Konstantinopol Erməni Yeparxiyası

Konstantinopol Erməni Yeparxiyası 1461-ci ildə Fateh Mehmed tərəfindən Osmanlı imperiyasında yaşayan ermənilərin mənəvi və dünyəvi işlərini idarə etmək üçün nəzərdə tutulmuş olan təşkilatdır. O, hazırda Apostol Kilsəsinə (Qriqorian) mənsub olan Türkiyə ermənilərinin dini lideridir.^[1] Patriarxlığın qərargahı İstanbulun Qumqapı rayonunda yerləşən Surp Asdvadzadzin Yeparxiya Kilsəsidir.^[2]

Konstantinopol Erməni Yeparxiyası
Yaranma tarixi	1461
Mərkəzi	Konstantinopol Müqəddəs Məryəm Kafedralı
turkiyeermenileripatrikligi.org
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Konstantinopolun süqutundan əvvəl II Mehmed yoxlama məqsədi ilə Bursaya gəlir və Bursa ermənilərinin yepiskopu olan Hovaqmi ziyarət etmək istəyir. Sultan Mehmed qəfil Hovaqimin otağına girəndə Hovaqim həyəcanlanır. Sultan ondan nə etdiyini soruşduqda, “Allahın kəlamını oxuyuram” deyə cavab verərərk əlindəki İncili ona göstərir. Sultan Mehmed Hovaqimdən İncildən təsadüfi bir səhifə açmağını və həmin səhifəni şərh etməsini xahiş edir. Hovaqimin təsadüfi açdığı səhifə isə Krallar haqqında bir bölmə olur. Hovaqim sultana deyir: “Sultanım, siz daha böyük yerləri ələ keçirdib bütün dünyanın sultanı olacaqsınız”. Sultan ondan Bu bütün dünyaya Konstantinopol da daxildirmi?” deyə soruşanda Hovaqim “Ey sultanım buna nə şübhə var? Bunun üçün heç kitab açmağa da ehtiyac yoxdur” deyir. Bundan sonra sultan, “And içirəm ki, Konstantinopolu alaramsa, sənin camaatını bu şəhərdə yerləşdirəcəyəm və səni də yeparx elan edəcəyəm” deyir.

Sultan Mehmed İstanbulu tutduqdan sonra sonra yunanlara alternativ bir kütləyə sahib olmaq və gələcəkdə yunanlar üsyan edərsə, bunun qarşısını almaq üçün erməniləri İstanbula yerləşdirir və hətta cinayət törətmiş olan erməniləri belə sürgün yeri kimi İstanbula yollayırlar. Sultan vəd verdiyi kimi, Bursalı Hovaqimi yeparx elan edir və Rumlardan aldığı Samatiyadak; Sulu monastırını yeparxiya kimi istifadə etmələri üçün ermənilərə verir. Kilsənin adı Surp Kirkor Lusuroviç olaraq dəyişdirilmiş və ermənilərin sıx yaşadığı regionlardakı bəzi yunan kilsələri də ermənilərin istifadəsinə verilir. Daha sonra isə Yeparxiya Qumqapıya köçürdülür.

Yanğınları ilə məşhur olan bu ərazidə yeparxiya dəfələrlə yansa da, 1850-ci illərdə baş vermiş olan son yanğınlardan sonra yararsız hala düşmüş və sultan II Mahmudun baş zərgəri və baş məsləhətçisi olan Kazaz Artin Əmirə Bezciyan tərəfindən Yeparxiya kilsəsi və Yeparxiya binası yenidən tikilmişdir.

2000-ci illərdə Yeparxiya binası tamamilə yararsız hala düşəndən sonra Mesrob Mutafyanın dövründə edilən ianələr hesabına yenidən bərpa edilmişdir. 2005-ci ildə binanın bərpası üçün ianə verənlər Yeparx Mutafyan tərəfindən "Yeparxiya xidmətlərinə görə" ordeni ilə təltif edilmişdirlər. Bu ordenlə təltif edilənlər:

• Xosrov Akpolat
• Hayq Aslanyan
• Efrim Çantası
• Misak Baqam
• Luiz Bakar
• Yervart Bozadjian
• Apel Çelik
• Jirayr Dağdevirenel
• Kirkor Dosemejian
• Hibel Qəzza
• Dikran Gülmezgil
• Apik Hayrebetyan
• Boğos Hecimoğlu
• Aram Camburyan
• Sirvart Karamanuk
• Zöhrab Marukyan
• Hrant Moskofyan
• Anto Parunakyan
• Asadur Parunakyan
• İrma Polat
• Kevork Santalu
• Bedros Şirinoğlu
• Tanya Şirinoğlu
• Cezo Daş
• Mığırdıç Timurcuoğlu
• Setrak Tokat
• Mihran Ulikyan
• Garbis Unan
• Maksut Məhsulu
• Bedri Yalın
• Aret Yerqanyan