Kanada Konfederasiyası
Kanada Konfederasiyası (ing. Canadian Confederation, fr. Confédération canadienne) — Britaniya Şimali Amerikasının əyalətlərinin, müstəmləkələrinin və ərazilərinin yeni federal dövləti, Britaniya İmperiyası, Kanada hökmranlığı yaratmaq üçün müttəfiq olduqları 1 iyul 1867-ci ildə sona çatan proses[1][2].
İndi Kanadanı mücərrəd şəkildə təsvir etmək üçün "konfederasiya" sözü tez-tez istifadə olunur və "Konfederasiya ataları" ifadəsi bu istifadəyə nümunədir. Bu arada, daha spesifik olaraq, ifadə ümumiyyətlə ölkənin siyasi quruluşuna deyil, 1860-cı illərdə müstəmləkələri birləşdirən siyasi prosesə aiddir[3]. Kanada tarixini iki dövrə bölmək üçün də istifadə olunur: "Konfederasiya öncəsi" və "Konfederasiya sonrası" (sonuncusu bu günə qədər davam edir). "Konfederasiya" ifadəsi tez-tez Kanadaya istinad etmək üçün istifadə olunsa da, Kanada daha çox federasiya təşkil edir[4].
Konfederasiyanın yaranmasına səbəb olan 1860-cı illərdə baş tutan konfransların bütün iştirakçıları Konfederasiyanın Ataları hesab olunurlar[5]. Lakin 1867-ci ildə hökmranın ərazi bölgüsü müasir Kanada xəritəsindən xeyli dərəcədə fərqlənir. Konfederasiya qurulduqdan sonra (XIX əsrin sonlarından XXI əsrin əvvəllərinə qədər) sərhədlərin və Kanada federalizminin formalaşmasında iştirak edən siyasətçilər onun qurucuları hesab olunurlar.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Müstəmləkə arakəsmələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]1867-ci ilə qədər Britaniya Şimali Amerika altı müstəqil koloniyanın birləşməsi idi: Yeni Şotlandiya, Yeni Brunsvik, Birləşmiş Kanada (mahiyyət etibarilə cənub Kvebek və Ontariodan ibarətdir)[6], Nyufaundlend, Şahzadə Edvard Adası və Britaniya Kolumbiyası. Başlanğıcda, Konfederasiya yalnız yuxarıdakıların ilk üç koloniyası tərəfindən quruldu, digərləri daha sonra ona qoşuldu və 1949-cu ildə Nyufaundlend ən son qoşuldu (indiki Kanadanın qalan hissəsi, Hudson Körfəzi Şirkətinə aid olan və 1870-ci ildə Kanadaya verilmiş olan Rupertin torpağı və Şimal-Qərb Ərazilərindən və İngilislərin himayəsində olan Arktika adalarından ibarətdir)[3].
Britaniya Şimali Amerikası ilə əlaqədar 1867-ci il Konstitusiya Qanunu
[redaktə | mənbəni redaktə et]Konfederasiya, 29 mart 1867-ci ildə Kraliça Viktoriyanın İngilis Şimali Amerika Qanununa krallıq verdiyi zaman quruldu. Rəsmi olaraq British North America Act (BNAA) olaraq adlandırılan bu akt daxili siyasi (nazirlərin qeyri-sabitliyi, pop tərəfindən rep), xarici siyasət (Amerika işğalı təhlükəsi[7], Birləşmiş Krallıq üçün hərbi dəstəyin azaldılması) və iqtisadi mülahizələr (qarşılıqlı rejim haqqında beynəlxalq müqavilənin bitməsindən sonra dəmir yoluna ehtiyac). Birləşmiş Kanadanı Yeni Brunsvik və Yeni Şotlandiya koloniyaları ilə birləşdirdi və 1 iyul 1867-ci ildə qüvvəyə mindi. Qanun əvvəllər Yuxarı və Aşağı Kanadanı birləşdirən 1840-cı il Birlik Qanunu ləğv edildi. Bu Kanadanın əsas konstitusiya sənədidir[8]. Bu Kanadanın əsas konstitusiya sənədidir[9]. Birləşmiş Kanada Ontario və Kvebekə çevrilən iki fərqli əyalətə bölündü. 1 iyul indi Kanada bayramı kimi qeyd olunur.
Əyalətlərin birləşdirilməsi qaydası
[redaktə | mənbəni redaktə et]| Əyalət və ya ərazi | Qoşulması və ya yaranması | |
|---|---|---|
| Əyalətlər | ||
|
Ontario | 1867 |
|
Kvebek | 1867 |
|
Nyu-Bransuik | 1867 |
|
Yeni Şotlandiya | 1867 |
|
Manitoba | 1870 |
|
Britaniya Kolumbiyası | 1871 |
|
Şahzadə Eduard Adası | 1873 |
|
Alberta | 1905 |
|
Saskaçevan | 1905 |
|
Nyufaundlend və Labrador | 1949 |
| Ərazilər | ||
|
Şimal-Qərb Əraziləri | 1870 |
|
Yukon | 1898 |
|
Nunavut | 1999 |
Müqavimət və mübahisə
[redaktə | mənbəni redaktə et]Konfederasiya müxalifəti Şarlottaun Konfransının ardınca başladı və Quebec Konfransından sonra durmadan artdı; Buna, digər şeylər arasında, Antuan-Eme Dorionun manifesti də kömək etdi. Bu, Fransız Kanadalıların iki düşərgəyə bölünməsinin başlanğıcı idi: federalistlər və anti-federalistlər. Sonuncular əvvəllər müxtəlif üsyançı qruplara — partiyasından ayrılan mühafizəkarlara və Liberal Demokratlara mənsub idilər və konfederasiya tərəfindən təhdid edildiyini elan etdilər.
Bu müxalifət, Con Aleksandr Makdonaldı qorxutdu, əvvəlcə konfederasiya üzərində bir plebisit keçirəcəyini vəd etdikdən sonra tədbiri təxirə salmağa qərar verdi. Leonard Tilliyə 8 oktyabr 1866-cı il tarixli bir məktubunda, o, Palataları çağırsaydı, bir müzakirə başlayacağını və Kvebek qərarını dəstəklədiklərini və Makdonaldın səsvermədə məğlub olacağını söylədi. qaçılmazdır. Əlavə müzakirəyə icazə verilsə bütün Aşağı Kanadanın səfərbər ediləcəyini və bunun konstitusiyanın sonu olacağını da əlavə etdi. Beləliklə, konstitusiya heç bir xalqın səsi olmadan xalqa verildi.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Constitution Act, 1867. səh. s.5
- ↑ Constitution Act, 1867. səh. 18
- ↑ 1 2 Taylor, Martin Brook; Owram, Doug. Canadian History: Beginnings to Confederation. University of Toronto Press. May 17, 1994. səh. 13. ISBN 978-0-8020-6826-2. March 14, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: May 19, 2021.
- ↑ "How Canadians Govern Themselves, 7th ed". Parliament of Canada. April 5, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: May 8, 2012.
- ↑ "Collaborative Federalism in an era of globalization". Pco-bcp.gc.ca. April 22, 1999. March 15, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: May 8, 2012.
- ↑ Walker, Edward W. Dissolution: sovereignty and the breakup of the Soviet Union. Rowman & Littlefield. May 1, 2003. səh. 174. ISBN 978-0-7425-2453-8.
- ↑ Dorin, Kaltemback və Rahal, 2007. səh. 14-17
- ↑ Semple, 1996. səh. 460
- ↑ Clarke, Sandra. Newfoundland and Labrador English. Edinburgh University Press. April 1, 2010. səh. 5. ISBN 978-0-7486-2617-5. March 16, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: May 19, 2021.