusiya səlahiyyətliləri ləğv edilmiş pasportu yoxladı və bir aydan çox müddətə aeroportun terminalını tərk etməsi qadağan edildi. Rusiya daha sonra Snoudenə bir il müddətinə yaşamaq üçün ilkin viza ilə sığınacaq verdi, sonra isə bu müddət dəfələrlə uzadıldı. 2020-ci ilin oktyabrında ona Rusiyada daimi yaşamaq hüququ verilib.^[6] 2022-ci ilin sentyabrında Snoudenə prezident Vladimir Putin tərəfindən Rusiya vətəndaşlığı verilib^[7] və 2 dekabr 2022-ci ildə sədaqət andı içib.^[8]

Mübahisə mövzusu olan Snouden sızdırdığı məlumatlara görə müxtəlif təriflərə və tənqidlərə məruz qalıb. Snouden öz hərəkətlərini "ictimaiyyəti onların adından edilənlər və onlara qarşı edilənlər barədə məlumatlandırmaq" cəhdi kimi müdafiə edib.^[9] Onun açıqlamaları kütləvi nəzarət, dövlət sirri və milli təhlükəsizlik və məlumat məxfiliyi arasındakı balansla bağlı müzakirələri alovlandırdı, O, retrospektiv müsahibələrdə bunu etmək niyyətində olduğunu demişdi.^[10]

2016-cı ilin əvvəlində Snouden jurnalistləri haker hücumlarından və hökumət nəzarətindən qorumaq məqsədi daşıyan San-Fransiskoda yerləşən qeyri-kommersiya təşkilatı olan Freedom of the Press Foundation-un prezidenti oldu.^[11] O, həmçinin adı açıqlanmayan Rusiya İT şirkətində işləyir.^[12] 2017-ci ildə Lindsi Mills ilə evlənib. O, 2018-ci ilin noyabrında israilli auditoriyaya verdiyi açıqlamada "Mən gecələr Moskvada başımı yastığa qoymalıyam, amma mən internetdə və dünyanın hər bir şəhərində yaşayıram" demişdi.^[13] 17 sentyabr 2019-cu ildə onun "Daimi qeyd" adlı xatirə kitabı nəşr olundu.^[14] 2 sentyabr 2020-ci il tarixində ABŞ federal məhkəməsi ABŞ-nin Moalinə qarşı işində ABŞ kəşfiyyatının Snouden tərəfindən ifşa olunmuş kütləvi nəzarət proqramının qanunsuz və ola bilsin ki, konstitusiyaya zidd olduğu barədə qərar çıxarıb.^[15]

Edvard Cozef Snouden 21 iyun 1983-cü ildə^[16] Şimali Karolina ştatının Elizabet-Siti şəhərində anadan olub.^[17] Onun ana tərəfdən babası ABŞ Sahil Mühafizəsinin kontr-admiralı Edvard Barret^[18][19] FTB-nin yüksək vəzifəli məmuru olub və 2001-ci ildə 11 sentyabr hücumları zamanı Pentaqonda idi.^[20] Snoudenin atası Lonni, Sahil Mühafizəsinin zabiti, anası Elizabet isə ABŞ-nin Merilend Dairə Məhkəməsinin katibi olub.^{[21][22][23][24][25]} Onun böyük bacısı Cessika Vaşinqtondakı Federal Məhkəmə Mərkəzində hüquqşünas idi. Edvard Snouden bütün ailə üzvləri kimi federal hökumətdə işləməyi gözlədiyini bildirmişdi.^[26] Valideynləri 2001-ci ildə boşanıb,^[27] atası isə yenidən evlənib.^[28]

• Duns, Jeremy. News of Devils: The Media and Edward Snowden. Seattle, Washington: Amazon Digital Services, Inc. November 25, 2014.
• Gellman, Barton. Dark Mirror: Edward Snowden and the American Surveillance State. New York: Penguin Press. May 19, 2020.
• Greenwald, Glenn. No Place to Hide: Edward Snowden, the NSA, and the U.S. Surveillance State. London: Hamish Hamilton. May 13, 2014.
• Gurnow, Michael. The Edward Snowden Affair: Exposing the Media and Politics Behind the NSA Scandal. Indianapolis: Blue River Press. April 1, 2014.
• Harding, Luke. The Snowden Files: The Inside Story of the World's Most Wanted Man. London: Guardian Faber. February 6, 2014.
• Lanchester, John. "The Snowden files: why the British public should be worried about GCHQ". The Guardian. October 3, 2013. İstifadə tarixi: April 11, 2015. October 3, 2013.
• Lucas, Edward. The Snowden Operation: Inside the West's Greatest Intelligence Disaster. Amazon Kindle Single. January 23, 2014.
• Margulies, Joseph. "The Promise of May, the Betrayal of June, and the Larger Lesson of Manning and Snowden." Verdict. Justia. July 17, 2013.
• Mulligan, Stephen P.; Elsea, Jennifer K. "Criminal Prohibitions on Leaks and Other Disclosures of Classified Defense Information" (PDF). www.fas.org. Congressional Research Service. March 7, 2017. İstifadə tarixi: June 9, 2020.
• Mistry, Kaeten; Gurman, Hannah, redaktorlar Whistleblowing Nation: The History of National Security Disclosures and the Cult of State Secrecy (Paperback). New York: Columbia University Press. 2020. ISBN 9780231194174.

• Edward Snowden Substack səhifəsi
• "NSA leaks: a timeline". Al Jazeera. İstifadə tarixi: April 11, 2015. November 1, 2013
• "The NSA Files". The Guardian. London. June 5, 2013. İstifadə tarixi: April 11, 2015. (Index of articles)
• Nakashima, Ellen. "NSA Secrets". The Washington Post. Washington, D.C. June 9, 2013. July 18, 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 11, 2015. (Index of articles)
• "Global Surveillance" Arxivləşdirilib yanvar 5, 2019, at the Wayback Machine An annotated and categorized "overview of the revelations following the leaks by the whistleblower Edward Snowden. There are also some links to comments and followups." By Oslo University Library
• "The NSA Archive" American Civil Liberties Union searchable database of NSA documents disclosed by Edward Snowden, as published between June 5, 2013, and May 6, 2014
• Book documents 107 additional pages from the Snowden archive released on May 13, 2014, in conjunction with the publication of Glenn Greenwald's No Place to Hide
• Snowden documents at Internet Archive
• Edvard Snouden TED-də
• C-SPAN-da göstərilənlər