Fərhad Paşa

Damad Fərhat Paşa (türk. Damad Ferhad Paşa; 1485[1] — oktyabr/noyabr 1525[1][2]) — Osmanlı imperiyasının dövlət xadimi.

Fərhad Paşa
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1485
Vəfat tarixi 1525
Vəfat yeri
Həyat yoldaşı

Damad Fərhat Paşa Rumeli bəylərbəyi vəzifəsini icra edib. Məmlük bəyi Canbərdi Qəzainin üsyanının yatırılmasında iştirakçı olub. Suriya səfəri zamanı sərdar, I Səlimin Səfəvi dövlətinə yürüşündə və I Süleymanın Rodosu fəth etməsində iştirak edib. Sultan Süleyman Qanuninin bacısı Beyhan Sultanın həyat yoldaşı olub. O, ram edilməz xasiyyəti və tamahkarlığı ilə seçilirdi. O, böyük vəzirlər Piri Mehmed Paşa və Parqalı İbrahim Paşa ilə daim mübarizə aparırdı. 1525-ci ildə I Süleymanın əmri ilə edam olunub.

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fərhad Paşa mənşəcə alban[2] və ya xorvat[1] idi. O, I Səlimin şəxsi qulu (nökəri) olub. Sultan onu fərqləndirmiş və onun yüksəlməsinə töhfə vermişdir. Fərhat təhsilini Əndərunda alıb. Məktəbi bitirdikdən sonra yeniçəri ağası vəzifələrində xidmətə başlayıb. O, artıq 1516-cı ildə Rumeli bəylərbəyi idi. 1518-ci ildə o, Səfəvilər üzərinə yürüşdə iştirak edib. Müasirlərinin təsvirinə görə, Fərhad Paşa "ordunun ən bacarıqlı əsgəri" idi.[3]

1520-ci ildə Sultan I Səlimənin ölümündən sonra Dəməşqdəki Osmanlı valisi Canberdi əl-Qəzali Osmanlı imperiyasına qarşı üsyan qaldırdı. O, cümə namazında məscidlərdə xətiblərdə Osmanlı sultanının adını çəkməyi qadağan etdi, Osmanlı məmurlarını və əsgərlərini Suriyadan qovdu və Osmanlı paltarını qadağan etdi.[4] O, özünü sultan elan etdikdən sonra Tripoli, Həma və Hüms şəhərləri onun üsyanına qoşuldu. Səfəvi şahı I İsmayılın və Misirin Osmanlı hökmdarı Xeyir bəyin dəstəyini almaq üçün uğursuz cəhdlərdən sonra Canbərdi Qəzai buna baxmayaraq, ordu toplayıb Hələbi fəth etmək üçün yola düşdü.[4] Lakin onun ordusu şəhəri 15 gün ərzində uğursuz mühasirəyə aldı və bu müddət ərzində 200-dən çox sakin və Osmanlı əsgəri həlak oldu. Üsyançı tezliklə Dəməşqə çəkilməli oldu.[4]

1521-ci ilin fevralında Fərhad Paşanın başçılıq etdiyi Osmanlı ordusu Dəməşqə yaxınlaşdı. Burada Canbərdi bəyin ordusunun müqaviməti ilə qarşılaşdı. Canbərdi Qəzainin ordusu qısa müddətdə məğlub oldu və fevralın 6-da o özü edam edildi.[5].|k}}[3][6] Ferhad Paşa Canbərdi Qəzainin kəsilmiş başını qənimət olaraq Sultan I Süleymana göndərdi.

Dəməşq tutuldu və dağıdıldı, 3000-dən çox şəhər sakini öldürüldü. Eyni zamanda yaxınlıqdakı kəndlər də talan edildi. Canbərdi üsyanının yatırılması ilə nəhayət Suriyada məmlüklərin təsiri sona çatdı. Fərhat Paşa Dəməşqə müvəqqəti olaraq bəylərbəyi təyin edildi.[2]

Lembin ardınca Pietro Braqadino da Fərhad Paşanın Rodosun fəthində fəal "qəddar" iştirakından yazmışdı. I Süleyman Fərhad Paşanın xidmətlərini yüksək qiymətləndirdi və ona dəstək oldu, bacısını ona verdi.[3][7] Piri Mehmed Paşanın üçüncü vəzir vəzifəsinə başqa birini tövsiyə etməsinə baxmayaraq,[2] Sultan Süleyman 1524-cü ildə onu bu vəzifəyə təyin etdi.[8]

Gözdən düşməsi və ölümü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
I Süleyman qarşısında Fərhad Paşanın öldürülməsi

Əgər əvvəlcə Fərhad Paşa I Süleymanın tərəfdarı idisə, 1523-cü ilin yayında Parqalı İbrahim Paşanın sədrəzəmliyə yüksəlməsi Fərhad Paşanın süqutu bununla əlaqələndirilir.[8]

Fərhad Paşa qanunlara zidd olaraq Osmanlı dövlətinin düşməni kimi şəxsi düşmənlərini edam edir, rüşvət alırdı. Bu (İbrahim Paşanın xəbər verməsi ilə[8]) I Süleymanın xoşuna gəlmədi və o, vəzifəsindən uzaqlaşdırılaraq geri çağırıldı. Lakin Süleymanın anası və bacısı (Fərhad Paşanın arvadı) onun kürəkənini bağışlamağa razı saldılar.[3] I Süleyman Fərhadı sınaq müddəti təyin etdi və onu Belqrad paşalığına sancaqbəy olaraq göndərdi.[2] Fərhad Paşa keçmiş səhvlərindən nəticə çıxarmayaraq ona həvalə edilmiş torpaqlarda özbaşnalıq etməyə, rüşvət almağa davam edirdi. Nəticədə o, yenidən vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı. Divanda, məhkəməsi zamanı Fərhad Paşa İbrahimi Braqadinonun təsvirinə görə bardassa (alçaq; kobud formada homoseksual; passiv korrupsioner sodomit) adlandıraraq lənətləyir.[9][5] Süleyman onu çölə çıxarmağı əmr etdi. Onu çıxarmaq istəyəndə söyüş söyüb müqavimət göstərdi və zorla sürünməli oldu. Əlavə versiyalar fərqlidir. Braqadinonun xəbərinə görə, Fərhat bıçağı çıxarıb müqavimət göstərdi, lakin onun əl qolunu bağlayıb, başını kəsdilər. Başı kəsilmiş cəsəd üç gün yerdə qaldı.[9] Lembun dediyinə görə, Fərhad Paşanı boğublar.[3] “Hökmdarın anası bu ölümdən çox kədərləndi və hökmdar özünə haqq qazandıraraq cavab verib ki, o, yalnız onu həbs etmək əmri verib, lakin o, müqavimət göstərib və təsadüfən öldürülüb”.[9][5] Bu hadisə 1525-ci il oktyabrın 19[2] (və ya noyabrın 1-də[1]) Ədirnədə baş verdi.[3][10]

Şəxsiyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Döyüşdə faydalı olan “vəhşilik onun fitrətinin bir parçası idi”,[3] lakin əyalət idarəsində onun üsulları daimi şikayətlərə səbəb olurdu.[3] İbrahim Peçevi onun haqqında yazırdı: “O, alban əsilli məğrur və tamahkar bir insan idi. İşdən çıxarıldıqdan sonra Səməndər sancağının bəyi vəzifəsindən geri çağırılsa da, ambisiyalarını cilovlaya, dilini saxlaya bilmədi. Onun haqqında davamlı şikayətlər nəticəsində sonda Ədirnədə padişah divanında başını itirdi. Bu hadisə 931-ci ildə (1524/25) baş verib”.[11]

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fərhad Paşa I Səlimin qızı, I Süleymanın bacısı Beyhan Sultan ilə evli idi. Görünür, Beyhan Sultanın həyat yoldaşı ilə münasibətləri yaxşı idi. Çünki əri gözdən düşdüyü və bütün vəzifələrdən uzaqlaşdırıldığı zaman ərini müdafiə etmişdi. Onun sayəsində Fərhad Paşaya karyerasına yenidən başlamaq şansı verildi. Edam edilərkən Beyhan Sultan qardaşı Sultanla münasibətlərini kəsdi. Onunla anasının yanında görüşərək dedi: "Ümid edirəm ki, tezliklə qardaşım üçün artıq yas tutacağam".[9][3]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Öztuna, 2006. səh. 233
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 Süreyya, 2 cild, 1996. səh. 517
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Lamb, 1951. səh. 78
  4. ↑ 1 2 3 Rogan, 2009. səh. 24
  5. ↑ 1 2 3 Iorga, 2008
  6. ↑ Uzunçarşılı, 1988, 2 cild, s. 295
  7. ↑ Peirce, 1993. səh. 57
  8. ↑ 1 2 3 Turan, 2009. səh. 24
  9. ↑ 1 2 3 4 Relationi, 1855. səh. 107
  10. ↑ Peirce, 1993. səh. 67
  11. ↑ Печеви, «О великих визирях, назначенных садразамами в их счастливое время»

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Alberi E. Relazioni degli ambasciatori veneti al Senato.Ser. 3, Vol. 3. Firenze Clio. 1855. (ital.)
  • Iorga N. Kanuni ve Dönemi: Yenilmez Türk. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. 2008. ISBN 978-975-6480-94-6. (türk.)
  • Lamb H. Suleiman The Magnificent Sultan Of The East. N.Y.: Doubleday & Company, Inc. 1951. 78–79. (ing.)
  • Öztuna Y. Yavuz Sultan Selim. Istanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı. 2006. 233. (türk.)
  • Peirce Leslie P. The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford: Oxford University Press. 1993. 67. ISBN 0195086775, 9780195086775. (ing.)
  • Rogan E. The Arabs: A History. Basic Books. 2009. ISBN 0-465-07100-7. (ing.)
  • Süreyya Mehmet Bey. Sicill-i Osmani (PDF). 2. Istanbul: Tarih Vakfi Yurt Yayınlar. ed. Nuri Akbayar. 1996. 518. (türk.)
  • Turan E. The Marriage of Ibrahim Pasha (ca. 1495—1536) // Turcica . 41. 2009. 3—36. ISSN 0082-6847. (ing.)
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi (PDF). Ankara: Türk Tarih Kurumu. 1988. (türk.)

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]