Kirk Kirkoryan

Kirk Kerkoryan (ing. Kirk Kerkorian Kirk Kerkorian, erm. Քըրք Քըրքորեան), Krikor Krikorian (erm. Գրիգոր Գրիգորեան ; 6 iyun 1917[1], Fresno, Kaliforniya, ABŞ – 15 iyun 2015[1], Los-Anceles, Kaliforniya) — erməni mənşəli Amerika iş adamı və milyarder.[2] Qərargahı Beverly Hills, Kaliforniya ştatında yerləşən Tracinda Corporation holdinq şirkətinin prezidenti və sahibi olub. "Forbes" jurnalına görə 2007-ci ildə Kerkoryanın ümumi sərvəti 18 milyard dollar (Forbes siyahısında 7-ci yer),[3] 2010-cu ildə — 3,1 milyard dollar (Forbes milyarderlər siyahısında 307-ci yer),[4] 2012-ci ildə — 3,3 milyard dollar olaraq qiymətləndirilmişdir. 2015-ci ildə onun sərvəti təqribən 4.2 milyard dollar dəyərində idi. Las-Veqasdakı əsas iş adamlarından biri və "meqakurortun atası" kimi tanınırdı. Las-Veqasdakı otellərin və kazinoların 40% -i Kirk Kerkoryana məxsus idi. Beverli Hillsin ən varlı sakinlərindən biri idi.

Kirk Kerkoryan
erm. Քըրք Քըրքորյան
Doğum tarixi 6 iyun 1917(1917-06-06)[1]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 15 iyun 2015(2015-06-15)[1] (98 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • İnqlvud-Park qəbiristanlığı[d]
Fəaliyyəti pilot, sahibkar, maliyyəçi, boksçu, film prodüseri, iş adamı
Fəaliyyət illəri 1976-cı ildən
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

2004-cü ildə Ermənistanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülmüş və Vətən ordeni ilə təltif edilmişdir.[5]

Tərcümeyi-hal

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ABŞ-də Fresno şəhərində (Kaliforniya ştatı) erməni mühacir ailəsində anadan olmuşdur. 1800-cü illərin sonunda Maraşdan ABŞ-yə köç etmiş bir ailənin övladı idi. Atası Aharon Qriqoryan, anası Liliya Qriqoryan. 9 yaşından etibarən Kirk öz zəhməti ilə pul qazanmağa başladı. Səkkizinci sinifdən sonra avtomexanik işləmək və boksla məşğul olmaq üçün məktəbi tərk etdi. Qısa müddətdən sonra yerli həvəskarlar arası orta ağırlıqlı çəkidə çempion oldu.

1935-ci ilə qədər kiçik bizneslə məşğul idi. 1939-cu ildə aviasiya ilə maraqlanır.

Aviasiya məktəbində oxuyub, Britaniya Kral Hava Qüvvələrinin təlimatçı pilotu olub. İkinci Dünya Müharibəsinin veteranıdır. Müharibədən sonra Atlantik okeanı üzərindəki hərbi hava qüvvələri təyyarələrində uçdu və Atlantik üzərindən uçuşda həmin dövr üçün rekord vurdu. İkinci Dünya Müharibəsi illərində Mosquito bombardmançı təyyarələrini Kanadadan Britaniyaya daşınmasında iştirak edirdi.

İngiltərə Hərbi Hava Qüvvələrində cəmi iki il yarım müddətində 33 təyyarəni Avropaya uçaraq göndərdi. Bunun üçün hər birində min dollar aldığı əlli uçuş etdi. Sonradan bu pul o vaxt təcrübəsiz iş adamı olan Kirk üçün biznesdə başlanğıc kapitalı oldu. Pula sahib olduqdan sonra təyyarə ticarəti ilə məşğul olmağa başladı, eyni zamanda çarter aviakompaniyaları qurdu. O dövrdə Kirk Kirkoryan bu iş sahəsinin qabaqcıllarından idi.

1947-ci ildə 60 min dollara kiçik bir çarter firmasını, donanmasında cəmi üç təyyarəsi olan Los Angeles Air Service şirkətini satın aldı. Aviaşirkət Los Anceles və Las Vegası arasında uçuşlar edirdi. 1950-ci illərin sonlarında, Trans International Airlines, Transamerica Corporation və s. Kimi nəhəng şirkətlərlə sövdələşmələrə başladı və artıq milyonerə çevrilmişdi.

1962–1965-ci illərdə səhmlərlə işləyərək 5 il ərzində 37,6 milyon dollar qazandı.

1965-ci ildə Trans International Hava Yollarına qoşuldu və şirkətin ilkin açıq səhmlərini aldı. Sonrakı üç il ərzində şirkətin səhmlərinin qiyməti üç dəfədən çox artdı və 1968-ci ildə onu daha böyük Transamerica hava yollarına satdı. Müqavilənin şərtlərinə görə o 104 milyon dollar pul, həmçinin Transamerica-da təxminən 85 milyon dollar dəyərində böyük bir pay aldı.

1966-cı ildə təyyarə ticarəti ilə məşğul oldu və çarter aviaşirkətlərini açaraq 104 milyon dollar qazancla satdı. 1967-ci ildə Las Veqasdakı ən böyük hotelin (MGM Grand Hoteli) inşasına başlamaqla biznes istiqamətini dəyişdi. 1986-cı ildə həmin hoteli Renoda eyni adlı otel ilə birlikdə 594 milyon dollara satdı.

1968-ci ildə kino biznesinə başlamış və sonrakı illərdə Metro Goldwyn Mayerin (MGM) direktoru oldu, daha sonra United Artists (1976), Columbia Pictures (1980) və 20th Century Studios şirkətlərinə də rəhbərlik etdi. Səksəninci illər film istehsalı sahəsində passivlik ilə xarakterizə olunurdu və yaradıcı çatışmazlıq kino işinə təsir edə bilməzdi. Zərərlərə düçar olan Kerkoryan Columbia Pictures-dən yaxa qurtarmağa tələsdi və qumar biznesinə investisiya qoymağı daha etibarlı hesab etdi.

1987-ci ilin dekabrında Fortune ABŞ-nin ilk 400 milyonerinin siyahısını dərc etdi. Kerkoryan əlli birinci yerdə siyahıya daxil oldu. Üç il sonra United Artists şirkətini Avstraliya televiziya şəbəkəsinə bir milyard dollara satdı və otuz yeddinci yerə qədər irəlilədi.

90-cı illərin əvvəllərində Kirkoryan Chrysler Corporation avtomobil konserninin səhmlərini satın almağa başladı. Daha sonra, 6 may 1998-ci ildə, başqa bir şirkət — Alman Daimler-Benz ilə birləşmə elan edərək səhmlərinin qiymətinin bir günlük artması nəticəsində gündə 660 milyon dollar qazandı. İş adamı sonradan dəyəri 32 milyard avroya çatan şirkətin ən böyük səhmdarı olub.

Ayrıca, iş adamı Detroyt Üçlüyünün başqa bir istehsalçısı General Motorsun ən böyük səhmdarları sırasında idi.

Bundan başqa 1 milyard dollar dəyərində olan otellərə, kazinolara, yüksək səviyyəli aviaşirkətlərə və Las Veqasda Əyləncə Parkına sahib idi.

2008-ci ildə məşhur milyarder Kirk Kerkoryan ABŞ-nin üçüncü ən böyük avtomobil istehsalçısı " Ford "un 5,6% səhmlərini almaq üçün 861 milyon dollar ödəməli oldu. Nəticədə Kirk Kerkoryanın şirkəti Wellington Management (7.53%) və Brandes Investment Partners (7.35%) şirkətlərindən sonra Fordun üçüncü portfel investoru oldu.

Ermənistana və Qarabağa etdiyi yardımlar yeni yolların, o cümlədən strateji əhəmiyyətli magistral yolların təmiri və inşası, tunellərin və şəhər qurğularının yenilənməsinə imkan yaratdı. 1988-ci il zəlzələsindən zərər görən ərazilərdə fəlakət qurbanları yüzlərlə ev üçün tikdirdi. Bunlar Kirkoryan tərəfindən himayə edilən Lincy Xeyriyyə Fondu tərəfindən inşa edilmişdir. İlk dəfə 1998-ci ildə Ermənistana səfər edib.[2] 1989-cu ildən sonra 26 il ərzində ABŞ-dən gələn maliyyə hesabına "Birləşmiş erməni fondu" vasitəsilə Ermənistan və Dağlıq Qarabağa 720 milyon dollar məbləğində humanitar yardım göndərib. Onun ölümü ilə "Birləşmiş erməni fondu" Ermənistan və Dağlıq Qarabağda fəaliyyətini dayandırıb.[6] Hollivudda ilk dəfə "Qondarma erməni soyqırımı" mövzusunda olan Vədə filminin çəkilməsi üçün 100 milyon dollar ayırdı. Film romantik səhnələrlə dolu bir sevgi hekayəsi ətrafında soyqırımın təbliğatı idi.[7]

Kirkorianın xeyriyyə dairəsi respublikanın mədəniyyət obyektlərinə də toxundu: muzeylər, teatrlar, sənət qalereyaları dəbdəbəli şəkildə yenidən qurulmuş və müasirləşdirilmişdi.

Rəqqasə Cin Mari Hardidən Treysi adında bir qızı və himayəsinə götürdüyü Linda adında başqa bir qızı vardı.

Fəxri adlar və mükafatlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Vətən ordeni ilə (27.05.2004) Ermənistanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür (müstəsna ümummilli xidmətləri, Ermənistanın inkişafına və çiçəklənməsinə yönəlmiş fəaliyyətlərinə görə)

Müxtəlif

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 1890-cı ildə Kirkin babası Gaspar Xarberddən (Qərbi Ermənistan) Cənubi Kaliforniyaya köç etdi və San Joaquin Vadisində yerləşdi. On beş il sonra onun oğlu Hararon evləndi. Haharonun dörd övladı var idi. Kirk onların arasında ən gənc idi. Hararon 1921-ci ildə Amerikada iqtisadi böhran baş verənə qədər meyvə alveri ilə çətinliklə ailəsini dolandırırdı. Sonra özlərini təmin etmək üçün Kerkoryanailəsi Los-Anceles şəhərinə köçdülər.
  • Kaliforniya, Beverly Hillsdə yerləşən öz holdinq şirkəti olan Tracinda Korporasiyasının prezidentidir. Şirkət iki qızı Tressi və Lindanın adını daşıyır.[8] "Forbes" jurnalına görə, Kerkoryanın ümumi sərvəti 2007-ci ildə 15 milyard dollar olaraq qiymətləndirilib.
  • Kirk müvəffəqiyyət qazanmaq formulunu belə izah edirdi. "Mən yalnız sümüyü tam çeynəməyə çalışmıram" deyə izah edir. — Səhm qiymətləri maksimuma çatana qədər gözləmirəm. Axı gözlənilmədən onlar düşə bilər. Mənfəət mənə ağlabatan görünəndə hərəkət edirəm və onları satıram."
  • Milyarder şəxsi həyatını reklam etməyib. Las-Veqasın ətrafındakı lüks bir iqamətgahda yaşayırdı, dünya boyunca 18 milyon dollar dəyərində öz reaktiv təyyarəsi DC-9 və ya 45 metrlik yaxtasında səyahət edirdi.

Diaspora fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Kirk Kerkoryan ABŞ-dəki erməni diasporunun quruluş və təşkilatlarını da maliyyələşdirdi.
  • 2010 — Los Angelesdəki Kaliforniya Universitetinə 200 milyon dollar bağışladı. Erməni tarixi adı altında "soyqırım" kafedrasının qurulmasını təmin etdi.[7] Bir il sonra keçmiş həyat yoldaşı ilə birlikdə (Cin o vaxtlar artıq Blok soyadını almışdı) Kaliforniyanın Los Anceles Universitetində tibb araşdırmaları və elmi proqramlarını təbliğ edən, həmçinin xeyriyyəçilik təşəbbüslərini həyata keçirən "Xəyal Fondu" nun yaradıldığını elan etdi. Linsi Vəqfi bütün aktivlərini, eyni zamanda həyata keçirildiyi bütün xeyriyyəçilik proqramlarını Xəyal Fonduna bağışladı. 1989-cu ildə qurulan Linsi Vəqfi, tədqiqat və inkişaf proqramları və xeyriyyəçilik işlərinə 1,1 milyard dollardan çox pul bağışlamışdır. Lincy Fondu ABŞ və Ermənistandakı proqramları maliyyələşdirirdi.[9] 2011-ci ildə Kirkoryan səbəb göstərmədən "Linsi" fondunun fəaliyyətini dondurub. Bir çox siyasətçi və ekspert bunu Kirkoryanın Ermənistandakı daxili situasiya və korrupsiyadan narazı qalması ilə əlaqələndirib.[10]
  • 2011 — Las Veqasda erməni mənşəli əfsanəvi tennisçi Andre Aqassinin qurduğu tennis akademiyasına 18 milyon dollar bağışladı.

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ermənistanda, Spitak zəlzələsindən zərər çəkmiş Gümrü və Spitak şəhərlərində ona abidələr qoyulub. Gümrünün əsas piyada küçələrindən biri onun adını daşıyır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Kirk Kerkorian // Munzinger Personen (alm.).
  2. ↑ 1 2 "U.S.-Armenian Tycoon Kirk Kerkorian Dies, by Emil Danielyan, Radio Liberty". 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-21.
  3. ↑ #7 Kirk Kerkorian Arxivləşdirilib 2017-07-12 at the Wayback Machine — Список миллиардеров Forbes, Forbes.com, 09.20.07
  4. ↑ #307 Kirk Kerkorian Arxivləşdirilib 2019-03-30 at the Wayback Machine — Список миллиардеров Forbes, Forbes.com, 03.10.10 (ing.)
  5. ↑ "Шарль Азнавур и Кирк Керкорян — Национальные Герои Армении". 2007-09-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-21.
  6. ↑ "Hollivud devinin ölümü ermənilərə zərbə oldu". 2021-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-24.
  7. ↑ 1 2 "Başımıza hörülən corab başımıza keçirilən çuvaldan böyükdür — Yılmaz Özdil yazır". 2023-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-24.
  8. ↑ Los Ancelesin ən varlı sakini Kirk Kerkoryan Arxivləşdirilib 2017-05-12 at the Wayback Machine. — VIP Armenia Community, 26 Jan 07
  9. ↑ Ованнисян, Арман. Фонд "Линси" прекращает свою деятельность и передаёт свои активы и программы UCLA Arxivləşdirilib 2017-04-27 at the Wayback Machine. — Радио Азатутюн, Февраль 15, 2011
  10. ↑ "Ermənistanda parlament seçkiləri öncəsi diaspor içində geopolitik mübarizə". 2022-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-08-24.