Luis Liki

Luis Seymur Bazett Liki (ing. Louis Leakey; 7 avqust 1903[1][2][…], Nayrobi – 1 oktyabr 1972[2][3][…], London) — britaniya əsilli Keniya antropoloq və arxeoloqu. Onun fəaliyyəti Afrikada insan təkamülünün öyrənilməsində böyük dəyərə malikdir. Şərqi Afrikada mühüm paleoantropoloji kəşflər etmişdir (prezincantrop, zincantrop). O, həmçinin Afrikada tədqiqatların davam etdirilməsi və vəhşi təbiətin qorunması üçün təşkilatların yaradılmasında mühüm rol oynamışdır. Paleoantropoloji tədqiqat ənənələrinin yaradılmasının əsas təşəbbüskarı kimi o, sonrakı nəsilləri, xüsusən də öz ailəsi daxilində öz işini davam etdirməyə sövq edə bildi, onların çoxu həm də məşhur alimlər oldu. Çarlz Darvinin təkamül inkişaf nəzəriyyəsini tam dəstəkləmiş və insanın Afrikada meydana gəlməsi ilə bağlı Darvin hipotezlərinin təsdiqini tapmışdır. Eyni zamanda Liki dindar xristian olmuşdur.

Luis Liki
ing. Louis Leakey
Doğum adı Louis Seymour Bazett Leakey
Doğum tarixi 7 avqust 1903(1903-08-07)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 1 oktyabr 1972(1972-10-01)[2][3][…] (69 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi ürək tutması
Elm sahəsi arxeologiya
İş yerləri
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Paleoantropoloji tədqiqatlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

XX əsrin 30-cu illərindən etibarən Luis Liki həyat yoldaşı Meri Liki ilə birlikdə Olduvay dərəsi ərazisində pleystosen kontinental çöküntülərini tədqiq etməyə başlayır.

Olduvay dərəsi

Olduvay dərəsi bir çox minilliklər ərzində çay çöküntüləri, vulkanik kül və digər çöküntülərlə dolu olan qədim vadinin yatağına 90 m-ə qədər girən kanyondur. Bu dərənin divarları içərisində tədqiqatçılar müxtəlif geoloji dövrlərə aid beş təbəqə müəyyən ediblər. Bu beş üfüq vulkanik tuf təbəqələri ilə səpələnmişdi ki, bu da bu təbəqələrin içərisində olan tapıntıların tarixini etibarlı şəkildə müəyyən etməyə imkan verdi.

30 ildən çox davam edən qazıntılar nəticəsində çoxlu primitiv daş əmək alətlər tapıldı, cütlük dərənin geologiyasını və stratiqrafiyasını mükəmməl öyrəndilər, lakin yalnız 1959-cu ildə nəhayət ki, ilk hominid qalıqlarına rast gəldilər. Bu, müasir insanın əcdadlarından birinin kəllə sümüyü idi, Liki əvvəlcə onu zincantrop adlandırdı. Düzdür, daha hərtərəfli araşdırmadan sonra məlum oldu ki, bu, avstrolopiteklər cinsinin başqa bir qoludur və zincantropun adı dəyişdirilərək Australopithecus beuysian adlandırılıb. Kalium-arqon üsulu onun yaşını təyin etməyə imkan verdi: 1,8-1,6 milyon il.

1962-ci ildə Liki Olduvay dərəsində artıq avstralopitek olmayan (beyin həcmi təqribən 642 sm3),[4] lakin açıq-aydın Homo cinsinə aid olan dörd fərdin kəllə qalıqlarını tapdı. Onlara Bacarıqlı insan (Homo habilis) adı verildi. Daha sonra, yaşı 500 min ildən 1,8 milyon ilə qədər olan digər hominid qalıqları tapıldı.

1935-1952-ci illər arasında Liki Viktoriya gölünün sahillərində ibtidai antropoidlərin qalıqları da daxil olmaqla Miosen fosillərini kəşf etdi.

İnsanabənzər meymunların davranış xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinin paleoantropologiya və insan təkamülünün bir çox sualına cavab verə biləcəyini başa düşən Luis Liki primat etologiyasının inkişafına çox diqqət yetirdi. Onun səyləri sayəsində böyük meymunların təbiətdəki həyatı ilə bağlı uzun illər unikal müşahidələr aparılmışdır. Tanzaniyadakı şimpanzelərin həyatını Ceyn Morris Qudoll, Konqo Demokratik Respublikası, Ruanda və Uqanda sərhədindəki dağ qorillaları - Dian Fossi, Borneo - Birute Qaldikasdakı oranqutanlar araşdırıb.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 3 4 Lundy D. R. Louis Seymour Bazett Leakey // The Peerage (ing.).
  3. ↑ 1 2 Louis Leakey // Encyclopædia Britannica (ing.).
  4. ↑ Джохансон Д., Иди М. Люси. Истоки рода человеческого. — М.: Мир, 1984.