Estoniyada insan hüquqları

Estoniyada insan hüquqlarının ilk təsbit edildiyi konstitusiyanı qəbul edən Estoniya Təsis Məclisinin ilk iclası, 23 aprel 1919-cu il

Estoniyada insan hüquqları (est. Inimõigused Eestis) — Estoniya Respublikasının konstitusiyanın ikinci fəslində müəyyən edilmişdir. Dövlət (Ali) Məhkəməsində ombudsman vəzifəsi (“Ədliyyə Kansleri” və ya “Hüquq Kansleri”) və konstitusiyaya nəzarət kollegiyası mövcuddur.

Estoniyada insan hüquqları hökumət tərəfindən ümumilikdə hörmətlə qarşılanır. Buna baxmayaraq, bəzi sahələrdə, məsələn, saxlanma şəraiti, polisin həddindən artıq güc tətbiqi və uşaqlara qarşı zorakılıq kimi narahatlıqlar var.[1] Estoniya Avropada orta səviyyəli və insan inkişafı ilə qüsurlu demokratiya kimi təsnif edilmişdir.[2] Vətəndaşlara konstitusiya, qanunvericilik aktları və Estoniya hökuməti tərəfindən ratifikasiya olunmuş insan hüquqları ilə bağlı müqavilələr əsasında əsas hüquqlar kağız üzərində təmin edilir. 2023-cü ilə qədər Estoniya mətbuat azadlığına görə dünyada 8-ci yerdə olub.[3]

Estoniyda "Human Rights Watch", 1993-cü ildə Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı və 2008-ci ildə BMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarlığı kimi bir sıra beynəlxalq və insan haqları təşkilatları çox az nəzərə çarpan problem və ya nümunələr tapmışlar. İnsan hüquqlarının sistematik şəkildə sui-istifadəsi və ya etnik zəmində ayrı-seçkilik, digərləri isə, məsələn, 2009-cu ildə Beynəlxalq Amnistiya təşkilatı (Amnesty International) immiqrantlar və "etnik estonlar arasında işsizlik nisbətindən demək olar ki, iki dəfə çox əziyyət çəkən" rus azlığı ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə edir.[4]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Estoniyalıların fərdi insan hüquqları və bir etnik varlıq olaraq mövcud olmaq üçün kollektiv hüquqları Şimali Səlib yürüşləri və Almaniyanın Baltikyanı bölgəsində hökmranlığından sonra səkkiz əsr ərzində müntəzəm olaraq pozulub. Bunun ardınca iki əsrlik Rusiya imperiyası istilası və yarım əsrlik Sovet İttifaqı işğalı ilə başa çatan istila dövrü Estoniyada insan hüquqlarının inkişafı üçün şərait yaradıb.

1918-ci ildə Rusiya imperiyasının parçalanması nəticəsində Estoniya müstəqillik əldə etdi. Dövlətin 1920-ci ildə qəbul edilmiş ilk konstitusiyası dövrün standartı olan vətəndaş və siyasi hüquqlar üçün təminatları ehtiva edirdi.[5] 1925-ci il Mədəni muxtariyyət haqqında qanun qeyri-eston etnik mənsubiyyətli vətəndaşların kollektiv hüquqlarının müdafiəsini nəzərdə tutan yenilikçi qanunvericilik nümunəsi idi.[5] Həmçinin hüquqi işlək mexanizmləri olmasa da, insan hüquqları haqqında müddəalar Estoniya SSR-in 1940-cı və 1978-ci il konstitusiyalarında mövcud idi.

Estoniya beynəlxalq insan hüquqları sistemində

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2010-cu ilin sonuna olan məlumata görə, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Estoniyaya qarşı qaldırılmış işlər üzrə (2001-ci ildən başlayaraq) 23 hökm çıxarmışdır.[6] 19 halda o, Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının və ya onun protokollarının ən azı bir pozuntusunu aşkar edib. 2001-ci ildə Estoniya Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarlığına daimi nümayəndə göndərib.[7]

2020-ci ilin mart ayında Estoniya, koronavirus pandemiyası ilə əlaqədar, Avropa Konvensiyasının insan hüquqları[8] və Vətəndaşlıq və Siyasi hüquqların təmin edilməsi Paktından müvəqqəti çıxdığını elan edib.[9]

Milli azlıqların hüquqları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2007-ci ildə beynəlxalq insan haqları təşkilatı "Amnesty International" qeyd edirdi ki, “dil azlıqlarının bir çox nümayəndələri dil yoxlamasından qorxurlar”.[10] "Amnesty International" Dil Müfəttişliyini “Bütün Estoniya əhalisinin hüquqlarından bərabər şəkildə istifadə etməsinə mane olan” “repressiv və cəzalandırıcı orqan” adlandırıb.[10]

Hüquq müdafiəçiləri Estoniya hökumətinə 2007-ci ilin fevralında Dil Qanununa edilmiş düzəlişləri nəzərdən keçirməyi və “repressiv, cəzalandırıcı və son dərəcə iyrənc tədbirlərdən” daha konstruktiv hərəkətlərə keçməyi tövsiyə edib.[10]

Hüquq müdafiəçilərinin fikrincə, Estoniyada işə qəbul üçün “ciddi dil tələbləri” BMT, Avropa Şurası və vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələri tərəfindən tənqid edilib. "Amnesty International" belə nəticəyə gəlib ki, “digır azlıqlar əmək bazarında əlverişsiz vəziyyətdədir” və onların işsizlik nisbətləri “qeyri-mütənasib dərəcədə yüksəkdir”.[10]

İnsan hüquqları müqavilələrində iştirak

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Estoniya Avropa Şurasının[11] və BMT-nin[12] İnsan hüquqları müqavilələrinə aid əsas sənədlərində iştirak edir. Bunların arasında BMT-nin İrqi Ayrı-seçkiliyin Bütün Formalarının Ləğvi haqqında Beynəlxalq Konvensiya (Estoniya konvensiyaya 1991-ci ildə qoşulub, 2010-cu ildən fərdi şikayətlərə icazə verilir), Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt (1991-ci ildə qoşulub), İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında beynəlxalq pakt (1991), Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında Konvensiya (1991), İşgəncələrə və digər qəddar, qeyri-insani, yaxud ləyaqəti alçaldan davranış və cəza növlərinə qarşı Konvensiya (1991), Uşaq hüquqları Konvensiyası (1991), Bütün fəhlə mühacirlərin və onların ailə üzvlərinin hüquqlarının müdafiəsi haqqında beynəlxalq Konvensiya (Latviya bu konvensiyanı imzalamayıb), Əlillərin hüquqları haqqında Konvensiya (2012-ci ildə parlament ratifikasiya edib) və s. kimi insan haqları barədə konvensiyaları var.

Estoniya Avropa Şurasının İnsan hüquqları və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında Avropa Konvensiyası (1996-cı ildə ratifikasiya olunub), Avropa Sosial Xartiyası (2002-ci ildə ratifikasiya olunub), İşgəncə və Qeyri-insani və ya ləyaqəti alçaldan rəftar və ya cəzanın qarşısının alınması üzrə Avropa Konvensiyası (1996-cı ildə ratifikasiya olunub), Regional və ya Azlıqların Dilləri üçün Avropa Xartiyası (imzalamayıb), Milli azlıqların müdafiəsi üzrə Çərçivə Konvensiyası (imzalamayıb), Biologiya və Tibbin Nailiyyətlərinin Tətbiqi ilə Əlaqədar İnsan Hüququ və Ləyaqətinin Müdafiəsi haqqında Konvensiya (2002-ci ildə ratifikasiya olunub), və s. kimi insan hüquqları sənədlərinə qoşulub.

Hesabat prosedurlarına dair ən son dərc edilmiş sənədlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ekspert orqanı Estoniyanın hesabatı Ekspert orqanı sənədi
İnsan haqları komitəsi 2018[13] 2019[14]
İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar Komitəsi 2017 [15] 2019[16]
İrqi ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması üzrə komitə 2019[17] 2014[18]
İşgəncələrə qarşı komitə 2011[19] 2013[20].
Uşaq hüquqları komitəsi . 2017[21]
Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması üzrə komitə 2015[22] 2016[23]
Avropa Sosial Hüquqlar Komitəsi 2020[24] 2019-2020[25]
İşgəncələrin qarşısının alınması üzrə Avropa Komitəsi nəzərə alınmayıb 2019[26]
FCNM Məsləhət Komitəsi 2019[27] 2015[28]
İrqçilik və Dözümsüzlüyə qarşı Avropa Komissiyası nəzərə alınmayıb 2015[29]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Polity IV Country Report 2010: Estonia (PDF). Vienna: Center for Systemic Peace. 2010. 2019-02-15 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2024-05-19.
  2. ↑ "Statistics of the Human Development Report". en:United Nations Development Programme. 2008. 2013-01-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-06-05.
  3. ↑ "Estonia | RSF". rsf.org (ingilis). 2023-12-01. 2023-11-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-12-15.
  4. ↑ "Amnesty International Report 2009". en:Amnesty International. 2009. Archived from the original on 2009-06-10. İstifadə tarixi: 2009-06-05.
  5. ↑ 1 2 Toivo Miljan, Historical dictionary of Estonia, Scarecrow Press, 2004, p253
  6. ↑ Estonia: Press country profile Arxivləşdirilib 2012-04-02 at the Wayback Machine European Court of Human Rights Press Unit, 2011
  7. ↑ Countries having extended a standing invitation to Special Procedures Arxiv surəti 3 sentyabr 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2011-09-03 at the Wayback Machine
  8. ↑ Note verbale Arxivləşdirilib 2020-05-17 at the Wayback Machine (ing.)
  9. ↑ Depositary Notification Arxivləşdirilib 2020-04-19 at the Wayback Machine (ing.)
  10. ↑ 1 2 3 4 Document — Estonia: Language police gets more powers to harass | Amnesty International
  11. ↑ Договоры Совета Европы о правах человека, в которых Эстония участвует[ölü keçid] и подписанные Эстонией[ölü keçid]
  12. ↑ "UN human rights treaties". 2016-05-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-01-03.
  13. ↑ 4-й доклад Эстонии по выполнению МПГПП Arxivləşdirilib 2020-12-11 at the Wayback Machine (ing.)
  14. ↑ https://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CCPR/C/EST/CO/4 Arxivləşdirilib 2020-12-11 at the Wayback Machine  (ing.)
  15. ↑ 3-й доклад по МПЭСКП Arxivləşdirilib 2021-05-15 at the Wayback Machine (ing.)
  16. ↑ Заключительные замечания КЭСКП по 3-му докладу Эстонии Arxivləşdirilib 2020-08-11 at the Wayback Machine  (ing.)
  17. ↑ "доклад CERD/C/EST/12-13". 2020-12-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-09.
  18. ↑ "Заключительные замечания Комитета по ликвидации расовой дискриминации CERD/C/EST/CO/10-11". 2017-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-16.
  19. ↑ Пятый доклад Эстонии Arxivləşdirilib 2015-09-23 at the Wayback Machine (ing.)
  20. ↑ Выводы и рекомендации Комитета против пыток
  21. ↑ "Concluding Observations - CRC - Estonia". 2017-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-07.
  22. ↑ 5-й и 6-й доклад Эстонии Arxivləşdirilib 2015-10-02 at the Wayback Machine (ing.)
  23. ↑ "Treaty bodies Download". 2017-07-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-07.
  24. ↑ 17-й доклад Эстонии - по статьям 1, 9, 10, 15, 18, 20, 24, 25 ПЕСХ, 2020 Arxivləşdirilib 2020-12-11 at the Wayback Machine (ing.)
  25. ↑ "Заключения ЕКСП 2019 года (приняты в 2020 г.) по докладу Эстонии по статьям 7, 8, 16, 17, 19, 27, 31 ПЕСХ". 2020-12-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-04-09.
  26. ↑ Доклад ЕКПП по визиту в 2017 г. Arxivləşdirilib 2020-10-14 at the Wayback Machine (ing.)
  27. ↑ Пятый доклад Эстонии о выполнении РКЗНМ Arxivləşdirilib 2020-12-11 at the Wayback Machine (ing.)
  28. ↑ "Мнение Консультативного комитета по Четвёртому докладу Эстонии". 2016-02-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-09.
  29. ↑ Пятый доклад ЕКРН по Эстонии Arxivləşdirilib 2015-10-15 at the Wayback Machine (ing.)

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]