I İrakli Baqrationi

Bu məqalə böyük ölçüdə və ya tamamilə tək mənbəyə əsaslanır. Mövzu ilə bağlı müzakirə səhifəsindəki müzakirələrə qoşula və fikirlərinizi bildirə bilərsiniz. Məqaləyə etibarlı mənbələr əlavə edərək təkmilləşdirə bilərsiniz. (mart 2024)

I İrakli və ya Nəzər Əli xan — müəyyən fasilələrlə Kaxeti və Kartli çarı olmuş gürcü hökmdarı. 1642-ci ildə anadan olmuşdur. Atası çar I Teymurazın 3-cü oğlu David, anası Diasamidze ailəsindən Yelena Diasamidze idi.

I İrakli Nəzər Əli xan
ერეკლე I ნაზარალი-ხანი
Kartli çarı I İrakli
Kartli çarı
1688 – 1703
Əvvəlki	XI Georgi
Sonrakı	XI Georgi
Kaxeti çarı
1675 – 1676
Əvvəlki	Arçil
Sonrakı	Səfəvilər imperiyası
Kaxeti çarı
1703 – 1709
Əvvəlki	Səfəvilər imperiyası
Sonrakı	II David
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	1637/1642
Doğum yeri	Gürcüstan
Vəfat tarixi	1709
Vəfat yeri	İsfahan, Səfəvilər imperiyası
Atası	David Baqrationi
Anası	Yelena Diasamidze
Uşaqları	II Konstantin Baqrationi, II Teymuraz, II David
Ailəsi	Baqrationi
Dini	islam
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İrakli İslamı qəbul etmişdi. Nəzər Əli xan kimi tanınırdı.

1648-ci ildə atasının ölümündən sonra Rusiyaya aparılmış, orda böyümüşdü. 1662-ci ildə Kaxeti çarı olmaq üçün geri qayıtmışdı.

İrakli Kaxetiyanı ələ keçirməyə təşəbbüs göstərsə də, Şahnəvaz xan tərəfindən geri oturduldu. Darmadağın olunmuş İrakli Torqa qalasında gizləndi. İraklinin anasının aman istəyəni nəzərə alan Şahnəvaz xan 1664-cü ildə Torqa qalasını tutsa da İrakliyə toxunmadı. Şah II Abbas, Şahnəvaz xanın oğlu Arçili müsəlman edərək, Qivi adlı gürcünü də ona qoşub Kaxetiyaya vali təyin etdi. İslamı qəbul etmiş Arçilə Şahnəzər adı verildi. Lakin İraklinin yenidən Kaxetiyanı ələ keçirmək niyyətini eşidən Şahnəvaz xan oğlunun köməyinə gələrək, İraklini Tuşetə qovdu. Atskveri qalasında qalan vali qızılbaş ordusunun əsas hissəsini Tiflisə geri göndərdi. Qızılbaş ordusunun Tiflisə getmə xəbərini duyan Kaxet gürcüləri İrakliyə Şahnəvaz xana qarşı gecə hücumu etməyi məsləhət görərək, kömək edəcəklərini bildirdilər. Şahnəvazın yanında olan Qivi və Sisişvilinin dəstələri valini qoyub qaçsalar da, İraklinin gecə hücumunun qarşısının alınmasında mühüm rol oynadılar. Bu döyüşdə Təhmas Türküstanaşvili xüsusi igidlik göstərərək, Şahnəvazı gerçək ölümdən qurtardı. İrakli tərəfdarları qaçdılar. Qaçanları təqib edən Şahnəvaz xan onların kəsilmiş başlarından qüllə düzəltdirdi. Bu hadisədən sonra Şahnəzər xan Kaxetiyada daha da möhkəmləndi. İrakli yenidən Rusiyaya qayıtdı. Kaxet tavadlarının rəğbətini qazanmaq istəyən Şahnəzər xan İraklinin qızı Katevanla evləndi.

II Abbasdan sonra Səfəvi taxtına Şah Süleyman Səfəvi (II Səfi) çıxdı. Şah Süleyman (1666 - 1694) 1674-cü ildə yenidən Kaxetiyaya qayıdan İraklini yanına çağırtdırdı. Şahın İraklini Kaxetiyaya hakim təyin edəcəyindən qorxuya düşən Şahnəzər xan (I Arçil) atası Şahnəvaz xanla (V Vaxtanq) məsləhətləşmədən İmeretiyaya qaçdı. Hadisələri diqqətlə izləyən Süleyman şah, Şahnəvaz xanı təcili olaraq yanına çağırtdırdı. Şahnəvaz xan yolda vəfat etdi və onu Qumda,atası Rüstəm xanın (I Rüstəm) yanında dəfn etdilər. I İrakli cəmisi 1 il çar oldu. Süleyman şah Şahnəvaz xanın böyük oğlu XI Georgiyə də İslamı qəbul etdirərək II Şahnəvaz adı ilə Kartliyə vali təyin etdi.

Süleyman şah 1688-ci ildə II Şahnəvazı vəzifəsindən uzaqlaşdıraraq, İslamı qəbul edərək Nəzərəli xan adını alan İraklini Tiflisə canişin göndərdi. Canişinlikdən uzaqlaşdırılmış II Şahnəvaz xan 4 il Nəzərəli xanla mübarizə aparsa da özbaşına heç nəyə nail ola bilmədi. Ona bu döyüşlərdə keçmiş Gəncə bəylərbəyi Abbasqulu xan kömək edirdi. 1710-cü ildə İsfahanda vəfat etdi. Yerinə oğlu David keçdi.

I İrakli 1677-ci ildə Anna Çolokaşvili ilə evləndi. Ondan bir neçə övladı oldu:

• II David - Kartli çarı
• Yelena (ö. 1745), Kartli çariçası
• II Konstantin Baqrationi
• İsmail
• Rüstəm (1685—1703)
• Vaxtanq (ö. 1695)
• Demetre (1688—1700)
• Qorqasal (ö. 1697)
• Georgi
• Makrina (1696—1744), Edişer Çolokaşvili ilə evləndi
• Kotevan (ö. 1742), I Arçil ilə evləndi
• II Teymuraz
• Rza Qulu Mirzə
• Mustafa Mirzə

• Kərəm Məmmədov - Borçalı XVII yüzilliyin II yarısında Arxivləşdirilib 2012-05-17 at the Wayback Machine